Biekorf. Jaargang 49

[p. 91]

De molen van Poelvoorde en zijn zeven gematen
(Vervolg van bl. 69)

Veldensmolen - de molen waarover wij het nu hadden - was een staakmolen op torenkot - of gelijk de Hollanders zouden zeggen, een gesloten standerdmolen, om het verschil aan te duiden met een open standerdmolen of staakmolen op teerlingen, gelijk wij zeggen.

Tot deze laatste en oudste soort behoorde onze Poelvoordemolen. - Hij was er dus nog een van het oudst bestaande en schoonste type, en daarom valt zijn verdwijning nog zooveel te meer te betreuren. -

Van het schoonste type?... Jawel, - bekijk maar de foto hierboven in Biekorf (blz. 8). Was hij niet schoon?... en wordt hij nog niet honderdmaal schooner als ge, 'n oogenblik maar, denkt aan dat vervaarlijk gewicht aan molensteenen en zware eikenbalken dat in die romp en achter die vier weegen geborgen zat en dat die standaard daar op z'n schouders, anders gezeid op zijn steenbalke, te dragen en te schragen had?... Of als ge u maar 'n minuutje voorstelt dat een dier gierende najaarsstormen in 'n echten Bamisnacht is losgebroken en tegen die molenkas aan 't beuken en aan 't rammelen gaat...; of, als ge eenvoudiglijk in uw verbeelding die molenwieken laat aanzetten, verdapperen en hun vollen zwier gaan, dat er de heele molen bij kraakt en spookt, en bij dit alles dan niet vergeet dat het heele gevaarte zonder verbinding, los en liber, op zijn gemetselde voeten staat. Bekijk dan dien ouden Poelvoordemolen die het daar eeuwen uithield, en bezie hoe licht en rilde dat houten onderstel er uitziet, dat op die vier witte steen-blokken rustte. Aan heel dien molen, noch aan romp

[p. 92]

noch aan voet is er lomp- of logheid te bespeuren, integendeel, hij staat daar licht en elegant, op zijn vier witte voetjes, - rijzig en slank met zijn donker molen-kruis overhoeksch tegen de heldere lucht.

Ja, dat moeten onvervaarde en fijne koppen geweest zijn die eerste ‘meulemeesters’, die het aandierven zulk een reuzegevaarte vlak en volop in de waaiende wind te steken - akkoord! Doch niet alleen koene durvers en meesters in hun vak, maar ook en terzelfdertijde moeten dat kunstenaars geweest zijn in de volle beteekenis van het woord, mannen die zin en gevoel voor juiste verhoudingen en goeden smaak bezaten in d'hoogste mate, om het te kunnen klaarspelen aan die kolossen die edele ‘slanke lijn’ te geven...⁽¹⁾

En hoe ze het dan klaarspeelden om die schoone molens te ‘versteken’?

Veel lezers zijn voorzeker nog blijven stilstaan voor een van die wonderschoone kaarten der stad Brugge door den vermaarden Marcus Gerards geteekend in de jaren 1562, verwonderd bij het zien van al die menigvuldige windmolens die overal rondom geheel de stad boven op de vesten hun kruisen de lucht insteken...: 25 tot 30 zijn er te tellen, ten minste.

En moest er nu iemand achter u komen staan om uw aandacht te trekken op den stand dier windmolens die, eigenaardig genoeg, naar heel verschillende rich-

(1) Tusschen onze staakmolens en de ronde steenen molens is er geen de minste verwantschap. Deze vormen een geheel op zichzelfstaande groep. Deze Normandische windmolens komen, gelijk de naam het zegt, uit Normandië, en werden hier rond de jaren 1650 nagebootst, doch onze Viaamsche molenmakers wilden van dien dikken plompen cylindervorm niet weten en hebben er een kegelvorm aan gegeven, die beter weerstand bood aan den wind en ook heel wat sierlijker is. En de molens met onderkot (dat bewijzen ons de oude etsen en schilderijen), is men slechts beginnen bouwen op het einde der 17^e eeuw of in het begin der 16^e eeuw.

[p. 93]

tingen uitkijken, - en u dan vertellen dat we hier nog met vaststaande molens te doen hebben, naar de verschillende windgewesten gekeerd - de meeste naar het Zuid-Westen, anderen naar het Oosten, het Westen of het vlakke Zuiden - en dit om iederen wind die overkwam te kunnen te nutte brengen - eenvoudiglijk omdat men te dien tijde, rond het midden van de 16^e eeuw wel te verstaan, het nog niet kende om de molens te versteken... zoudt gij u dan niet halvelinge lachend omdraaien en uw zegsman ongeloovig bezien?

- Ja, nietwaar? en nochtans het was de zuivere waarheid dat die man aan 't vertellen was, - want het is eerst in 't jaar 1573 dat de eerste versteekbare molen gebouwd wierd - een oliewindmolen dan nog - te Alkmaar, de stad van de gekende kaasmarkt in Holland - en wel door Lieven Andriesz, een uitgeweken molenmaker uit Moerbeke. Dat was de groote uitvinding van dien tijd, en de eer ervan komt een Vlaming toe, een uit ons volk.

Die oliemolens of liever die koornoliewindmolens, t.t.z. die molens die terzelfdertijde als koornmolen en als stampkot dienst deden, moeten het geweest zijn die vooral den steenen onderbouw in de hand hebben gewerkt.

Molens op teerlingen, die ook olie stampten, bestonden er ook wel, en dit gebeurde dan in het onderste verdiep van de molenkas, maar in een onderkot was er heel wat meer ruimte en plaats.

Zulk een type van koornoliewindmolen met onderkot was deze van Veldens, en ook deze van Clement Vercoutere aan De Pijpe.

Deze twee molens waren van den beginne af tot dit dubbel doel gebouwd. De staander die er inzat, was uitgeboord - ‘uitgedraaid’ zeggen onze menschen liever - om den ronden ijzeren asse door te laten die de heien en de stampers kommandeerde, want het stampkot draaide immers met den molen. Dat was alles fijn uitgedacht en ineengestoken. Neen, neen, het

[p. 94]

ontbrak onze voorouders niet aan vernuft, in geenen deele, en de moderne menschen die met minachting over de oude tijden spreken, slachten de ketters...: zij dolen jammerlijk.

('t Vervolgt)

J.F. Wingene.