Biekorf. Jaargang 51

Een kleine historische rectificatie.
Het ware geboortehuis van Verbiest te Pittem

IN 1885 verscheen, van de hand van Desiré De Somviele, ‘archivist der stad Thielt’, een brochure onder de titel: ‘De Familie Verbiest te Thielt en te Pitthem’⁽¹⁾. Daarin beweert de, ten andere onderlegde, Tieltse historicus dat baljuw Joos Verbiest, de vader van Ferdinand die later de beroemde zendeling in China zou worden, zich in 1623 te Pittem kwam vestigen op de ‘Queckmote’, een omwalde eigendom bij het dorp, gelegen onder de heerlijkheid van Claerhout. De ‘Queckmote’ - het ouderlijke huis - zou dus het geboortehuis geweest zijn van de grote Westvlaamse missionaris.⁽²⁾

Als énig bewijs van deze stelling haalt De Somviele een staat van goed aan, uit het jaar 1707 (!), opgemaakt ten sterfhuize van Barbara-Theresia Lust, weduwe van greffier Raphaël Meerelpoel en echtgenote van Joris-Bernard Verbiest, en die het zusterskind van Pater Verbiest was.

(1) D. De Somviele. De Familie Verbiest te Thielt en te Pit. them. Tielt, J.D. Minnaert, 1885. 9 bladzijden.

(2) Aldaar blz. 3 en 6.

[p. 62]

Deze stelling werd natuurlijk overgenomen door de biografen van Verbiest, die van zijn geboortehuis gewag maakten, o.m. E. Rabbaey en C. Vincken S.J.⁽¹⁾

In de ‘Gazette van Thielt’ trekt D. De Somviele in 1911⁽²⁾ van leer tegen een dagbladartikel verschenen in ‘Het Handelsblad’ te Antwerpen, waarin te verstaan werd gegeven dat de ‘Queckmote’, ‘van over ouds bekend stond’ als het geboortehuis van Pater F. Verbiest, ‘volgens de getuigenissen van ouderlingen die zulks in hunne jonge jaren hooren zeggen hadden’. D. De Somviele weerlegt dat ‘van over ouds bekend’ en verwijst naar zijn reeds geciteerde brochure, eerst verschenen in de ‘Gazette van Thielt’. Hij lijkt zelfs het Kan. C.L. Carton, de eerste biograaf van F. Verbiest, kwalijk te nemen dat deze de ‘Queckmote’ als geboortehuis van Verbiest in zijn werk niet vermeldt.⁽³⁾

Steunend op de aanwijzing van D. De Somviele, wees het Verbiest-comité in 1913 - ter gelegenheid van de Verbiestfeesten te Pittem - ook met eerbied naar de ‘Queckmote’, de bijna heilige plaats waar Ferdinand Verbiest het levenslicht aanschouwde en er zijn eerste levensjaren doorbracht. Op aanvraag van het Verbiest-comité maakte Joe English een tekening van het vermeende geboortehuis, dat op dat ogenblik reeds afgebroken was. Op die plaats van de ‘Queckmote’, werd in 1913 een grote tent gebouwd, waarin het Verbiestdrama van C. Verschaeve met veel bijval werd opgevoerd.

(1) E. Rabbaey, Zendeling en sterrekundige of E.P.F. Verbiest, blz. 20 (Brugge, 1903). Een 2^e uitgave verscheen te Pittem in 1911. - C. Vincken S.J. Pater Ferdinand Verbiest, bl. 3 (Leuven. 1924; Xaveriana, nr. 6).

(2) D.D.S. 't Geboortehuis van Pater Verbiest te Pittem in Gazette van Tielt, 11 Maart 1911.

(3) C. Carton, Notice biographique in Annales de la Soc. d'Emulation, I (1839), bl. 83-156.

[p. 63]

...Was men dan wel zó zeker dat de ‘Queckmote’ het ware geboortehuis van F. Verbiest was?

Onlangs hadden wij de voldoening het ware geboortehuis van F. Verbiest te Pittem met zekerheid te kunnen aanwijzen, nl. het grote huis op de zuidelijke hoek van de Markt en de Kauwstraat, waar thans de onderpastorijen zijn.

