Biekorf. Jaargang 48

[p. 214]

Mengelmaren

‘Sint Lodewijk “of” Sint Alwijs’.

In Biekorf, hierboven bl. 181, levert M.E. voldoende bewijs over den echten naam van 't Brugsche leergesticht: oorspr. niet Collegium S^ti Ludovici, maar S^ti Aloysii, overgenomen van het vorig College (van pr. Durieu, 1841) dat eveneens ter eere van St. Aloysius van Gonzaga gesticht werd.

De geleerde steller doet er echter een korte uitweiding bij, die o.i. verkeerd is: hij aanziet Aloysius en Ludovicus als ‘twee wisselvormen van een zelfden naam’ gelijk o.a. een onbekende schrijver van ‘Unsere Taufnamen’ beweerde.

Lodewijk of Ludwig, Ludwig (Lowijk, Lowie, enz.) is wel germ. Hlud- of Hlod-wig ‘roemvolle strijd(er)’: in 't lat. C(h)lodo-vigus, -vihus, -voeus, -vechtts, later met wegval der ingaande h-, Lodo- of Lodo-vicus; in 't fra. Clo-vis, later ofra. Loïs, Luïs, nfra. Louis (met nomin. -s volgens 't lat.); it. Lu-igi.

Alwijslat. Aloysius, in ouder fra. en nog soms Aloïse (later door Louis verdrongen); in 't it. Aloisi (zelden Aloigi, wegens Luigi), is een heel andere naam. Wel dezelfde als Alviss, naam van een dwerg uit de oudnoorsche godenleer; en de bet. is hoogstwsch. Al-wijs ‘zeer wijze.’

Deze bet. schijnt ook bevestigd door de oude sage: Alwis was een donkere of ijsgeest die op een nacht de min-of-meer beloofde dochter van Thorr kwam halen. Maar Thorr misprees hem en wou hem kwijtspelen. Wetende dat hij zeer ‘spraakveerdig’ en ‘geleerd’ was, ondervroeg hij hem over allerhande zaken, vooral krijgslisten, en hield hem aan den klap, totdat de zon onverhoeds opgekomen, den dwerg eenen straal gaf dat hij ervan smeltend afdroop.

In eigennamen was de oorspr. bet. wsch. ‘geleerd in krijgskunde’. In Vlaanderen hebben we (in de 12^e eeuw) eenen glz. Alwijs (lat. Alvisius), monnik van St-Bertinusabdij en kloosterhervormer in Vlaanderen en Artesië.

M.E. gaf hierbij nog twee voorbeelden van dergelijke ‘dubbelnamen’, waarop echter ook wat af te dingen valt:

1⁰) Brigida = Birgi(t)ta is inderdaad dezelfde germ. naam, o.i. uit berg-birg- (dan omgezet brig-) ‘bergen, hoeden’, en itha ‘vrouwe’: dus ‘schutsvrouwe.’ Hierin is ida de taalmatig dietsche vorm van itha, terwijl it(t)a op lat.-rom vervorming steunt, (waar de germ. th door t weêrgegeven werd).

2⁰ Hendrik (met ingeschoven d tusschen n en r) voor He(i)nrik bet. wel ‘heer, vorst van de omheining, burchtheer’.

[p. 215]

Doch Erik (vooral deensche n.) is heel iets anders, wsch. voor Ewa-rik (vl. *ee-rik, met ee = ewe, gelijk in St Ee-woud); onwsch. voor Era-rik = Errik ‘eervolle vorst’ alhoewel men laterhand soms ook ‘(H)errik’ voor deensche vorsten geschreven heeft.

De bet. van Ewo - eo - ewe - ê (ook Iwo-io, fra. lat. Ivo) in eigennis wel ‘langlevend, langdurend’ te zeggen (verwant met ndl. eeuw), dus bet. Ewe-rik = Ee-rik = Êrik ‘langlevende vorst’.

- Over de duizende germaansche eigennamen - later als 't God belieft!

J.D.W.

