Biekorf. Jaargang 48

[p. 169]

[Nummer 9]

Rond stede ende parke van Male.
‘Avignon’

Den Pijpweg slaan we nu rechts in, naar Malevijver toe. (Zie hierboven bl. 80).

Daar voor ons staat een vervallen, oud gebouw: witgekalkte trapgevel met ovale kijkgaten doorboord; een uitgebrokkelde, met groen doorgroeide steenen trap voor de hoogkamer; lagere huizingen die naar den vergroeiden wal afzakken. Riet en lisch tieren weelderig en ongehinderd in de verwaarloosde walgrachten⁽¹⁾, een moerassige plas is alles wat overbleef van den middeleeuwschen singel. Allerhande in nood opgetrokken koterij verhoogt nog het armtierig verlaten uitzicht. Dat is ‘Avignon’. En ginder in de verte ligt de buurhoeve ‘Montpellier’⁽²⁾.

Wij weten niet aan welke omstandigheid beide hoeven

(1) Een stuk land ten zuiden wordt ‘Vorte wal’ genoemd.

(2) Montpellier had een oppervlakte van 45 gem. ongeveer. Het is een weelderige, goed onderhouden hoeve gebleven, met vierkante omwalling en steenen ingangspoort door de Malenaars beter als ‘Tempeliershof’ gekend. Montpellier wordt reeds in 1280 vernoemd. In het archief van de abdij van Spermalie (oost van Malebosch gelegen) staan ‘Meester Wouters’ en ‘Jonkvrouw Katheline van Mompliers’ als weldoeners vermeld. Jonkvrouw Marie van Montpellier was kloosterlinge in de abdij.

[p. 170]

die Zuid-Fransche plaatsnamen te danken hebben. Werden ze aldus gedoopt als herinnering aan een reis in het Zuiden door iemand van de vroegste bewoners? Of zou hier louter fantasie in het spel zijn?

Het is ook treffend dat juist deze beide hoeven niet behooren tot de grafelijke domeingoederen binnen zijn park te Male. In de 15^e eeuw deelen ze zelfs een tijdlang hetzelfde lot.⁽¹⁾

De Malenaars konden ook nooit vrede krijgen met de uitspraak van die zuidersche plaatsnamen; ze maakten er dan ook maar van wat ze konden, op zijn Vlaamsch. ‘Avenjoen’ of ‘Havenjonck’;⁽²⁾ nu klinkt het ‘Avejoengen’.

Wat er ook van zij, in het volksgeheugen blijven beide hoeven een herinnering uit lang vervlogen tijden. ‘'t Is Tempeliers' goed’ zoo luidt het, en om u te overtuigen voegen ze er algauw aan toe: ‘Mensch, je kunt dat genoeg zien: 't ligt rondom rond in wallen, met een poort om in en uit te rijden en een kapelle - een hoogkamer - om messe te doen’.

Van ‘Avejoengen’ voegen ze er nog bij, dat de opperste van de Tempeliers hier woonde en dat ze, in een oude kave, nog verkalkte beenderen gevonden hebben.

Ze houden ook nog staande dat de poorten hier toegemetseld werden, en dat de muren zoo hard zijn als arduin, omdat ze met roggemeel gemetseld werden.

(1) De goederen Montpellier en Avignon werden samen verpand voor de som van ‘56 ponden sjaers achterstallige schulden’. Male. Reg. 58, f^o 70 v^o, 110 v^o, 113 v^o. In 1519 werden ze nogmaals samen betrokken voor de vierschaar van Male, aangaande de vergoeding voor herstel en onderhoud van beide hoeven (Reg. 59. f^o 48).

(2) Reg. 45, f^o 154. - Er was ook een huis van dien naam te Brugge: ‘Bachten S^t Donaes in een huus geheeten Avengyoen (Boeck..., bl. 411) - ‘Jaquemaerd die wyn plach te tappene jn Momplyer’... Inv. Arch. de Bruges, t. V, blz 79.

