Biekorf. Jaargang 47

[p. 25]

[Nummer 2]

Kozakken in het westkwartier
Bange dagen van bevrijding in 1814

DE legers der Verbondenen waren in Januari 1814 op weg naar Parijs dat den 31 Maart voor de Russen en de Pruisen zou capituleeren. Terwijl Napoleon op de Marne en de Seine een hopeloozen weerstand bood, stond het ook in Westvlaanderen al op sprietjes. De conscrits wilden niet meer optrekken: zij ‘doken onder’ en vormden benden die soms met de Fransche ‘gendarmes d'élite’ slaags raakten. Ondertusschen drongen Kozakken en Pruisische ruiterij verder naar het Westen. Pieter Cuvelier, koster en schoolmeester van Reningelst, beschrijft in zijn dagboek of ‘Memoriael’ (Handschrift) hoe de eerste patrouilles Kozakken in zijn streek vsrschenen, weldra gevolgd door grootere ruiterijkorpsen. Het waren troebele dagen van overgang -- met al den last van de inkwartiering van twee kanten en ‘altyd in gevaer van d'een of d'ander slaegen te krygen’.

[p. 26]

De voorhoede te Hazebroek.

‘Den 17 dito (Februari 1814), ontrent den 1 ure naer middag arriveerden eenige cosaquen tot Hazebroek, de borgers liepen naer den meyer, zeggende de cosaquen zyn op de marckt! Den meyer liep naer huys, vond acht mannen voor syne deure, die hem zeyden: snap, snap! etc^a. Den meyer deed hun bier en wyn geven, want hy verstond die tale nog niet. Sy wilden dit niet en riepen nog eens: snap, snap! Den meyer hadde te vooren vermaent geweest van hunne comste door synen broeder deken tot Belle: Revel, en had by hem ontboden eenen persoon die duyds sprack, den welcken aen de deure comende, seyd dat sy brandewyn vraegden, 't gonne hun terstond gegeven wierd, waer naer zy nog bier en twee bottellien wyn droncken, en zyn alsoo vertrocken.

Ten dry uren, men riep nog eens den meyer die aen syne deure comende 18 mannen vond, zy riepen nog eens: snap, snap! welke taelen men begonst te versteen; sy dronken twee flesschen brandewyn, daernaer eenige cannen bier, en twee bottellien wyn, en vertrocken seffens; ontrent den 7 uren 's avonds, arriveerden 800 a 900 mannen, zy vraegden naer den borgemeester en zeyden hem dat zy daer quaemen logeren. Den meyer hadde alreeds de logement billetten gereed gemaekt, maar den baron de Geisman zeyde hem die niet noodig te hebben, dat sy hun selven wilden logeren, en het huys van den meyer beziende, ordonneerde aldaer logement voor veertig mannen. Den meyer en syne vrauwe naer vele schoone spreken, en observerende dat sy verhopten de officieren te mogen ontfangen, hebben bekomen de soldaeten niet te moeten logeren, en zy hebben met calck de de naemen van den baron de Geisman⁽¹⁾, Gros, ma-

(1) De ruiterij van kolonel von Geismar had op Lichtmis 1814 Brugge bezet. - Over het einde van het Fransch bewind in West-Vlaanderen handelt Biekorf 1933, bl. 225 vlg.

[p. 27]

jor van de Cosaquen etc^a, op de deure geschreven, en elk huys examinerende, hebben het getal der soldaeten, die daer moesten logeren, op de deure gestelt, alleenelick op de marckt, in de weststraete en in de kerckstraete, om alzoo by een te blyven. Gedurende dese besoigne hebben vier soldaeten au grand galop door alle de straeten geloopen; misschien om te zien offer geen vyand en was. De officieren zyn met den meyer in eenen wynckel gegaen om twee stucken laeken, en een stuck indienne, 'twelk hun is gegeven geweest ten laste van de stad.

De officieren zyn dan t'saemen met hunne domestiquen naer den meyers gegaen logeren, zulks dat zy met 25 a 26 mannen waeren: zoo haest zy aldaer waeren binnen getreden, den baron de Geisman, heeft den meyer geordonneert van Louis XVII⁽¹⁾ binnen 't quartier te zoeken, t' gonne zeer onmogelik scheen; maer seffens order gevende aen eenen van syne soldaeten, desen is met Louis XVII ingekomen binnen de thien minuten. Den baron heeft alsdan een halve (ure) met hem alleen gesproken, en heeft hem genood aldaer te blyven eten, en heeft order gegeven om een couvert meer te setten, zeggende aen madame Revel, dat Louis 17 met hun zoude blyven eten.

......

