Biekorf. Jaargang 49

Van de wieg tot het graf
I. Er is een kindetje geboren...
(Vervolg van blz. 106)

DE minne bezorgde de moeder, het kind en soms het heele huishouden tot na de kerkgang; was de ongelukkige moeder in het kinderbed gestorven, dan moest men het kindje met de ‘panne kweken’. Rijke mensen in stad, die er niet aan hielden hun kindje zelf te voeden, hadden een ‘zuigminne’ - dikwijls een ongehuwde moeder - gehuurd. Zij moest geen slag werken en werd goed gekweekt; bij zonnig weer ging ze langs de vesting wandelen: witte muts met lange loshangende strikken op de rug en een witte schorte met vollangs (volants) en kanten.

Aan de kraamvrouw gaven ze krakelinge met ‘zelap’ in gebakken, om de stoelgang te bevorderen. Na de derden dag kreeg ze bezoek; ze gaven zoetekoek, chokolade, een kwijlebabbetje of mutsje ten geschenke; de minne geraakte zo aan wat drinkgeld. Bij behoeftigen bracht de boerin, uit 't gebuurte, een oude hen om bouillon te trekken; andere gaven wat eieren ten beste.

Het kindje werd beboft en vergeleken: ‘'t Heeft een hele trek van zijn vader’, of: ‘'t Is heel zijn moeder’; waarop moeder antwoordt: ‘Schoon kind dat aan zijn moeder gelijkt’.

Als de moeder haar hoofd buiten steekt, is het om haar kerkgang te doen; anders zou heel het dorp haar

[p. 149]

gebrandmerkt hebben en ze reschierde van betoverd te worden. Bij velen geschiedt deze plechtigheid met een ‘kerkgangmesse’ ter ere van O.L. Vrouw. Vergezeld van de minne - of haar eigen moeder - blijft de moeder daar langs achter aan de doopvont zitten, totdat mijnheer pastoor ze komt inhalen. Als ze gekerkgangd was, kuste de vrouw de altaartafel en dokte een dubbele frank onder de dwale; de koster wenste haar proficiat. Te Beernem, als de kinders van de lering de pastoor zagen afkomen met wijwaterkwispel en kaars, zeiden ze ongeduldig: ‘'t Is weeral een Mariasemper! Dit waren de laatste woorden die zij opvingen als de kerkgang gedaan was: ‘Pax, et benedictio... et maneat semper’.

Die ver wonen, gaan bij een kennis koffie drinken op de plaats. Al de Malenaars werden ten kerkgang gevoerd met de trein(g)karre van Pier Salens en Ko zijn muil; bij 't naar huis keren kende Ko al zijn halten van buiten: eerst naar de Vos bij de Vossesteert, dat was de eerste statie, en zo werden verder alle kennissen bezocht.

In de stad waren ze heel de dag op toer: na de kerkgang gingen ze naar het hospitaal om 't kind te laten inschrijven voor de H. Appelonia voor de tanden en de ‘deksessens’ (H. Cornelius); vandaar trokken ze naar de ‘Dikschalsen’ voor 't schapulier; en nu nog naar O.L. Vrouw van de Potterie om te bedanken. 's Achternoens was er koffiebal bij peter, meter of andere verwanten.

Kleine kinders zijn onderhevig aan allerlei ziekten, die vroeger meestal gemeesterd werden met keukenremedies. Van de eerste dag af zorgde de minne voor ongezouten boter, want 't boorlingske moest negen achtereenvolgende dagen ingesmeerd worden om klaar te komen. Als ze de ‘vessche’ - slijm en vellen in 't mondje - hadden, moest ge met een zuiver slunsje, in missewijn gedopt, voorzichtig het mondje uitwassen. Om het zeer in de buik te stillen werd de fokke of

[p. 150]

het tuitje in sirope van zuur gedopt. Voor de ‘diksessens’ of de ‘konfutsels’ (convulsies) gingen ze dienen naar St. Cornelis te Aalter, te Lapscheure, te Zuienkerke, volgens dat zo'n bedevaartsoord het dichtst gelegen was. Voor de hersenziekte en 't zeer in 't hoofd in het algemeen, lieten ze zich inschrijven in het hospitaal van St. Jan te Brugge; de Stalhillenaars gaan niet verder dan hun eigen kerk, omdat St. Jan er de patroonheilige is. In September, met Varsenarekermis, komen de bedevaarders dienen naar ‘Mericius’ (H. Mauritius) voor 't hoofd. Voor de distel in het hoofd gaan ze naar St. Joris-ten-Distel; ze gingen vroeger ook nog naar Damme, naar 't kruise.

