Biekorf. Jaargang 46

[p. 115]

Onze Westvlaamsche Windmolens in de oorlogsjaren.

IN vergelijking met den oorlog 1914-1918, waar de molens uit de frontstreek zoo goed als weggeveegd werden, is dezen keer aan de molens van West-Vlaanderen maar een betrekkelijk kleine schade berokkend.

Slechts zeven molens zijn rechtstreeks door krijgsverrichtingen verdwenen; drie werden weeral gesloopt en vier werden door stormen neergehaald. Zoo zijn in het geheel van 1 Januari 1940 tot heden veertien molens verdwenen en blijven er ons nog 112 over⁽¹⁾.

De eerste molen die verdween is De Mey's molen van Houtem (Ieper).

Kort daarna, ook in 1940, brandde de molen van dhr De Burggraeve te Bulskamp af. Het is zeer verheugend hier te mogen bijvoegen dat de mulder, van 't echte ras, onmiddellijk na de bevrijding, een anderen molen afkocht te Vollezeele (Brabant) om hem weer op te richten waar de zijne gevallen is.

Op 24 Mei 1940 hebben de Duitschers, tijdens de gevechten op de Leie, den staakmolen van A. Brabant te Harelbeke (1864) in brand gestoken. Die molen was zeer goed onderhouden en de molenaar, ook een echt liefhebber, betreurt ten zeerste dit verlies.

In 1942 brandde de staakmolen van dhr Bailleul te Zillebeke ook af ten gevolge van oorlogsfeiten. Het is een eigenaardig toeval dat deze molen ‘Verbrande molen’ heette!

In Wevelgem stond naast het vliegplein een staak-

(1) Een steenen molen wordt als verdwenen beschouwd, zoodra de einden verdwenen zijn; een staakmolen en een torrekotmolen ‘bestaat’ nog zoolang het kot (ttz. de houten karkas) aaneenhoudt.

[p. 116]

molen (van dhr Devlies). Toen de Duitschers het vliegplein wilden vergrooten, moest hij weg. En zoo kregen wij het eigenaardig voorval van een windmolen die ook gedwongen werd naar Duitschland te gaan arbeiden. De mulder immers wist er geen weg mee en een Duitsch officier kocht hem af, deed hem gansch uiteennemen en naar zijn streek zenden om daar nog een beetje te draaien. Dit is niet het eenige geval van belangstelling; we hebben een molen gansch weten afmeten (het was niet in onze provincie) door een Duitsch soldaat, timmerman van beroep, die ernstig beweerde er zelf zoo een te willen maken als hij weerom zou thuis zijn.

Ook in 1942 werd de steenen windmolen te Koksijde, bij het restaurant op den Hoogen Blekker, door Engelsche vliegers bestookt. Voltreffers in de kuip hebben hem vernield. Deze molen was geen ‘werkende molen’ doch een namaak en reklaam voor dit dui nenrestaurant. Op zich zelf was hij goed opgevat en gebouwd, doch molen en restaurant waren een spijtige aanslag op de gaafheid van het prachtige duinenlandschap.

Bij het terugtrekken der Duitschers is de ‘Pannemolen’ te Heist-aan-zee verloren gegaan. Die houten torrekotmolen van dhr Thiel was nog maar juist (14 April 1944) geklasseerd volgens de wet van 7 Oogst 1931. Sedert 1936 was hij buiten bedrijf.

_* * _*

In die vijf jaar hebben we twee groote stormen gekend: November 1940 en September 1944.

In den storm van 1940 is te Avelgem de molen van dhr G. Callens (staakmolen van 1795) omgewaaid. In Mei van ditzelfde jaar was hij door een obus in de kap getroffen geweest, doch de schade was reeds hersteld. In denzelfden storm is de ‘Steenackermolen’ te Langemark (eig. De Wulf; uitb. Vercoutere) bijna omgewaaid. Voor de herstellingswerken moest het torenkot afgebroken worden, zoodat de teerlingen nu weer bloot staan.

Nog in dienzelfden storm werd het kruis van den

[p. 117]

steenen ‘Zwartemolen’ te Lissewege (dhr De Smidt - 1873) met een verdekkerde roe afgewrongen. Een nieuwe verdekkering zal eerlangs worden ingestoken.

Ook nog in 1940 is de staakmolen van Ingelmunster (eig. graaf de Montblanc, uitb. O. Monteyne - 1764) eveneens omgewaaid. Te Keiem liep de staakmolen van dhr E. Avereyn door de vang. Brand ontstond en de molen stortte ineen.

In den storm van 1944 (7 Sept.) werd van den ‘Zandweghemolen’ (steenen gaanderijmolen 1864 - J. Caene) te Brugge-St Pieters het kruis afgeslagen en de kap vernield. Deze was, samen met dien van Zarren, een van onze hoogste steenen molens; hij zal hoogstwaarschijnlijk niet meer hersteld worden.

