Biekorf. Jaargang 48

Uitgeweken protestanten uit het Westland
1610-1621

Gedurende de godsdienstberoerten was het Calvinisme zeer verspreid te Ieper en in de omgeving⁽¹⁾. Het was niet ver vandaar, te Steenvoorde, dat de beeldenstorm in Augustus 1566 een aanvang nam.

Men weet dat er, rond 1565 en later na 1584, toen het Spaansch gezag voorgoed in den Westhoek hersteld was, veel Calvinisten uit deze streek naar het butenland uitgeweken zijn, vooral naar Nederland (Zeeland en Holland) en naar Engeland.

Een volkstelling te Langemark opgemaakt door den pastoor, ten einde de protestanten te ontdekken, geeft voor ieder inwoner de plaats waar hij gedoopt werd. Zoo zien we dat in deze parochie de helft van de inwoners rond 1580 uit Frankrijk ingeweken zijn, waarschijnlijk om de plaats in te nemen van de gevluchte protestanten⁽²⁾. Dit zal ook het geval geweest zijn in

(1) Zie o.m. A.C. De Schrevel. Le Protestantisme à Ypres et dans les environs de 1578 à 1584, in ‘Analectes pour servir à l'Histoire écclésiastique de la Belgique’, T. 39, 1913, bl. 55-88 en 149-255.

(2) J. De Smet. Les Dénombrements de la Population dans la Châtellenie d'Ypres (1610 et 1615 à 1620), in ‘Bulletin de la Commission Royale d'Histoire’. T. 90, 1932, bl. 255-257 en 262-272.

[p. 9]

de andere parochiën van den Westhoek, waarvan geen volkstellingen bewaard bleven. Wel bezitten we een verzameling brieven van uitgeweken Ieperlingen, die in de jaren 1566 tot 1569 geschreven werden uit Engeland, meestal uit de stad Norwich, waar zich veel vluchtelingen gevestigd hadden en den kost verdienden met het weven van baai⁽¹⁾.

De Tachtigjarige Oorlog tusschen Spanje en de Vereenigde Provinciën van Noordnederland werd van 1609 tot 1621 onderbroken door het Twaalfjarig Bestand. Veel uitgewekenen uit het iepersche, of hun afstammelingen, namen de gelegenheid te baat om hun goederen die in de Spaansche Nederlanden achtergebleven waren, te verkoopen, hun erfenissen en andere zaken te vereffenen. Zeer dikwijls komt de vreemde echtgenoot de zaken van zijn Vlaamsche vrouw regelen, dan weer wordt de vereffening door een alhier gebleven familielid behartigd.

Bij het nazien van schepenregisters der parochiën Dranouter en Nieuwkerke, uit deze jaren, vond ik talrijke akten over het goed van zulke vluchtelingen.

(1) H.Q. Janssen. De hervormde Vlugtelingen van Yperen in Engeland, geschetst naar hunne brieven in ‘Bijdragen tot de Oudheidkunde en Geschiedenis, inzonderheid van Zeeuwsch-Vlaanderen’. II, 1857, bl. 211-304. - J. Diegerick. Salomon Faber, poète yprois, in ‘Annales de la Société d'Emulation de Bruges’. T. 13, 1851-1854, bl. 10-19.

Vluchtelingen uit Dranouter.

De geraadpleegde schepenregisters van Dranouter gaan over de jaren 1610-1614 (I) en 1614-1621 (II). Op het nummer van het register volgt het folio en de datum van de akte⁽²⁾.

(2) Rijksarchief te Brugge. Kasselrij Waasten, nrs 25671 en 25672.

In Nederland.

De meeste uitgewekenen woonden in Nederland, en meest te Leiden, namelijk:

Pieter de Vinder, zijn vrouw Maeyken De Haene met twee kinderen, alsook de weduwe Jacob De Haene (I, 18-13 April 1610).

Prontken, dochter van Pieter Houvenaghels en Pirontken

[p. 10]

Voets uit Dranouter, echtgenoote van Hubrecht de Visschere (I. 19-15 April 1610).

Cathelyne en Michiel Vanden Broucke. Hun vader en zuster woonden te Dranouter (I, 21-20 April 1610).