Voor de brand op 't lijf en de nagelgaten gaan ze dienen naar de heiligen man Job (Zop) in St. Salvator te Brugge; ze offeren daarbij een greep geschooide en ongetelde nagels. Te Uitkerke, nabij de Zuinkerkse grens, is er een wijk en kapel van St. Job die veel door de Noorderlingen bezocht wordt.

St. Godelieve te Gistel is een oud gekend bedevaartsoord voor 't zeer in de keel en de ogen; ze gaan ook nog naar O.L. Vrouw van Blindetjes om te dienen voor de ogen. Sommige ouders doen de belofte van hun kind zeven jaar in 't blauw te kleden, als O.L. Vrouw hen verhoort. Als het heel slecht ging, - een onbekende plaag, zoals men dat zei - bleef dan als laatste toevluchtsoord het Keldertje Gods, van St. Maartens, te Kortrijk.

Men moest opletten bij dat dienen, om nooit aan een onbekende - een ‘toveres’ - te zeggen waar men naartoe ging; ze zouden op uw stappen werken. De mensen waren toen nog overtuigd dat de een of andere verdachte vrouw ‘entwat kost’ en te St. Kruis beweerden ze dat er niet minder dan vijftien woonden langs de Leegweg, van aan Moerkerke tot aan St. Kruiskerk. Ze somden ze op mat naam en toenaam: Miete Klotte, die leurde met telen en spoelkommen; 't Kwa Kieken met haar hondekar, en die andere die op krikken sprong, enne... 't Was daarom dat de moe-

[p. 151]

ders altijd bezorgd een kruisje of medalie aan 't wiegje hingen, om de kwade hand af te weren. Had de rond leurster toch de hand op 't kindje gelegd, dan sloeg moeder seffens hoger op het hoofd - van die toveres - want anders zat het kind vol spelden, luizen of andere ongemakken; 't kriepte en kwijnde zienderogen en er bleef niets anders te doen, dan het kind te laten belezen door de paters te Steenbrugge.

Had het kind ‘den ouden man’, dan moest de moeder - hoe treffelijk ze ook was - met haar kind op den arm, een mis gaan schooien; niemand zou die aalmoes durven weigeren. Het was een zeldzaamheid als er misbruik van gemaakt werd, gelijk die Brugse schooister: ze had haar gezond kindje een kobbe onder 't navelschrootje gebonden: 't dutsje was zo hees geschreemd, dat ieders hart brak bij 't horen; gelukkig werd ze bijtijds ontmaskerd, eer ze het naburige dorp introk.

De hulp van de dokter werd maar ingeroepen als ze ‘t'enden remedies’ waren: kerrepap van gork voor een vervuilde maag en rijstsop om te stoppen; voor een groter verstopping maakten ze gebruik van oordjeskeers en, als het nog niet ging, zetten ze, te Beernem, een lavement met een ‘preistok’. Een uithangende ‘eersderm’ mocht alleen met het hoekje van een blauwe lijnwaden schorte ingestoken worden. Die in de neus kotert, heeft worms en moet karoten eten; een verstopte neus wordt lichtjes met het vetkaarsje overstreken; als 't borstje rochelt, wordt het kaarsje over een verwarmd grauw papier gestreken, dan nog wat geraspte ‘note beschade ’ - dat piekt! - en op 't borstje gelegd. Als ze begonnen te kraaien van ‘de kinkhoest’ kregen ze een lepeltje zeem om los te komen. Voor een aanhoudende slepende hoest werd er ‘slekkensiroop’ bereid: 's morgens, bij regenachtig weer, werden de brume slakken in de locating gevangen en in een teste gelegd; om de beurt afge wisseld met een laag bruine poersuiker; 's anderendaags koken, afschuimen en... smakelijk.