Dan hebben sy sig al te saemen aen taefel geseten met Louis XVII, die naer eten nog eens ontrent dry quartier met den baron in eene camer a part is geweest.

......

(1) Louis Fruchart, een opstandig conscrit, die zich onder den naam ‘Louis XVII’ in de streek van Hazebroek aan het hoofd van een bende réfractaires gesteld had. Biek. 1933, bl. 228.

Tusschen twee vuren.

Den 20 dito, quaemen tot Belle 700 fransche troupen, met twee a dry stucken canon comende van Doornyk, schier niet wetende waer henen trecken, en aldaer vernagtende. Wy waeren wederom zeer bevreest,

[p. 28]

niet anders wetende als sy van Ryssel quamen. Wy wierden zeer benauwt, vreesende van hun eene bezoekinge te ontfangen. Des anderendags passeerde een patrouille van 36 cosacquen door den Ouderdom⁽¹⁾, die zeyden datter 2000 gingen passeren; dese tydinge stilde ons gemoed al ist datse niet waer en was, maer alleenelik een list van oorloge.

Dese patrouillen gingen stout over al de frontieren van 't fransche, en 't scheen dat sy een lyste hadden van 't gedrag van alle de mairen alwaer zy passeren moesten; want comende tot Merris, den pastor van aldaer vereerde de cosacquen met een glas wyn en biscuiten; de soldaeten vraegden seffens waer Savaete woonde, men toonde hun de woonste, en ingegaen zynde, s'hebben Savaete den carmagnolen dans doen dansen, en vier a vyf hondert francs doen betaelen. Zy vraegden aen eenen herbergier waer den borgemeester woonde, hy zeyde borgemeestere te wesen; maer verstaende dat sulks valsch was, hebben hem met hunne feulen⁽²⁾ lustig burgemeester gemaekt.

......

Den 21 dito smorgens zyn door den Ouderdom gepasseert 36 cosacquen rydende naer Poperinge, alwaer sy zeer wel hebben ontfangen geweest: men heeft ze eten en drynken aengeboden: het kleyn volk zyn gelopen naer de klocken en hebbense geluyd.

Onsen ouden greffier Druant had sig oock tot Poperinghe laeten vynden, reed met syn peerd onder de bende draegende eene swarte cocaerde op den hoed, en den stock op schouder.

De commisen en de ontfangers van de droits réu nis⁽³⁾ liepen al weg, men smeet af hunne uythang berden, jeder een begon te brauwen en toebak te verkopen etc^a. alle regten waeren als afgestelt.

......

(1) Den Ouderdom: gehucht tusschen Reningelst en Vlamertinge.

(2) Feulen of Feurlen: zweepen, geeselroeden.

(3) Droits réunis; de onrechtstreeksche belastingen, tol en accijnzen.

[p. 29]

Den 27 dito, waeren ook tot Nieuwkerke 60 gendarmen, zeer de menschen mishandelende, hun slaende dat het jammer om hooren was, en om dieswille, zeyden sy, dat de borgers de cosacquen te wel ontfangen hadden.

Tot Meessen deden sy van 's gelycks; en als dan de cosacquen in die plaetsen quamen waer de francoisen geweest hadden, dese hadden nog beter maniere, sy waeren meest altyd gewaepent met eene feule, met lood en yzerdraad gemaekt, en waeren daer in zeer ervaeren om rondom uyt te slaen.

Zy gingen ten huyse van zekeren m. de Zeure practezin tot Meesen, vraegden stracks eten en drynken: snap, snap. Zyn meyssen was ongelukelik op den solder, en hy riep altyd; Francoise, Francoise! Zy meynende dat hy op de francoisen riep, zeyden dat hy een spits-boeve was, en gaven hem dapper slaegen, tot dat men hun tonde doen reden verstaen: te weten dat Francoise haeren naem was.

Zoo waeren wy gestelt, altyd in gevaer van d'een of d'ander slaegen te krygen, en zomtyds van beyde. Ongeluckige tyden!

Te Reningelst.

Den 28 dito, 's avonds zyn alhier (Reningelst) aangekomen seven gendarmen d'élite te peerde, negen zyn naer Westoultre gereden. Sy wierden bij de borgers gestelt.

Den selven nagt te 1 ure, wiert er geklopt op vele deuren, en een schroomelijk gerugt gemaekt; ons dogte datter een regiment moordenaers op de prochie gekomen was, ik begon my bereyd te maeken, en te bidden: In omni tribulatione et angustia nostra. Naer vele cloppen en getier, men hoordese vertrecken naer den cant van Boeschepe. Men dogte dat het conscryn geweest hebben van de bende van Louis 17, die de fransche soldaeten quaemen defieren.....

