Biekorf. Jaargang 50

[p. 108]

Westvlaamse leefaard

Biekorf hierboven bl. 96: ‘'t Is ne levaard, zeggen ze dan’, roept een oud spellingsvraagstuk op. Wat moeten we schrijven: levaard of leefaard? En wel krachtens de spelling van de Vries en te Winkel, die nog altijd de geldende is. Iedereen weet dat de zgn. ‘nieuwe spelling van '46’ ten hoogste een lichte verlichting is van het spellingsysteem, dat we sedert 1864 volgen.

Wat schrijven: levaard of leefaard? De eerste schrijfwijze is ons bekend, de tweede zagen we wellicht nog nooit. De eerste bovendien kent verschillende lezingen. Het volk weet er blijkbaar geen raad mee. Onder den oorlog - dien leefaardtijd ook weer! - bloemleesden wij in de kijkramen: levaard, levaart, levaert en zelfs een keertje leevaard! Nooit leefaard. Het volk trok met emmers en schoppen op beevaart om leefaard, maar de winkeliers en Winterhulpen stonden radeloos tegenover de schrijfwijze van dien welkomen oorlogsheld.

Toch moet het o.i. leefaard wezen en nooit anders.

De woordenboeken ten spijt.

De Bo, Idioticon (1873 en 1892) geeft ‘levaard’, zonder vermelding van de spreekwijze bovengenoemd. Gezelle, Loquela (1890, hlfz. 93): ‘levaard’, doch niet in de betekenis van verse haring, maar wel van: libbe, zo, hutse. ‘Als men den kop van een zwijn ziedt, om er hoofdlake ofte hoofdvleesch van te maken, dan verkoelt het verdikte ziedwater tot een levende en bevende gesteventheid, die men libbe heet’ (wij onderstreepten). De betekenis bij de Bo is uitsluitend: levaard, verse of nieuwe haring; bij hutse verwijst hij niet naar levaard. Noch Samyn, noch Craeynest hebben de gegevens bijgewerkt, op dat punt althans.

Koenen, Verklarend Woordenboek (1923 en 1946): ‘levaard: (Z.N.) vers(ch)e haring’. Van Dale (Groot

[p. 109]

Wrdb. 1924) geeft ‘levaard’ (Zuidn.); (Handwrdb. '48, herwerkte uitgave), niet vermeld. Verschueren (Verkl. Wrdb. 1938): ‘levaard, levende visch: Z.N. versche haring’. Vercoullie, Beknopt Etymol. Wrdb. (1925) geeft: ‘levaard m., met suffix -aard van leven, zooveel als levende visch.’

Zelfs in verband met de twee verschillende zaken, haring en hutse, is de oorspronkelijke gedachte, volgens Vercoullie en Gezelle, dezelfde: een ‘levend’ ding. De begripswaarde dus van het gekozen woord ‘levaard of leefaard’ is dezelfde. Klaarblijkelijk krachtens diezelfde begripswaarde is bovengemelde volksspreekwijze ontstaan betreffende een levenskrachtig kind, dat krijt bij den eersten korrel levenszout en belooft te blijven leven! Zelfs moest de spreekwijze enkel op het lawaai-maken slaan, nog zou de afleiding uit het woord leven te verdedigen zijn, want in 't Wvl. is lawaai maken: leven maken of leven houden. Betreffende den vis zelf, is het al even duidelijk. Spreekt men niet van ‘levende verse vis’ en zelfs van een ‘levende verse handdoek’!

Vooraleer de speilingsmoeilijkheid nu op te lossen, merken we terloops op bij Verdam, Middelnederlandsch Woordenboek, de weifeling tussen de schrijfwijzen leefachtich of levachtich, met betekenis levend, leven hebbend. Toevallig komt hier het achtervoegsel -achtig om den hoek gekeken, wat samen met avgs. -aard, in onze huidige spelling, een uitzonderlijk geval is.

Krachtens dit achtervoegsel -aard juist, krachtens die afleiding, dien begripsinhoud en ons spellingssysteem, dienen we uitsluitend leefaard te schrijven en niets anders. Waarom niet anders?

- Niet levaard, met enkele e: de scheiding der lettergrepen is le(e)v/aard, omwille van het achtervoegsel -aard; een lange klank in gesloten lettergreep ('t is lang geleden dat wij het leerden!) wordt dubbel geschreven.

- Niet leevaard, met v: het zgn. onechte f-geruis van bvb. leven, beven, loven, laven, enz. wordt aan het einde van een lettergreep, van een woord, vóór een rust of zelfs voor de stemhebbende d, nooit anders

[p. 110]

afgebeeld (in ons huidig schrijfsysteem) dan met een letter f. Bvb. leef/wijze en leef/baar; beef om je leven; dat ik U loof!; gelaafde (dorst).

Bijgevolg menen we, is de enige goede spelling leefaard.

Storen wij ons niet aan de schrijfwijze f, waar we v horen! Ieder ‘verstandig Vlaming’ (cfr. Biekorf) kent dit normale Nederlandse verschijnsel, wat de eerste Sandhi-wet derwijze uitdrukt: de f (en s) wordt stemhebbend voor een klinker, bvb. kleefachtig, olijfolie, grijsaard. Lafaard is een uitzondering (laf, laffe).

Hoe het nu te verklaren valt dat alle woordenboeken, zelfs Vercoullie (en Gezelle), op wiens woordafleiding heel onze beredenering tenslotte steunt, toch levaard spellen, is een niet zeer belangrijk maar een moeilijk raadsel. Hebben ze niet eenvoudig de Bo's spelling, enigszins klakkeloos, overgenomen? Leefaard is vermoedelijk wel een uitsluitend Zeeuws-Westvlaamse benaming voor verse haring; ons Idioticon zal de anderen in 't ootje hebben genomen. Dat de Oostendenaar Vercoullie leefaard het behandelen waard achtte, is niet te verwonderen; maar dat de Gentse hoogleraar zo'n levaard uit de mouw van zijn doctorstoga schudde, wel. Of Gezelle, zoals Homeros, toen even heeft gedut, hij die nochtans zijn ‘Doolaards’ tot in Egypte toe, het recht op een dubbele o liet wedervaren, is niet helemaal uitgesloten.

Dat allen (en wij) ons gemakkelijk verzoenden met het schrijfbeeld levaard (en zelfs levaart of levaert), vindt best zijn verklaring in de schrijfwijzen van geslachtsnamen als Gevaert, Lavaert, Govaert. Anderzijds bestaan er, bij ons weten, geen soortgelijke gevallen in onze taal als leefaard. Kent er iemand een afleiding op -aard van een stam op -eef?

Leve tot besluit de leefaard, hij alleen is leefaard! Wij onzerzijds kunnen, als echte Wvl. ‘leegaards’, in de Ieperlee-vaart gaan leefaard vangen, of gelijk serieuze beevaarders op beevaart trekken naar Geeraardsbergen, waar ze vroeger Sinte Gheraert dienden, maar nu den H. Geeraard... die bergen verzet.

K.d.B. Torhout