[p. 171]

Het Register 45 (f^o 35) van ‘wettelijke passeringen’ van Male beschrijft de hofstede aldus:

‘... een pachtgoet ghenaempt Havenjon ligghende binder heerlichede voorseit groot 50 gem. of daaromtrent metten advenante vanden huuse ende boomen daer op staende, daer of dat eerst ligghets een plaetse daer de hofstede staet 46 gem. tusschen den Pijpwech aldaers men gaet naer Damme ande oostzijde, tland toebehoorende de kerke van Damme ande westzijde, streckende mette noorthende anden Ardenburchschen wech ende metten zuidhende an tgoet van Mompliers’.⁽¹⁾

Op het einde van de 17^e eeuw wordt Avignon onder de vage landen gerekend; de heerlijkheid trachtte de vervallen hoeve te verpachten voor wat ze er van krijgen kon. Hoogkamer, keuken, kelder, koeistal en land werden alzoo afzonderlijk te pachte geveild.⁽²⁾ Deze eerste tijdelijke verbrokkeling was als een voorspelling van de latere lotsbestemming.⁽³⁾

Kort daarop wisten de eigenaars, d'heer Gillis van Coppenolle ende juffrouwe Marie Gloribus, de verlaten hoeve te herscheppen in een lieve plaatse van plaisance, met dreven en een nieuw beplant bosch en kweekerij naast het oud vergroeid bosch Hun dochter, Francesca Clara. huwde Sieur Pieter Duhamel. Op 20 Juni 1739 werden zij op hun beurt eigenaars van het landgoed, met al het huisgerief inbegrepen.⁽⁴⁾ Een van hun

(1) Vgl. Ommelooper Male, 1711. - XI^e Begin: ‘... eene 4 houckige plaetse mette hofstede ende goede genaemt Avignon daer op staende, mette chyngelen ende wallen rontsomme.... nours jegens over d'herberge genaemt Lettenburg...’

(2) Rek. Male, 1705, f^o 29 v^o: ‘...voor den tijt van drije jaeren ...met conditie dat de proprietaris altyt sal mogen de partyen naer hem trecken mits betaelende heule saet ende labeur’.

(3) Het is ook een eigenaardig toeval dat in 1553 een Pieter Schellebroot vermeld staat als de eigenaar, terwijl zijn naamgenoot, in de 20^e eeuw, er als een arme verstekeling een onderdak vindt.

(4) Male. Reg. 50, f^o 143: ‘...alle meubels, huijsraedt ende catheylen soo van schilderyen, taefel, stoelen, bancken, ijser, cooper, thin, metael, aerdenwerck als generalyck alle het gonne actuelijck ter plaisance plaetse vande voorschreven hofstede is berustende’.

[p. 172]

zonen, Carolus Eugenius Duhamel, was kanunnik van O.L. Vrouw te Brugge; een tweede zoon Franciscus was schepen van Male in 1764-1779 samen met den heer Charles Verhulst.⁽¹⁾

Er wordt verteld dat de erfgenamen van Kanunnik Duhamel, al te zeer gesteld op dat buitengoed, hun gedachten te veel lucht gaven, en zoo in ongenade vielen. De liefdadige kanunnik schonk het landgoed aan de armen van St Kruis.⁽²⁾

In den buitenmuur van de kerk van St Kruis, achter het koor, is er een zerkplaat ingemetseld:

‘Op het kerkhof dezer Parochie van S^te Cruys ligt begraven D'H^r Joannes Franciscus
Duhamel ongehuwden zoon van d'h^r Pieter en Jof^w Francisca Clara van Coppenolle geboren en woonachtig tot Brugge subitelijk overleden den 29 July 1800 op deze Parochie op zijn buyten goed genaemd Avignon gemeyn met zyne broeders den Eerw.
H^r Carolus EugeniusDuhamel canonik van O.L. Vr. tot Brugge begraeven tot Oostcamp en

(1) De familie Verhulst zijn de latere weldoeners van Vyve (aanpalende heerlijkheid).

(2) Vgl. ook A. van Beeelaere. Geschiedenis van O.L. Vrouw van Viven (Brugge. 1880). De familienaam Duhamel werd in het volksgeheugen verminkt tot ‘Duvenil’ en omweven met al het geheimzinnige van Avignon. Die Duvenil was een soort van opperste geestelijke. Een keer dat de zoon uit d'hofstede ‘'t Vagevuur’ 's morgens aldaar met zijn melkezel veorbijreed, zag hij den Duvenil plat ter aarde met zijn armen over den wegel uitgestrekt liggen. De ezel bleef boomstil staan. Dood van schrik kwam de jongen buiten adem thuis geloopen. 's Anderendaags was zijn haar zoo wit als vlas.

