Biekorf. Jaargang 49

Aloïs: Alwîs

Hoe komt het dat men thans nog bijna algemeen den naam van den H. Aloysius van Gonzaga als een ‘wissel van Lodewik’ aanziet? - In Italië maakt men nochtans duideiik verschil tusschen de twee namen: Luigi (Ludwig) en Aloisi = midlat. Aloysius. Ik heb aldaar nooit een anderen vorm gehoord of gelezen dan Aloisi (te beginnen bv. met den tegenwoordigen Kardinaal Aloisi Masella).

Op andermans zeggen dacht ik misschien te mogen toegeven dat er ook een vorm Aloigi (of Aluigi, om 't even) zou kunnen bestaan hebben, doch als artificieele vervorming en ‘slechts door aanleuning bij Luigi’? Doch mijn vriendelike en zeer belezen tegenspreker (Biekorf 1947, blz. 254) heeft dit punt helpen ontsluieren: Er heeft nooit een ‘Aloigi’ bestaan, en een ‘Aluigi’ evenmin... tenzij in het brein van E.P. Cepari S.J., novicenmeester en eerste levensbeschrijver van den H. Aloysius.

Deze overigens geleerde Pater wou den oorsprong van Aloisi(us) opvorschen, en hij vond niets beters dan een tusschenvorm Aluigi te veronderstellen (te ‘smeden’ of te ‘scheppen’), als overgangsbrug om op Luigi uit te komen. En om zijn stelling te staven, meldt hij ons dat een verre voorouder van

[p. 89]

den Heilige (gest. in 1478), en ook zijn grootvader († 1535) ‘Luigi’ hieten. (Nu, wat maakt dat? Wie heeft er geen Lodewik in zijne familie?) - En ‘een derde zoon van zijn broêr Frans hiet ook Luigi, maar een vierde was Aloïsi’: dit is echter juist een bewijs dat men verschil miek tusschen de twee!

Cepari bekent zelf dat zijn heilige novice altijd Aloisi(us) schreef, en dus niet wilde weten van Luigi, noch van (Cepari's baksel) Aluigi! Hij bleef alléén staan met zijn ‘Aluigi’,... maar toch heeft hij (alléén!) bewerkt en bekomen dat de naam Aloisi(us) soms door Ludovicus (Luigi) vervangen werd, gelijk nu nog in 't fr. ‘St Louis de G.’ (alhoewel het volksfra. de nn. Aloïs. Elois, en zelfs vr. Eloïse bewaard heeft).

Lat.-rom. Aloï(ius) is taalmatige weêrga van germ. Alwîs.

Z. (bij Förstem.) vele romaan. vormen met ‘oïn, uïn’ voor win, ‘oïs. uïs’ voor wîs, o.a. in Aloin Alboin Alcuin Agloin Aduin Ebroin, in Adois en Eduîs, Ainois (Agin-wis), Ansoïs, Aroïs enz.; en hier ook Alois Elois = germ. Alwis.oâ

In de vroege middeleeuwen ontging reeds de oorbet. van vele germ. namen; soms vond men er eene volksetymologische beteekenis in, meestal dacht men er niet over na. De blijkbaar eenvoudige n. Al-wijs werd wsch. al vroeg als ‘zeer wijze’ verstaan, en dit misschien reeds in de on. weêrga Al-vîs(s), n. van een dwerg of lichtschuwen geest in de mythol. sagen. - Dit wil nu natuurlijk niet zeggen dat de germ. n. Alwîs ‘uit de on. godenleer ontleend’ is; integendeel: veeleer zijn mythol. nn. zelve uit reeds bestaande germ. eigenn. ontleend (daar de on. mythol. vertellingen zich tot in de 11^e e. uitstrekken). Behalve (onfr.) Ans, (saks.) Os ‘godheid’ (bij Anst ‘gunst, genade’), zijn er bijna geene (echte) ‘godennamen’ in de Eigenn. te vinden; later-uitgevonden ‘geesten, helden, dwergen’, kregen een reeds bestaanden eigennaam of een eenvoudig znw. tot benaming.