......

Noyt heeft het volk meer moeten lyden als in deze

[p. 30]

logementen van twee canten. De cosaquen waeren verre de lastigste, te meer omdat men se nauweliks conde verstaen, ten zy: snap, snap, brandewyn die ze dronken als thé. Alwat zy begeerden moest men hun geven, en 't gonne gy niet en hadde, gaen zoeken. Zy fruyteden 3 a 4 pond swyne-spek met veel boter, overgoten daer mede de aerd'appels, daer op brandewyn, dan melk, daer op bier. Liepen boven en onder, en alles wat ongesloten gevonden was, moest ongesloten blijven. 't Was nogtans geraedzaem alles wel te sluyten, want zoo doende, eene weduwe van Wulverighem heeft al haere silvere servicen die sy van haeren broeder pastor gedeelt hadde, gestolen geweest. Elk was kleynen knegt in syn eygen huys.’

......

De beproeving was nog niet ten einde. Op de Kozakken volgden weldra de Pruisen. De oorlog was nu gedaan, Napoleon onttroond en naar het eiland Elba gevoerd. Doch de bezetting van onze gewesten duurde voort en de soldaten teerden op den boer en..... op onzen koster die zwijgend veel moest verdragen, doch zijn hert wist te luchten in de bladzijden van zijn Dagboek.

De Pruisen hij den koster.

‘Den selven dag (1 Mei 1814) kreegen wy tydinge datter alhier zouden aengekomen hebben 1200 pruyssensche om den 2^e dito te vernagten. Men sloeg twee beesten jegens hunne comste. en al die logement had den mogten een pond vleesch par hoofde gaen haelen, die niet veel beteekende; ten twee uren naer noen quamen die heeren aen, en verdeelden sig in hunne gezette plaetsen, en seffens wiert een yder gewaer dat hy syne meesters in huys had, moeylik, lastig, noyt te vreden, altyd roepende om drank, bezonderlik brandewyn, waer af zy meest al zeere oogen hadden. Ik had voor myn deel ses sulke maeten, te weten dry officieren en dry knegten, dese waeren nog de byzonderste cnaepen om brandewyn te suypen in groote

[p. 31]

glaezen, en bier ondertusschen, zoodat myn huys aen eene herberge gelyk was. Onder dese was een chyrurgyn major, gheel den agternoen quamen de soldaeten naer hem gelopen, bleven drynken met de andere. Eenen cleermaeker vande troupen comt in myn huys eenige cleederen vermaeken voor d'officieren, dezen bleef theyren en smeyren, zoodat men my van twee canten schoon het vel afstropte. 'k Had veel etens, wy hadden nog geen calanten gehad, maer alles wiert opgeschuymt, byzonderlik in den keuken, deze verslonden alles, niemand zoud'et, gel oven, men moet de ondervyndinge daer af hebben. De boter plaesterden sy zoo dik dat sy in eene hofstede met 8 ses pond boter geeten hebben. 'k Had goed bier. d'officieren spogen dit op den grond van de camer, vraegden wyn met soldaetebeleeftheyd, zy waeren sulks al aengezegd wie datter wyn hadde, en had men geweygerd, daer waeren slaegen te verwagten. Wat ellenden, wat quaelen!!

's Avonds sy vraegden aerdappels met boter zonder azyn, leyden die op hun tallioor. morselden die en goten daer boter over datse swommen; en de dwaele van de tafel geleek eenigsints aen de schorte van den olie-slaeger, Moesten nog eens wyn hebben. ondertusschen twee van dese conden spelen op myn forte piano, speelden en dronken, een nieuwe bottellie ontstopt hebbende vraegden my om een stuck te spelen, twelke ik uyt beleeftheyd dede, en besig zynde. een voor een gyngen stillekens agter mynen rugge en dronken den bottel suyver uyt; den chyrurgyn-major viel van de bank en men moest hem in syn bedde draegen.

Den 3ⁿ dito was men van 3 1/2 op de been om ten 5 uren te vertrecken, men vloog aen den brood cant en den snap, men boterde duym-dikke, staken vleesch in een lederen sak, en moesten elk een halve flessche brandewyn hebben om langs den weg te drynken! 'k Miek hun een blyde reverentie in 't vertrekken, al is 't dat ik wist dat sy mynen cleerbor-

[p. 32]

stel in handen hadden om noyt meer wederom te brengen.

......

Den 5^en en 6^en dito zyn de Fransche uyt Ipren, Veurne en Nieupoort, jmmers uyt gheel het land vertrocken, laetende veel schrikkelicke gedenkteekenen van hunne schelmeryen..,’