Biekorf. Jaargang 50

Mengelmaren

Kattefeest te Ieper

Met veel bijval werd dit jaar weer, op 13 Maart (2^e Zondag van den Vasten) het Kattefeest gevierd. Het overzicht van de feestelijkheden van verleden jaar (Biekorf 1948, bl. 70) moet met enkele bijzonderheden aangevuld worden.

De Heraut die, rond den middag, de ‘Mare vander Feeste’ brengt, berijdt een wit paard en is vergezeld van een groep trommels en thebaanse trompetten. Hij verkondigt zijn ‘Mare’ op St Pieters, bij de Dikmuidepoort en onder het Belfort.

In den historischen stoet, 's namiddags treden nu ook op, een groep ‘lustig dansende, miauwende zwarte katten, door de schildknapen in toorn gehouden’. Zij worden gevolgd door den Nar en de kat Freya, in bedwang gehouden door den Beul.

Het toneel onder het Belfort onderging geen verdere ontwikkeling tenzij misschien in de oratorische fantasiën van den Stadsbaljuw: in zijn strafeis tegen de kat wordt nu een zekere dosis folklore van het huisdier ingeweven. De Ieperse kat is een zinnebeeld van de godin Freya geworden, het Venus-dier ‘oorzaak van al onze rampen en ongelukken’. Hier vooral gaat het Kattefeest nieuwe wegen op. In den naam Kattefeest is ‘katte’ een meervoud, en historisch is het feest steeds geweest het werpen van verscheidene - twee of meer - katten. Het feest krijgt nu echter ook zijn vedette in de kat Freya. De andere zusterkatten en kleine katjes vormen een naamloos gevolg van Freya.

De Kattefeestfoor op de Markt duurde dit jaar tot den volgenden Zondag.

B.

De Zondagsmis vereffenen

Sommige volksmensen onderhouden godsdienstige praktijken waarmede zij menen het verzuimen van de Zondagsmis te ‘vereffenen’. Ziehier enkele voorbeelden.

[p. 94]

- Naar het Lof gaan den Zondag namiddag. Brugge.

- Den Dinsdag naar de mis gaan bij de Capucijntjes. (Boeverie, Brugge); in Toontjes-Kerke (St Antoniuskerk der Passionisten, Kortrijk).

- Naar O.L. Vrouw van Assebroek gaan. Brugge.

- Een ‘doze keersen’ (bougies) naar een klooster dragen. Kortrijk.

Deze praktijken moeten eigenlijk een gemeend wettig verzuim goedmaken. Doch bij sommige volksmensen gelden zij als een tegen waarde, een aequivalent, waarmede men in elk geval het kerkelijk gebod onderhoudt.

In Brugse volksbuurten kent men ook een grote vereffening voor heel het jaar: naar Varsenare gaan dienen voor den H. Mauritius, aldaar driemaal al biddend rond de kerk gaan: ‘dat vereffent voor een geheel jaar’.

E.N.

Rond de Loting

In Biekorf 1948, blz. 210 lees ik dat men kon een ‘remplassant’ kopen tegen 1600 fr. Ik was in de overtuiging dat hij 600 fr. kostte. Wie heeft gelijk?

Mijn vader trok n^o 3 bij de loting. Hij was er dus ‘in’ tot over het hoofd, maar hij was onderwijzer en zijn ongeluk had dus voor hem geen gevolgen, want de onderwijzers en de geestelijken moesten niet optrekken. Een der jongens met een ‘twijfellot’ heeft dat moeten bekopen.

De twijfelloten hingen tussen ‘er in’ en ‘er uit’ en de slachtoffers die ze trokken, wisten voorlopig niet of ze zich moesten scharen bij de bende die zong van ‘de troep is goed, hij kan niet beter wezen...’ Dat liedjen werd telken jare gezongen door een lange reke gearmde lotelingen die, al slungelende en zigzaggende, heel de straat nodig hadden. En 'k zie nog in verbeelding de loshangeude lange vesten van die vrolijke of triestige bende, die af en toe een hoed opstak waar de ‘numero’ van de loting was vastgemaakt onder het lintje.

De straat was dan ook wel wat onveilig. De sampetter hield goedig een oog in 't zeil, maar liet zijn gezag slechts gelden bij gevecht. 't Was een tijd ‘à la bon-papa’. Wat zijn de straattonelen veranderd!

Ons stampitje was ten tijde van de loting altijd druk bezet. Toch weet ik niet of daar plaats was om er meer dan één klant tenegare te laten ontnuchteren. Y.C. St Michiels

Van een bejaard man van St Michiels vernam ik het volgende over de loting:

Sommige lotelingen hadden een duif mede. Trokken zij een

[p. 95]

goed nummer, dan schreven zij dat op haar slagpenne of hingen een briefje aan haar paot en lieten ze vliegen. Trokken zij een slecht nummer, dan wrongen zij hun duif de kop af.