Het bewijs hiervoor is eenvoudig en klaar, en steunt op gelijktijdige oorkonden.

Tussen 1615 en 1623 vernieuwde landmeter Lowys de Bersacques het renteboek van de heerlijkheid Pittem⁽¹⁾, waarvan hij klaarblijkelijk de mooie gekleurde kaarten het laatst tekende. Immers dan had baljuw Joos Verbiest in 1622 van dat renteboek geen ‘redres’ moeten maken.⁽²⁾ Dat redres van 1622, voleindigd in 1623, is een copie van het renteboek van 1615, maar waarin baljuw Verbiest in 1622-1623 van elk artikel ‘canten ende abouten’ onderzoekt en de nieuwe eigenaars van huizen en land opschrijft.

Het huidige grote huis op de zuidelijke hoek van Markt en Kauwstraat komt overeen met perceel nr. 18 van de kaart ‘Theerschip van Pitthem’ in het renteboek van 1615-1623.⁽³⁾ Bij het opstellen van het renteboek, in 1615 - en 1616 - was dat artikel ‘een behuysde erfve’, ‘het eigendom van de weduwe ende hoirs van Lamorael vanden Bussche.’⁽⁴⁾ In het ‘Redres’ van 1622, voleindigd in 1623. schrijft baljuw Joos Verbiest eigenhandig naast dat artikel ‘In Pitthem opde plaetse, nu den Bailliu Verbiest.’⁽⁵⁾ Die gewichtige aantekening laat geen twijfel meer toe nopens het geboortehuis van Ferdinand Verbiest te Pittem.

(1) Rijksarchief Brugge, Fonds Colens, Pittem [= RAB), nr. 29, Rentebouck vanden heerschepe van Pithem..., f^o 146.

(2) RAB. nr. 30, Redres vanden nieuwen Rentebouck der heerlichede van Puttem, Anno 1622, f0 2.

(3) RAB. nr. 29, Rentebouck..., kaart I, t.o.v. f^o 2.

(4) RAB. nr. 29, Rentebouck, f^o 9.

(5) RAB. nr. 30, Redres..., f^o 2 en 59.

[p. 64]

Bij de artikelen nr. 4 tot 37 werden in het renteboek van 1615-1623, rond 1655 1660 enkele aanvullingen aangebracht. Eigenaar van het bedoelde geboortehuis, aangeduid onder nr. 18, was op het ogenblik der aanvullingen, griffier Jan Lust. Baljuw Joos Verbiest was reeds overleden te Pittem op 19 Februari 1651. Zijn jongste dochter, Jacoba, was in 1650 gehuwd met Jan Lust uit Brugge, die in datzelfde jaar griffier werd te Pittem en introuwde bij zijn schoonouders.

Anderzijds is het onmogelijk dat Joos Verbiest in 1623 zijn intrek nam op de ‘Queckmote’, want toen Lowys de Bersacques in dat jaar de reeds geciteerde kaart van ‘Theerschip van Pitthem’ tekende, stond er nog geen huis opgetrokken op de ‘onbehuysde erfve’ van de Queckmote.⁽¹⁾ De ‘Queckmote’, of juister gezegd, de ‘Quickmote’ was eigendom van de kapelrij van O.L. Vrouw ‘buyten choore’ in de kerk van Pittem. In 1666 wordt dat eigendom voor het eerst als ‘behuyst’ vermeld, en was toen bewoond door Jacques de Cock.⁽²⁾ In 1667 werd Livinus Meerelpoel uit Gent greffier te Pittem, in plaats van Jan Lust die ontslag had genomen, als greffier. Deze Meerelpoel nam dan zijn intrek op de ‘Quickmote’. De zoon van deze greffier, Raphaël Meerelpoel trad in het huwelijk met Barbara-Theresia Lust, dochter van Jan en Jacoba Verbiest die op 26 Maart 1707 op de ‘Quickmote’ overleed.

Hierop steunende liet D. De Somviele zich misleiden en ging zo de ‘Quickmote’ beschouwen als het ouderlijk huis der familie Verbiest.

Pittem.

V. Arickx

(1) RA.B. nr. 29, Rentebouck, kaart als boven.

(2) Gemeentearchief Pittem, Landbouck van Pitthem, 1666, art. 1610.