Biekorf. Jaargang 47

Boekennieuws

A. Bicker Caarten. Molenleven in Rijnland. Bijdrage tot de kennis van het volksleven in de streek rondom Leiden. Leiden, A.W. Sijthoff's Uitgeversmij, 1946. - In-8, 155 bl. met talrijke illustraties.

Het eerste molenhoek dat ons na den oorlog uit Holland toekomt is een ware verrassing. Het spreekt niet over techniek, doch toont ons nogmaals hoe nuchter de Hollander zijn molens bekijkt: hij houdt ervan omdat hij ze mooi vindt en het typische der molengebruiken waardeert. Zoo is dit boek ook geen schamele opsomming van alle molens die in een dorp of streek verdwenen zijn; wanneer men zich inspant om een eigen schoon als dit te bewaren, is het niets gekort in alle archieven onderzoekingen te doen over alle mogelijke windmolens van weleer. De Schrijver geeft ons hier een frisch verhaal, waar in 23 hoofdstukken alles vergaard is wat bij molenbesoeken werd opgeteekend.

Na een inleiding, waar enkele der oudste molens uit Rijnland noordhoek der provincie Zuid-Holland) en enkele pachten en vergunningen in verband met het recht van molendwang en het windrecht worden genoteerd, volgt een overzicht van den huidigen toestand. Zoo zien we dat tijdens den oorlog in Rijnland 3 nieuwe molens werden gebouwd: Rijpwetering, Zwammerdam en Boskoop. Dit om onafhankelijk te zijn van brandstoffen en electriciteit, zooals de secretaris van den Aderpolder op 23 September 1942, bij de officieele ingebruikstelling opmerkte.

In de oorlogsjaren 1944 en 1945 waren er geen bouwmaterialen meer verkrijgbaar om nieuwe windmolens te bouwen. Ware dit wel het geval geweest, menig watermolen zou stellig zijn gebouwd. Verscheidene buiten gebruik staande windmo-

[p. 188]

lens werden evenwel in 1944 opgeknapt en in bedrijf genomen.

Een Vlaming zal dit aanstonds met zijn eigen streek vergelijken: aan molens bouwen valt hier niet te denken. Doch merken we op dat Schr. zelf slechts 8 korenmolens kan opsommen en dan nog moet toegeven dat hun bedrijf, gezien de concurrentie, niet levendig is. Bij ons geldt diezelfde oorzaak. Voeg er dan nog bij dat wij uitsluitend korenmolens, en slechts 2 poldermolens hebben (Meetkerke en de Moeren). In Holland zijn er nu nog polders die door een tiental molens in één rij bemalen worden, en die kennen natuurlijk geen concurrentie. Vandaar onze snelle achteruitgang tegenover Holland.

In een volgend hoofdstuk wordt iets echt Hollandsch behandeld: de poldermolenaar woont 's winters in zijn molen, anders in een klein zomerhuisje. In Vlaanderen zijn zelfs de steenen molens onbewoond, tenzij te Meulebeke waar mulder Allaert tot voor een jaar onder zijn ‘Herentmolen’ woonde. Veel ruimte is er in zoo'n Hollandsche poldermolen niet: hoofdzakelijk één groote woonkamer, waar bedsteden door gordijnen zijn afgesloten. Naast het molenwerk is er toch nog een groote gang en een keldertje. Wanneer de mulder zijn zomerhuisje betrekt, blijven zijn meeste spullen in den molen. Op vele kleine hoeven vindt men hier iets in dien aard: 's zomers kookt en woont men in 't ovenkot.

Daarna wordt gehandeld over het vroegere bijgeloof. Tegen spoken en duivels worden kruisjes op de molens gewit, zooals we bij ons zien boven de deuren der verkenskoten tegen plaag en ziekten.

Tusschen Rijnland en West-Vlaanderen is verder geen verschil: dezelfde mulderstaal en dezelfde hekstanden, die hier nochtans door vervlakking niet meer worden gebruikt. Bij een sterfgeval in de buurt stonden de wieken vroeger in rouwstand (gaande wiek) zoolang het lijk over aarde lag. Nu is het een uitzondering dat een molen op een begrafenisdag of bij 't voorbijgaan van een uitvaart ‘een kruis zou maken’. Bij een geboorte b.v. zag men den vreugdestand (einde der komende wiek). In Holland is dit nog algemeen gebruikelijk: op 5 Mei 1945, toen het bericht van de overgave van de vesting Holland bekend was geworden, stonden tal van windmolens in de vreugd, al of niet met de vlag in top. Is het dan te verwonderen dat Holland van zijn molens houdt, wanneer ze zoo meeleven met het volk?

Aan de kleine speelmolentjes worden ook een hoofdstuk en

[p. 189]

enkele foto's gewijd. Hier ook hebben veel molens een ‘kleinere broer’.

Het leven en bedrijf van een watermolenaar, een korenmolenaar, een bediener van een zaagmolen en een volmolen, een molenmaker, een zeilmaker of een rietdekker, hun loon, hun gewoonten, hun werkuren en hun feesten worden afzonderlijk behandeld en vormen een rijke brok volkskunde.

Tot slot wordt één molen: ‘De Valk’ uitvoerig behandeld. Herbouwd in 1743 werd over 3 jaar zijn tweede eeuwfeest gevierd in buitengewone oorlogsomstandigheden: terwille van de openbare veiligheid werden wieken, stelling en verder houtwerk afgehaald. Hier te Breedene werd om dezelfde reden een molen zoo onttakeld.

Naar gegevens ons verstrekt door ‘De Hollandsche Molen’, heeft Holland in die jaren van 170 tot 200 windmolens verloren, waarvan de meesten door de Duitschers werden opgeblazen. Na dit groot verlies wordt in Holland nog een grooter krachtinspanning gedaan. Dit hebben Schrijver en Uitgever bewezen in dit heerlijk boekdeel.

Chr. Devyt.