Gerson, de zoon van Jacob Baelde, wonende te Leiden, de wees van zijn broeder Niklaas te Middelburg in Zeeland; de andere leden van de familie Baelde: Karel, Marie en Jacquemine, waren te Dranouter gebleven (I, 37-22 Mei, en 65-19 Mei 1610).

Frans en Jan Wyckaert (I, 46-17 Juli 1610).

Gilline, de dochter van Roegier Baelde en kleindochter van Catheline De Corte, Jan De Corte, wolkammer, en Sander Adams, fusteinwever; de andere leden van de familie De Corte woonden te Norwich in Engeland (I, 50-19 Aug. 1610).

Susanna Mares (I, 62-17 Sept. 1610).

Jan Defoursins en zoon Johannes (I, 121-5 Aug. 1611).

Mayken Schillebeke, echtgenoote van Jacob Theunis; haar vader was te Dranouter blijven wonen (I, 172-24 Mei 1612).

Christine De Houck, weduwe van Jan Hemart, met haar kinderen (I, 181-27 Juli 1612).

De echtgenooten Pieter Cauwet-Catherina Vasseur, Karel Ollivier-Mayken Vasseur, Thomas Rouvroy-Janneken Vasseur en Karel Vasseur (II, 201-21 Juni 1617).

Gabriel Beun, weduwnaar van Anna Stevens, en zijn kinderen (II, 207-20 Sept. 1617).

Jacquemine Liefooghe, echtgenoote van Michiel De Raedt (II, 264-30 Mei 1618).

In andere plaatsen van Nederland vinden we nog:

De dochters van Pieter De Keuwere: Jacquemine, Tanneken en Pironne, allen gehuwd met Noordnederlanders en wonende te Nieuwkerke in Duiveland onder het ambacht in Zierikzee (I, 20-17 April 1610).

Jacquemine Stekelorum woonde te Amsterdam, terwijl haar familieleden te Dranouter gebleven waren (I, 76-24 Nov.1610).

Judoca Jans, gheseyt Vinck, te Amsterdam(I, 122-6 Sept.1611).

Lydia Hugens te Haarlem (I, 188-19 Sep. 1612).

Adriaeneken Coen, dochter van Joos en Lowyse Floris, te Cappelle op Duiveland (I, 199-22 Febr. 1613). Zie verder nog.

Janneke Hemaert, haar zuster Mayken te Amsterdam. Jacob De Haene, zoon van Mayken, te Dordrecht (I, 200-4 Oct. 1612).

Aerdt Leupe, koopman te Amsterdam, zijn zuster Marie, echtgenoote van Wouter Cornelis te Middelburg; hun broeder Abraham was te Dranouter gebleven (I, 202-6 Maart 1613).

In de verdeeling van de nalatenschap van Mayken Boudts,

[p. 11]

overleden te Belle, verschijnen talrijke inwoners uit het Iepersche als erfgenamen, evenals haar kozijn Louis Van Dorst, koopman te Middelburg in Zeeland (I, 219-8 Mei 1613).

Daniel Van Thuyne en Christine Cambiers te Sluis (II, 66-11 Februari 1615).

Jacob Baelde⁽¹⁾, weduwnaar van... Vochillon, met zeven kinderen te Bruinisse in Duiveland (II, 70-24 Maart 1615)

Isaac De Coster en Sara Le Febure te Brielle (II, 103-16 Sept. 1615).

Celie en Adriane, de dochters van Joos Coene en Louise Floors te Cappelle in Duiveland (II, 133-6 April 1616).

Karel Van den Broucke, sedert twintig jaar als doofstomme opgenomen in het H. Geesthuis te Haarlem. Zijn schoonbroeder Christiaen Baelde was brouwer te Dranouter (II, 235-26 Februari 1618).

Mayken en Abraham Vande Pitte te Zierikzee, Proontgen Van de Pitte te Leiden; hun ouders en vijf broeders en zusters waren te Dranouter gebleven (II, 314-17 Mei 1619).

Jacquemine De Keuwer, echtgenoote van Daniel Du Bois, te Zierikzee (II, 333 - 1 Aug. 1619). Vgl. hierboven.

Jacob Baelde, zoon van Jacob, te Bruinisse ia Duiveland; zijn oom Christiaen Baelde te Dranouter (II, 387-17 Juni 1620).

Andries Bellechier te Amsterdam (II, 390 - 1 Juli 1620).

(1) Jacob Baelde was predikant te Bruinisse (H.Q. Janssen, a.w. bl. 293).