De oorspr. bet. van Al-wís zal echter ‘wapen-kundige, ervaren in den strijd’ geweest zijn, met 1^e lid gelijk in heel de Alnamen-groep, bij een wortel al- ‘scherp staan, scherp wapen’; en vgl. o.a. ndl. aal - els ‘priem,’ aal ‘(scherpe) paling’ aal- of el-geer, enz.

Wel ouder dan de on. dwerg Alvis is de eigenn. (Först.) Alawis der 5^e Eeuw; waaruit later de rom. vormen Aloïs Eloïs, (Cassiodorus in de 6^e e. geeft reeds den mlat. vorm Alois) midlat. Aloysius, en ital. Aloisi. Dit laatste kan vooral in N.-Italië opgekomen zijn, misschien sedert de Langbarden, of de Goten,

[p. 90]

(het markgraafschap van Castiglione lag in 't N., waar ook nog een dorp Gonzaga gelegen is); ofwel sedert de kruisvaarten (z. hierna); in ieder geval bestond de it. n. lang vóór dat Aloysitis' vader Ferdinand (óók een der ‘honderde’ germ. eigennamen en geslachtsnamen in Italië!) dien n. gaf (zonder er een ‘etymologische kunstuitvinding’ te moeten voor doen, en ook zonder den n. te moeten ‘begrijpen’).

In Vlaanderen komt de n. Alwîs reeds tijdens de eerste kruisvaarten geboekt voor, al is hij later, lijk zoovele andere, verloren gegaan. Aldus hebben we:

1) ook een ‘gelukzaligen’ echt-Vla. Alwîs, in fra. bb. ‘le Vénérable Alvise de Flandre’ monnik van S^t Bertens (bij S^t Omaars); omstr. 1112 prior van S^t Vaast (Wedugast); in 1131 bisschop van Atrecht; in 1147 vergezelde hij den VI. graaf Diederik van Elzaten; en werd om zijn flink gedrag door Paus Eugenius III ‘Vader ende Herder van heel 't Kruisvaartleger’ benoemd; hij stierf te Philippopolis in Makedonië den 6^en in Herfstm. 1149. De Ram meldt nog zijn gekend grafschrift ‘Epitaphium Domini Alvisii Atrebat. Episcopi.’ (Lat.rom. Alvis = germ. Alwis).

2) Nog een Vla. Alwîs (met u = w geboekt) was ‘Aluis’ een edelman van 't Veurnsche, die reeds in de eerste Kruisvaart meêtrok: reeds 950 jaren geleden!

3) En een Noordfra. of Zuidvla. Alvise ‘abbé d'Anchin’ wordt vermeld in 1120.

De Vla. (en fra.) doopnaam ‘Alois’ met zijn uitheemschen vorm, is natuurlijk niet uit onzen oudvla. n. Alwîs ontstaan, doch eenvoudig door de H. Kerk (sedert de 18^e e.) in VI. verspreid ter vereering van, en nagedachtenis aan den hal. heiligen Aloysius, als schutsheilige voor de jeugd.

En daar die oorspr-germ. n. ons in zijn midlat. of it. kleedje terugkwam, heeft men hier ook algemeen de zuidersche opvatting (van Cepari) ‘Aloysius = Ludovicus’ klakkeloos aangenomen. 't Is dan niet te verwonderen dat een Vla. taalgeleerde (in een volkskundig opstel) terloops, en zonder verder onderzoek, die oude en algemeene opvatting bijtrad, te meer daar hij den oudgerm. Alawis, en den middeleeuwschen Vla. Alwîs niet kende... En toch voelde hij, als taalgeleerde, zeer goed dat it.-lat. Aloisi(us), én wegens de a-, én wegens de -s, taalmatig niet uit Luigi kon afgeleid worden; daarom zocht hij noodgedwongen een toevlucht: ‘waarschijnlijk “geleerde” omvorming, met aansluiting bij een Grieksch woord?’

J.D.W.