Biekorf. Jaargang 48

[p. 49]

[Nummer 3]

Uit den Westvlaamschen vertelselschat
Het vrouwvolk draagt de broek

IN den tijd dat ons Heere en Sinte Pieter nog op de wereld waren, kwamen ze op zekeren dag voor den zooveelsten keer in kwestie.

Ons Heere had alzoo, al spreken weg, gezeid: ‘Zie, Pieter, er is daar nu een keer niets aan te doene, 't is zoo verre en 't blijft zoo verre, dat 't vrouwvolk overal en al tijd den baas speelt!’

Maar Sinte Pieter wilde dat nu niet gelooven. ‘Maar Ons Heere toch, zei hij daarop, dat is toch heelegansch geen waar, 't er zijn daar ook toch nog mans die de baas zijn?’

Ons Heere zei daarop neen, en Pieter zei ja, en ze bleven daar een heelen tijd over ruzie maken, totdat ze daar een raar akkoord op mieken. Sinte Pieter moest een wagen bijhalen met een zwart en een wit paard en daarbij nog tien manden versche eieren.

Met dit gespan gingen ze nu de wereld afketsen:

[p. 50]

waar ze de vrouw zouden baas vinden, zouden ze twee eiers geven; en waar de man zelf de broek zou dragen, zou hem een paard gegeven worden.

Ze hadden al veel plekken gedaan en ze waren daaromtrent al hun eiers kwijt, maar de paarden stonden nog altijd voor den wagen.

Eindelijk toch kwamen ze op een plekke waar ze ondervonden dat de man de baas in huis was. Zeggen dat Sinte Pieter gelukkig was! Nu die vent verdiende zijn belooning en ons Heere riep hem buiten bij den wagen en de paarden.

‘Hewel, zei Ons Heere, ge moogt hier nu kiezen. Wat wilt ge, dat wit of dat zwart paard?’

De vent bekeek ze eerst alle twee een keer goed en zegt hij daarop alzoo: ‘'k Ga dien witten pakken!’

Jamaar, zijn wijf stond in 't deuregat dat spel te bekijken, en als ze dat hoorde, ze riep: ‘Maar vent toch, dien zwarten is den besten!’

‘'t Is nog waar ook, zei de vent daarop, 'k ga maar dien zwarten pakken!’

‘Zie je 't nu, zei Ons Heere tegen Sinte Pieter, 't is hier ook al lijk overal!’ en Ons Heere gaf twee eiers aan 't wijf.

Naar 't schijnt zouden Ons Heere en Sinte Pietere nog altijd rond gaan, en hebben ze al lang geen eiers meer, en 't witte en 't zwarte paard loopen nog altijd voor 't gespan.

Aanteekeningen

¶ Dit vertelsellype vinden we niet gecatalogeerd bij Maurits De Meyer (Les contes populaires de la Flandre, Helsinki 1921, F.F C. 37). Ookpin de verzameling van Victor de Meyere (De Vlaamsche Vertelselschat, Antwerpen, 1925-1933, 4 dl.) hebben we het niet aangetroffen.

In den eigenlijken catalogus van Stith Thompson (The types of the Folk tale. A classification and bibliography. Helsinki 1928, F.F.C. 74), die den oorspronkelijken ca talogus van Antti Aarne volledig uitwerkte, hebben

[p. 51]

we dit type niet aangeduid gevonden. Maar deze Amerikaansche geleerde heeft eene speciale lijst aan zijn catalogus toegevoegd met door hem niet opgenomen sprookjestypen en hun zeer korte beschrijving. Hij vond deze in de verschillende catalogi der F.F.C. (Folklore Fellows Communications), maar aanvaardde ze niet, ofwel omdat hij aan hun werkelijke verspreiding twijfelde of deze niet bewezen achtte, ofwel omdat ze hem geen trouwe volksvertelsels toeschenen, of verder om eenige andere reden. In deze lijst, onder 1375*, vinden we een korten inhoud van een vertelseltype, aangetroffen bij O. Loorits (Livische Märchen und Sagenvarianten, F.F.C. 66), dal zekere gelijkenis vertoont met het hierboven medegedeelde vertelsel: ‘De echtgenoot verlaat zijn vrouw en, op raad van zijn schoonvader, gaat hij met een korf eieren doorheen de wereld op zoek naar een man die zijn vrouw de baas is. Na een jaar komt hij naar zijn vrouw terug zonder zulken man gevonden te hebben.’ Dit thema is onvolledig en heeft schijnbaar geen verspreiding, daarom waarschijnlijk heeft Thompson het niet aanvaard.