[p. 173]

D'H^r FranciscusDuhamel procureur begraeven op het kerkhof van t hospitaal van S^t Jan tot Brugge Bid voor zijn ziele op dat zij mag rusten in den eeuwige vrede.’

Kanunnik Duhamel stierf op 9 Februari 1810. Bij eigenhandig testament van 21 October 1804 vermaakte hij aan de armen of den disch van S^t Kruis:

1. het landhuis Avignon, om kosteloos door de armen bewoond te worden;

2. een aanpalend bosch, met last van jaarlijks een jaargetijde en drie gelezen missen te doen celebreeren ter Kerk van S^t Kruis.⁽¹⁾

Deze gifte bedroeg ongeveer een derde van het geheele landgoed, dat meestal met bosch begroeid was.

De leden van het armbestuur hadden gaarne hun bosch uitgeroeid, doch hun verzoek werd niet ingewilligd. In 1838 werd het ‘Avignon bosch’ - ook reeds als ‘Dischbosch’ gekend - ander maal verpacht voor 29 jaren aan den heer Wielemaeker, eigenaar van de overige twee derden van Avignon.⁽²⁾

Het aantal armen en dakloozen groeide gedurig aan, en het armhuis van ‘Avejoengen’ beschikte slechts over 4 plaatsen, den kelder inbegrepen. Het is ongelooflijk, maar 72 personen, onder volwassenen en kinderen,

(1) Archief Pastorij. Hs. E.H. v.d. Walle - Gem. Arch. Bund 10. Giften.

(2) Die perceelen waren gelegen Sectie B:

nrs 320 bosch	ha. 4-74-00
321dreef	0-1500
326 land	1-24-80
327huis	0-01-08
328 vijver en land	0-13-70
	6-28-58

Gem. Arch. Resol. Art. 84-96-97.

[p. 174]

waren dààr gehuisvest en huizenierden er opgestampt al onder elkaar.⁽¹⁾

Het was er alles behalve zindelijk; de grootste ellende van allen aard heerschte onder die opeengepakte ongelukkigen. In den zomer 1853 brak er een vreeselijke typhuskoorts uit. De smetziekte woekerde er ongehoord in dit overbevolkt midden en er bleek geen plaats te zijn voor hen in het hospitaal te Brugge. Op aandringen van de geneeskundige Commissie werd er haastig een barak getimmerd op het erf, om de zwaarste zieken af te zonderen. Geheel ‘Avejoengen’ lag met de typhus; van de 58 ernstige zieken zijn er 10 overleden in Juli en Augustus 1853.

Geen wonder dat van dan af ‘Avejoengen’ geschuwd werd gelijk de pest. Doch er bleven altijd haveloozen ronddolen, die noch huis noch thuis hadden en blij waren om van strate te zijn; voor hen was het armhuis een laatste toevluchtsoord. Zij hadden er onderdak en trokken van den disch, gingen bedelen, en voor het overige toppen en str... rapen.

Van werken, geen sprake. ‘Wadde! dat ze werken die er moeten mee leven’, bofte Jan van Male, en hij woonde in 't armhuis. Zij werden over 't algemeen maar met een scheel oog bezien; en het armhuis had zoo een faam die zeer op verdenking geleek. Verschillende namen zijn zelfs populair gebleven, als ge daar hebt: een Mietje Sampiong, een Miete Schellebroot en Siska Knoppen; en allen werden overal met den vinger gewezen: ‘'t is een van Avejoengen!’⁽²⁾ M. Cafmeyer

(1) Gem. Arch. Bundel 33. Gezondheidsdienst.

(2) Na den oorlog van 1914 werd Avignon hersteld en de drie huisgezinnen beschikten elk over een striepje lochting.
Een kinderrefreintje klinkt aldus:
‘Wat ga je daarvoren geven van tierelire lire?
- Antw. Miete Schellebroot heur hemde...’
‘'t Is eene van Avejoengen’ is spreekwoordelijk gebleven voor iemand die slordig en als uitgeschud rondloopt.
‘Peis je dat 'k uit Avejoengen kom dè?’ zegt men als iemand u al te gering opneemt.