Sinte Michiels Zomerke

Sint Michiel leeft nog op den Vlaamschen volksmond door zijn ‘zomerke’, de schoone dagen van einde September: ‘Sente Machiel komt met zijn zaaikleed aan’ zeggen de menschen te lande, en 't is daarom dat hij schoon weer meebrengt. En Sint Michielszomer duurt acht dagen. Sint Michiel hoort ge anders maar noemen als er twee in ruzie liggen, twisten en strijden: ‘Ze komen overeen lijk den duivel en Sente Machiel’.

In zijn Volkskundige Kalender (Gent 1923) geeft G. Celis aan Sint Michiel nog een voorname plaats in de populaire weerkunde. Sint Michielsdag zou een soort ‘lotdag’ zijn. of ten minste weleer geweest zijn. ‘De oude lieden hadden hunne opmerkingen gevestigd op den tijd korts vóór en na S. Michielsdag, en meenden dat zij daaruit al de eigenschappen van het aanstaande jaar konden voorzeggen. Men placht de eikels te beschouwen om daaruit het weer te voorzeggen: als zij een kobbe in den eikel verborgen vonden, was het een teeken van ongelukkig jaar; was hij droog van binnen, het zou een droog jaar zijn; was hij nat, dan volgde regenachtig weer. Zat er eene vlieg in, dan was het een middelbaar jaar te weeg, een worm of made voorspelde een goed jaar. Was hij ijdel, dan vreesde men pest, dood en sterfte onder het vee.’

Men moet de bronnen van den Volkskundige Kalender nagaan, hier nl. Reinsberg en Coremans, om in deze wartaal van G. Celis eenvoudig een verkeerde vertaling te herkennen. Wat zouden de menschen te lande wel denken, moest ge hun beginnen uiteendoen van dien eikel met daarin een kobbe of een vlieg of een worm? Kan. Van de Velde (Feesten van het Kerkelijk Jaar, bl. 200; Brugge 1929) heeft het gebruik van het openen van galnoten op Sint-Michielsdag juister overgezet volgens de vermelde schrijvers. Heeft dit gebruik alhier ooit bestaan? Was het in de vorige eeuw nog bekend? of hebben

[p. 216]

Reinsberg en Coremans een Hollandsch gebruik zonder meer aan Vlaanderen toegekend? Elders bestaan er inderdaad veel meer ‘weerkundige’ spreuken met St Michiel dan bij ons.

In de volkskundige literatuur ontmoet men ook een ‘vollaard’ op den naam van Sint Michiel. Aldus spreekt Reinsberg (Festl. Jahr, bl. 331; Leipzig, 1898) van ‘vollerte’ die, in Vlaanderen, over nacht heimelijk onder het oorkussen van de kinderen geschoven worden; als zij ontwaken dan, 's morgens op Sint-Michielsdag, vinden zij hun ‘vollerte’. - Er is hier blijkbaar een verwarring met den bekenden ‘engeltjeskoek’, den vollaard van Kerstdag en Nieuwjaar; en het kinderliedje zingt dan ook van ‘Engeltje Gabriël’. Toch is deze ‘vollerte’ weer overgenomen door Nannings (Brood- en Gebakvormen, bl. 11; Scheveningen, 1932) en wordt door hem beschouwd als een eigen Vlaamsche vorm van Sint-Michaëlsbrood.

Het is met zijn zomertje en zijn ‘zaaikleed’ dat Sint Michiel nog heden in den Vlaamschen volkszeg leeft. De Fraaschen spreken van ‘L'été de la Saint-Denis’ (9 October); de Zweden kennen een Sint-Brigitta's zomerke (8 October); de Italianen noemen het najaarszomertje naar de H. Teresia (15 October); in Duitschland en Polen wordt het zomertje liefst met den H. Gallus (16 October) verbonden; en de Engelschen noemen hun Indian Summer meest naar den H. Lucas (18 October): ‘St. Lukes little summer’... Ligt er niet een heel stuk cultuurgeschiedenis in deze volkskundige benamingen?

A.V.

Aftelrijmpjes

Ei, dei, dest,
Jaagt d'henne van heur nest,
Dat heur gat niet en be(r)st,
Dat heur ei niet en splijt
Van de pijne da' ze lijdt.

Upten dijck,
Seven calastieck,
Seven cala-boum lala,
Upten dijck

R.V.O. Gits.