Drie molens werden gesloopt: op Sinksendag 1944 de staakmolen (olie- en korenmolen) te Aartrijke; en in Nieuwjaarmaand 1945 de steenen molen ‘ten Daele’, te Oostkamp (De Kesel); de grond werd verkocht en de molen afgebroken. In November 1945 werd de koren-staakmolen (Reigermolen) met drie verdiepingen te Ichtegem (eig. Couvreur) gesloopt. Die molen was een krachtig stuk en in goeden staat; hij was ook nog niet zoolang buiten bedrijf.

_* * _*

Natuurlijk werden ook veel molens door den oorlog min of meer beschadigd. Wat hier volgt is een samenvatting van de voornaamste inlichtingen die in ons bereik kwamen.

Het onderwatersteken van onze streken deed de molens van onze grootste moeren onder water staan: Meetkerke (steen - buiten gebruik, eigendom van de Watering) en de Moeren (Veurne, St-Charlesmolen - 1850 - eig. Jhr Breuls de Tieken; uitb. A. Steenlandt). Deze molen was licht beschadigd, doch hij werd hersteld en is reeds naarstig aan het bemalen van de overstroomde Moeren.

Ten gevolge van bombardementen en geschut werd verder nog de volgende schade veroorzaakt.

[p. 118]

Assebroek.

‘Bergjes' Molen’ van Jhr Chr. van de Walle de Ghelcke; liefhebbersmolentje naar Hollandsch model; bij het terugtrekken der Duitschers werden de velden en de verdekkering fel beschadigd door het geschut; aanstonds hersteld.

Breedene.

Staakmolen van H. Hubert; door een bombardement werden de pestels beschadigd; zoo werden de einden terug afgenomen en staat de molen weer als vóór de herstelling.

Brugge.

St Jansmolen; staakmolen, eigendom der stad; door het springen van de Kruispoort werd de deur losgeslagen en kraakten enkele weegplanken af: zoo kon het volk in den molen en werd wat brandhout weggesleept; nog niet hersteld, doch de verdere afbraak werd verhinderd.

Damme.

‘Beltmolen’ van L. Dullaert. Getroffen in Sept.- Oct. 1944 toen Damme nog in de gevechtszone van Knokke-Sluis lag. De mulder zeilde ook eens zijn molen om aan den hongersnood van de afgesloten stad te verhelpen; de Duitschers schoten er op, meenend dat het een sein van de Canadeezen was.

Houtave.

Westmolen; staakmolen van Ramman, 1796: beschadigd door een bom.

Houtem (Veurne).

Staakmolen van Lootvoet; in 1940 ferm beschoten; gedeeltelijk hersteld en den 12 Maart 1942 opnieuw door twee vliegers beschoten en beschadigd.

Knokke aan zee.

Oude Molen op het Zoute (torrekotmolen van Bon Snoy); het bovendeel van een opstaand einde werd vernietigd; reeds hersteld.

Kalfmolen; staakmolen, eigendom van de Commis sie voor Monumenten; een obus sloeg juist tusschen

[p. 119]

de deur en den steiger in; gelukkig zijn de staart en de staak ongeschonden.

Nieuwmunster.

Staakmolen (eig. Van den Berghe, uitb. Gardin); de Duitschers hadden er, toen de mulder geevacuëerd was, nogal wat brandhout uitgehaald (planken uit de weegen, deuren, steenkisten). De molenaar deed na zijn terugkeer aanstonds de schade herstellen.

Ruiselede.

Steenen molen (De Langhe): enkele obussen in de kap; wat van binnen nog gangbaar was, werd totaal verwoest.

Steenen molen (eig. Verstraete, uitb. Hoste). Enkele voltreffers drongen door de muren; de standaard werd door de obussplinters fel beschadigd.

Knockmolen (steen - 1881 - G. Billiet). In April 1940 grootelijks verwoest door een orkaan; hersteld en weerom, ditmaal licht, beschadigd in 1944. De terugtrekkende Duitschers hebben vele pogingen aangewend om hem in brand te schieten, doch het is hun niet gelukt. Stallingen en schuur brandden reeds, doch de gunstige windrichting hield het vuur van den molen.

Snellegem,

Boeremolen; (steenen molen op gaanderij; 1858; De Sopper). Door ontploffingen in het munitiepark te Zedelgem werden al de ruiten uitgeslagen.

Gansch den duur van de bezetting moesten vele molenaars langs de kust steeds hun molen laten openstaan, om aan de Duitschers het bestendig gebruik van die uitgelezen uitkijkposten toe te laten. Veel molens werden ook weerom, als in den vorigen oorlog, als observatieposten ingericht.⁽¹⁾

Christiaan Devyt.

(1) De gegevens van dit overzicht werden verzameld in samenwerking met dhr Alfred Ronse, molentechnicus te Gistel, en jhr van de Walle de Ghelcke, molenliefhebber te Assebroek.