¶ Wij hebben dit vertelsel opgeteekend op 9/2/1947 op een hofstede te Zevekote bij Gistel. Het werd ons door de boerin Bertha O. verteld, en zij had het menigmaal hooren vertellen door den landarbeider K. Plyson (Zevekote 1864 1942), op de winteravondstonde. Het mag ingedeeld worden bij de koddige vertelsels over gehuwden.

¶ In zijn ‘Spreekwoorden en Zegswijzen over de Vrouwen, de Liefde en het Huwelijk’, (Gent 1911, blz. 63) vinden we door Alfons de Cock het volgende spreekwoord opgeteekend: De grauwe merrie (of: schimmel) is het beste paard. (De vrouw heeft zich van het oppergezag weten meester te maken - Harrebomée), dat eveneens in het Engelsche taalgebied aangetroffen wordt.

En de sprookjes- en de sagenvorscher de Cock haalt

[p. 52]

hierbij een ‘Engelsch’ volksvertelsel aan, dat hij op de volgende wijze verkort meedeelt:

‘Een man wilde van zijn vrouw scheiden, die hem al te zeer de baas was. Op voorstel echter van zijn schoonvader, ging hij op reis met 5 paarden en 500 eiers: aan elk huisgezin waar de man het hooge woord voerde, zou hij een paard, waar de vrouw integendeel de meesteres was, zou hij een ei ten geschenke geven. Na eenigen tijd was hij veel eiers kwijt, maar geen enkel paard. Eindelijk dacht hij een gelukkig echtpaar gevonden te hebben, maar toen de man nu, onder de 5 paarden, den zwarten ruin koos, verklaarde de vrouw: de grauwe merrie is het beste paard. En de man, na een weinig tegenstand, sloot zich daarbij aan. Doch, dan kregen zij geen paard, maar enkel een ei, en de reiziger, thans overtuigd dat de vrouw overal de broek draagt, keerde terug naar huis en schikte zich in zijn lot.’

Ook in het Duitsche taalgebied heeft de Cock het spreekwoord en de volgende sterk afwijkende vertelsel-variante teruggevonden:

‘Eertijds vonden de priesters het goed hun biechtkinderen na de strenge vasten bij het Paaschfeest weer op te vroolijken door allerlei kerk- en kanselgrappen, die zij een ‘Paaschlach’ noemden. Zoo wendde een monnik uit het klooster Marchthal (a.d. Donau) in zijn preek zich aldus tot de mannen: ‘Wie in zijn huis de baas is, zal het Paaschlied aanheffen: Christus is verrezen!’ Geen enkel man waagde het. Toen de monnik gebood: ‘De vrouwen die de broek dragen, zullen dat lied aanheffen’, begonnen zij alle te zamen en luidkeels het Paaschlied te zingen.’ [de Cock, o.c. blz. 275, die verwijst naar W. Körte, Die Sprichwörter und Sprichwörtliche Redensarten der Deutschen. Leipzig, 1861, nr. 1836].

Het verwondert ons bij dit spreekwoord, dat heel waarschijnlijk afgeleid is uit het vertelsel, A. de Cock te zien grijpen naar een Engelsche en een Duitsche variante om zijn uitleg te verschaffen. Daardoor heeft

[p. 53]

hij ons het bewijs geleverd dat hij nooit dit vertelsel in het Vlaamsche taalgebied had aangetroffen. Daar ook M. De Meyer, die alle bundels volksvertelsels van voor 1921 ontleedde, dit type niet aanduidde, beschouwen we dit vertelsel als een onbekend thema in den Vlaamschen vertelselschat. Het hoeft ons niet te verwonderen dat ook Thompson het Engelsche vertelsel niet kende, want over de Engelsche volksvertelsels werd bij de F.F.C. nog geen catalogus opgemaakt.

Onze opname, in dewelke de voorkeur van de Vlamingen om een en ander in het volksvertelsel op den rug van Ons Heer en Sinte Pieter te schuiven klaar tot uiting komt, vertoont weinig afwijking van het Engelsche thema, hierboven overgenomen. In menig volksvertelsel worden de verkeerde eigenschappen van man en vrouw, of van beide, in het buwelijksleven, op plezante wijze gehekeld. In dit verband hoorden we onlangs volgende aanbevelingen geven: ‘Jongen, als ge trouwt, geef dan aan uw vrouw drie dingen: het sleuteltje op al de sloten, de grootste plaats in 't bedde en ...'t laatste woord!’

H. Stalpaert