Biekorf. Jaargang 48

De abdij ten Duine
Hoe de bouwvallen ervan verdwenen zijn

Menigmaal reeds heeft men ons de vraag gesteld hoe het komt dat er niets meer overblijft van de machtige abdij ten Duine te Coxyde. Op de schilderij van Pieter Pourbus (Gruuthuse-Museum te Brugge), kan men zich een goed gedacht maken van de oude abdij. De omheiningsmuren waren hoog en bereikten een totale lengte van 2300 m.; zij omgordden een oppervlakte van ongeveer 25 hectaren, waar er, zoo men weet, menigvuldige gebouwen stonden, waaronder er veel groot en hoog waren.

Welnu, geen steen blijft er nog boven den grond. De archieven echter en onze eigen opzoekingen leeren ons waar al dit bouwmateriaal naartoe is.

In het Archief van Nieupoort, rekeningen van 1595-1596, vinden wij: ‘Den prelaet van Dune over de coop ende leverynghe van zeecker groote quantiteyt van steens van het gebroocken clooster van voorscreven Dune tot sustentatie van bovenscreven wercken noodich, es per twee acquiten betaelt.’ Dit was voor werken uitgevoerd aan de sassen.

[p. 233]

In 1611-1612, werden er een millioen brijken verkocht door den abt van Ten Duine, Adrianus Cancellier van Duinkerke, aan de stad Duinkerke, voor het bouwen van kazernen (Archief van Duinkerke; volgens V. Derode, Histoire de Dunkerque, 1852).

Rond 1601 gebruikten de monniken veel brijken en ander bouwmateriaal om Ten Bogaerde in te richten als klooster. Wij ontdekten bij toeval, in 1938, een stapelplaats waar de monniken alle slag van bouwmaterialen vergaderd hadden. Langs den weg van Veurne naar Ten Bogaerde en de Zeepanne, waren er, op 700 m. ten noordèn dezer hofstede, een groep kleine duinen, reeds omgeven van akkers. De eigenaar liet, om aldaar een weide aan te leggen, het zand dezer duinen weghalen. Na een laag zand van 2 tot 3 m. dik weggenomen te hebben, vond men daar een groote hoeveelheid gemoulureerde brijken, wit zandsteen en blauw arduin met kunst gebeiteld in voetstukken en kapiteelen van kolommen. Ook stukken van kolommen in wit zandsteen; ribben van gewelven in hetzelfde steen.

Onder de kapiteelen, meest in blauw arduin, zijn er groote en kleine, meest versierd met knoppen (crochets). Een kapiteel in blauwsteen is kunstig versierd met loovers. Er is ook een eigenaardig grieksch kruis, in gebakken klei, waarvan ieder arm 20 cm. lang is, en cirkelvormig van doorsnede; de doorsnede der armen is ± 10 cm. Het kruis is gemouleerd op een gebakken steenblok. geschikt om in een gevel gemetseld te kunnen worden. - Buiten de groote brijken (moefen) zijn er eenige eigenaardige platte brijken, metende 23 cm. op 18 en 6 en half dik. Dergelijke werden gevonden bij het kapelletje van Sint-Idesbald in de duinen, op geringe diepte en los in den grond, maar ook in zeer klein getal. Eenige der beste stukken zijn bewaard gebleven en liggen bij het Gemeentehuis, op den zolder van de brandweer; de zwaarste liggen in een aanpalenden tuin. -

De vermelde Bogaertstraat liep vroeger voort tot aan

[p. 234]

den ingang van de abdij: nu is het, vanaf de Zeepanne kruisstraat, een zandweg, die langs de Meulewalle voort loopt. Geheel waarschijnlijk werd al dit materiaal haastig onder het zand begraven, zoodanig dat de monniken de juiste plaats ervan niet meer gevonden hebben.

In 1641, in zijn Flandria lllustrata, spreekt Sanderus van de nog zichtbare puinen der Abdij. De monniken verkochten in 't jaar 1800, nog brijken aan het bestuur der Noordwateringe van Veurne. In de rekeningen van dit jaar vindt men: ‘Payez Paul van Lemschoote la somme de septante deux livres paresis en plain payement pour le transport de deux lest de briques des ruines de l'ancien couvent des dunes jusques à la nouvelle écluse de Nieuport a douze livres de gros chaque lest.’ Men was dan bezig de Oostsluis, gelegen bij Nieupoort, te herbouwen.

Nog rond 1865, volgens oude visschers ons verteld hebben, waren er op sommige plaatsen oude kelders waarvan de ingang soms blootwaaide met de stormwinden: dit was rond de Meulewalle. Ook menige puinen waren dan nog zichtbaar, want diezelfde oude visschers herinnerden zich nog uit hun jeugd, dat zij katje-duik speelden tusschen de nog rechtstaande muren.

Ten slotte moeten wij ook rekening houden met een aanzienlijke hoeveelheid brijken weggehaald door de visschers uit de Duinen. Gelijk wie een verandering wilde doen, een stal vergrooten of nieuwmaken, zelfs een geheel hofsteedje bouwen, iedereen ging naar de bouwvallen der Abdij, totdat er eindelijk niets meer van over bleef. Zoo kan men begrijpen hoe die ontzaglijke bouwvallen, in min dan drie eeuwen totaal verdwenen zijn. Dit is ten zeerste te betreuren,want die overblijfselen waren van groot belang voor de studie der middeleeuwsche bouwkunst, zoowel als voor de geschiedenis van de Abdij ten Duine. Wij bezitten bitter weinig in onze museums voortkomende van deze Abdij; daarom dienen de bovengemelde stukken met zorg bewaard te worden.

K. Loppens