G.F.

De sleutels op den put leggen

De beschrijving van dit oud rechtsgebruik (hierboven blz. 3 volg.) kan met het volgend voorbeeld uit Nieuwpoort nog nader toegelicht worden.

Jaspar Verschoore, een man van Nieuwpoort, in dienst van Philips, koning van Spanje, was in Frankrijk gestorven. Zijn weduwe Gillyncken werd nog in 1609 door schuldeisers van haar man lastig gevallen. Het geval kwam voor de schepenbank te Nieuwpoort. Gillyncken verklaarde ‘gheen goet van haeren mans sterfhuuse... achterghehouden thebben ten nadeele vande crediteuren, nemaer dat zou gheheel aerm van daer [Frankrijk] ghekeert wezende, ende thuus ghecommen zynde alhier, heeft tsanderdaechs daernaer ten buffecte [de vierschaar] dezer stede wettelick de slotelen van haerlieder domicilie overgheleyt, daerby verclaersende te renunchieren van haeren voorseyden mans sterfhuuse...’ Door sententie van 10 April 1609 werden de schuldeisers afgewezen. - Sententie Bouck 1606-1623, f. 28 (Staatsarchief, Brugge. Kasselrij Veurne n. 1236 bis).

V.

Als het vrouwvolk de broek draagt...

Van een man die niets in de pap te brokkelen heeft in 't menage, zegt men te Stavele:

‘Hij meugt God zeegje zeggen als de zeuge niest.’

Die beenhouwersvrouw van het Westland (Biekorf 1932, bl. 348) zei hetzelfde op haar manier: ‘De man 'n mag maar spreken als de zeugen niezen.’

Zwicht u van vrienden

Wanneer men van zijn vrienden of nare familie ‘bij 't vier gezet wordt’ (bedrogen wordt), zegt men in 't Westland:

Met je familie wangelen (wandelen)
en met vreemde hangelen (handelen)

dat is 't mantje.

Bedachtzaamheid

't Is geweten dat lieden van te lande doorgaans niet erg nieuwsteertig of nieuwloopte zijn, en bijzonderlijk als 't geld doet, eerst nauwkeurig het voor en tegen wikken en wegen, want (zeggen ze):

‘Beter ne kwaân loop
dan ne kwaân koop.’

A.B. Stavele

[p. 96]

Uit de kiekenwereld

‘Een henne, 't is zulk een teer ding, 't en mag daar niet aan komen of dat houdt zijn gat toe’ (ttz. houdt op met leggen), zo zei me een gewezen kiekenkweker uit Sint Eloois Winkel, die 't ondertussen op iets anders verleid heeft.

Vrekkig volk

Van mensen die geweldig zien op hun geld:

‘Ze gaan al den Gieregaard deure en ze keeren al den Bendigaard weere.’ Sint Eloois Winkel.

L.D.V.

De Sector van Loo 1914-18

De ‘Sector van Loo’ was overal bekend onder de naam van ‘Le secteur Canard’ of ‘du Canard’. Maar bij ons te Stavele spraken de soldaten van ‘de secteur Kwèk-Kwèk.’

A.B.

Met het trommelken gewonnen

De spreuk ‘Met het trommelken gewonnen, met het fluitje verteerd’ d.i. rap gewonnen, rap verteerd, is voor Oost-Vlaanderen opgetekend (Joos, Teirlinck) en door Vandale overgenomen. Leeft ze in den volksmond ook in West-Vlaanderen?

Eigenaardig is de inversie van de franse - en ook de italiaanse - vorm van deze spreuk. ‘Ce qui vient de la flûte, s'en retourne au tambour’ zeggen de moderne woordenboeken (Vercoullie), terwijl Les Proverbes Divertissans van Juliani (Parijs 1668) op blz. 103 de spreuk opgeven ‘op zijn vlaams’ n.l. ‘Ce qui vient du Tambour, s'en va à la flutte.’

Waar ligt de oorsprong van dit spreekwoord dat niet verder dan de 16^e eeuw schijnt op te klimmen?

E.N.

‘Krijschen’ van het doopkind

Als het borelingske in de doopplechtigheid zout op de tong krijgt, dan moet het ‘krijschen’: dat is een teken dat het zal blijven leven. ‘'t Is ne levaard’, zeggen ze dan. Zo hoort men nog te allen kante in West Vlaanderen. Het schijnt dat men op sommige plaatsen het tegendeel zegt: Als het krijscht, zal het niet lange leven. Wie weet er daarover iets meer?

C.N.