's Nachts werd het wiegje geschommeld met de

[p. 152]

broekriem; overdag douwde moeder terwijl ze aan 't patatten schillen of aan het stoppen was:

Douw, douw, deene

mijn kindetje is zo kleene,

Douw, douw, deridouw

Mijn kindetje slaap gauw

Er waren moeders die liever wiepelden op een laag stoeltje met het kindje op de schoot:

Douw, douw, kindetje douw
Slaap en doet jen oogstjes toe
He' je geen vaak, je moe' niet slapen
He' je geen honger, je moe' niet gapen
Maar je moet al gelijk brave zijn
Dat moeder zere kan spinnen
Om een kantje brood te winnen.

Dat lief ‘trappe da' puidje’ is nog gekend:

Trappe da' puidje

mijn een oogstje uit

mijn beentje in tweeën

Amaatje hee' maar een beentje meer

Trappe da' puidje in d'eerde

Te peerde ri'en op een bezemstok

Anna gaat hen een nieuwe rok

Een nieuwe rok me' kanten

En een paar ander wanten

En een paar nieuwe kousen en schoen

Om ons Annaatje aan te doen.

Op vaders knie mogen ze paardje rijden; hoe langer, hoe zotter: ‘Alzo ri'en de vrouwen... Alzo ri'en de zotten’. Dan is het weer: ‘Jute kouwe perretje, van Rijsel om een sterretje...’ Of: ‘Uit de Blauwe zale, we komen gereen van Male...’

Papa kon ook heel lief doende zijn:

D'er is een kindetje geboren

Op 't tippeltje van 't huis

...

Lekker bier, bong, bong, bong

't Is zijn papa's compagnong.

't Kindje is er bijzonder mee gepaaid als vader brede vaarbewegingen maakt:

[p. 153]

 

'k Vaarde op de zee

 

Met mijn g... op een mosselschelp

 

Mijn g... was veel te breed

 

Bommela de pa

 

Van de Belle tere goeze

 

Van de rompompoeze

 

Belle dow la! la!

Als ons kindje hoegenaamd niet slapen wilde, gaf moeder een afkooksel van slaapkoppen of slaaprozen. Metje Celia van Sijsele zou het die Zaterdagnoen ook eens proberen: eerst liep ze voorzichtjes op de kousen om 't slapertje niet te wekken; tegen den avond begon ze te klabetteren op de kloefen om het wakker te krijgen; al moeite verloren: ons kindje bleef slapen tot de Zondagmorgen. Geen wonder dat ze nu nog beweren dat de kinders vroeger dom en onnozel geslapen waren.

Moeder heeft een rijmpje voor elke beweging van haar opgroeiende kindje en 't is: ‘Plakkenhandje...’ of ‘Dat voetje en dat voetje’ of ‘Snik, snik...’ en: ‘Koekeloerenhane’. Het eerste dat ze haar ‘hertenageltje’ leert is: ‘Danken Heertje’ doen met de poezelhandjes als het zijn papje gekregen heeft of blozend gewassen is.

Binst het verlaân seizoen nam moeder haar kruipertje mee naar 't land en legde het naast zich op een ramzak te spartelen in open lucht.

Het kindje leerde lopen in een ‘gamande’ - een soort omgekeerde wasmand - die het onder de oksels steunde; om zich toch niet te bezeren droeg het nog een ‘valhoed’ - zachte vooruitstaande band van geslegen strooi - om het hoofdje te beschermen. Sommige ouders wilden dat lopen forceren en gaven een slokje bier om 't kindje stout te maken.

De grote kinderen trokken 't kleintje voort in een rollewagen - een kist op houten wieltjes -; hier of daar in het dorp zag men, bij uitzondering, een siezetje met een klein voorwieltje en twee grote achterwielen. Het meisje speelde met een houten ‘kallemoeiepop’

[p. 154]

dat ze ergens afgedeeld had; een knechtje ging gekleed als een meisje totdat het uit zijn ‘grootste kwa'n’ was; ongeveer rond de drie jaar werd hij als ‘een broekvintje’ begroet. Zo groeide het kindje op, midden de oudere broertjes en zustertjes van het kroostrijk Vlaams gezin.

M. Cafmeyer