In Engeland.

De familie De Corte te Norwich, waarvan één lid te Leiden woonde. De procuratie werd opgemaakt voor de ‘Poletycke Mannen van de Vlaemsche Natie’ te Norwich (I, 50 - 19 Aug. 1610).

Margriete Van Staen, geboren van Westouter en wonende te Sandwich (I, 72 - 4 Nov 1610).

Colynken, dochter van Pieter De Hane, geboren te Boeschepe en wonende te Sandwich, schenkt haar goed te Dranouter aan de ‘dischmeesters ende verzorghers van de Aermen der Nederlandsche Ghemeente’ te Sandwich (II, 268 - 20 Juli 1618).

In Duitschland.

Walram Van Uxeem, zoon van Walram, in de ‘keurvorstelycke paltzstad’ Frankental (II, 385 - 20 Mei 1620).

Vluchtelingen uit Nieuwkerke.

Voor Nieuwkerke heb ik het schepenregister van procura-

[p. 12]

tiën over de jaren 1618-1622 doorgezien⁽¹⁾. Daar waren de uitwijkelingen in Engeland talrijker:

(1) Rijksarchief te Brugge. Kasselrij Ieper, Schepenarchief, nr. 163.

In Engeland:

Claeys Steculorum en Claeys De Bruyne te Colchester (10 Sept. 1618).

Abraham, zoon van Hendrik Wtterwulghe, en Zeger, zoon Gillis Die Huussere, schrijnwerker, beide te Sandwich (21 Nov. 1618).

Jacob en Bernard Le Reus, kinderen van Anthonis en van Maria Beun, wonende te Halstaed in Essex (8 Juli 1619).

De dochter van Willem Ryckel te Sandwich (11 Aug. 1619).

Jan Cordewanier te Norwich (4 Oct. 1619).

Charles Van de Velde, geboren te Meesen, wonende te Norwich (15 Febr. 1620).

Jacob De Keuwer wonende in Engeland (25 Juli 1620).

Maillaert Spillaert, geboren van Wijtschate, vroeger landbouwer te Nieuwkerke maar ‘sidert de ruyne ende devastatie van de platten lande ghebeurt ten jaere 1582, baywercker ende wonende te Zandwich in Inghelant’ (6 Aug. 1620)⁽²⁾.

(2) Uit de brieven uitgegeven door H.Q. Janssen verneemt men dat veel vluchtelingen een ander beroep moesten aanleeren.

In Nederland

Pieter De Vos, koopman en vettewarier te Amsterdam (13 April 1618).

Jacquemine De Cherf, echtgenoote van Pieter Ozeel, koopman te Middelburg (12 Februari 1619).

Joos De Does te Leiden (5 April 1619).

Franchoys De Coninck te Vere (21 April 1619).

Claeys Zwynghedau te Leiden (11 Mei 1619).

Simon, zoon van Pieter Scheers, geboren te Colchester en wonende te Leiden (25 Juni 1619).

Mayken Queeckers, echtgenoote van David Du Pierre, te Kampen (12 Oct. 1619).

Janneken, dochter van Jacques Prouvost, weduwe van Pieter De Coninck, te Leiden (18 Dec. 1619).

Christine Vochillon te Aardenburg (28 Nov. 1620).

Jonathas, zoon van Daneel Walwein, te Leiden (27 Mei 1620).

Guillaume Van de Pitte, geboren te Loker, wonende te Leiden (10 Juni 1620).

Pieter, zoon van Gillis Zwynghedau, geboren te Belle, en wonende te Sint-Anna-ter-Muiden (5 Sept. 1620).

[p. 13]

Daniel, zoon van Mattheus De Witte, geboren te Nipkerke, wonende te Goes (3 Sept. 1620).

Josine, Van Hecke, weduwe van meester Roeland De Carpentier, wonende te Ieper, had een van haar zonen te Dordrecht en een dochter te Amsterdam (5 Jan. 1621).

Margriete Yemaers, weduwe van Jan Florissoone en echtgenoote van Jacques Smalwerck, te Haarlem (25 Jan. 1621).

Gillis, zoon van Pieter Bazelis, geboren van Steenwerck, wonende te Aardenburg (26 Maart 1621).

Jan Bert, geboren van Meteren, wonende te Aardenburg (30 Maart 1621).

J. De Smet