Biekorf. Jaargang 46

[p. 64]

Vereering van Sinte Brigida in Westvlaanderen.
(Vervolg en slot van bl. 44).

4. Oostnieuwkerke.

DE ‘sterkste’ Brigida-beevaart in Westvlaanderen is ongetwijfeld te Oostnieuwkerke. 't Is tegelijk een der oudste Brigida-devoties der streek: reeds vóór den Geuzentijd was er een kapelrie of beneficie onder de aanroeping onzer heilige⁽¹⁾. Met 't begin der jaren 1700, of nog vroeger, heeft S. Brigida den oorspronkelijken kerkpatroon of titelheilige, Sint Blasius, verdrongen⁽²⁾; met het Concordaat werd zij op haar beurt ter zijde gesteld en vervangen door O.L. Vrouw⁽³⁾. Maar S. Brigida zal dan nog vereerd gebleven

(1) 29 Sept. 1570: ‘D^s R^s concessit dno Petro de Baviere, presbytero Iprensis diocesis, licentiam... deserviendi capellaniam S. Brigitte in ecclesia parochiali Nove Ecclesie juxta Rollarium’. Bisschoppelijk Archief te Brugge.

(2) ‘...dicata est hec ecclesia ad honorem S. Blasii episcopi et martyris...’. Verslag op het bezoek door bisschop Christophori, 23 April 1624 (ibid). S. Brigida wordt als titel opgegeven in den Status over het jaar 1745 (ibid). Die toestand kon toen reeds lang in wezen zijn. Er kan geen bewijs tegen gevonden worden in het feit dat Mgr van Susteren, den 13 Mei 1718, het hoogaltaar had geconsacreerd onder de aanroeping van O.L. Vrouw, daar toentertijd niet, zooals thans, hoogaltaar en kerk onder een gelijken titel moesten staan.

(3) Nog in 1803 (Dekanaal bezoek van 22 Sept.) noteert deken Vermeersch: Oostnieuwkerke: S. Brisydae. Maar de deken heeft den vroegeren toestand op 't oog, alhoewel de kerk sedert de verbouwing in de jaren 1770 haar consecratie had verloren: Dat met het Concordaat een verandering was gekomen, leeren we uit een schrijven van pastoor Lebeke (17 Januari 1803) aan den bisschop te Gent: ‘...j'ai l'honneur d'informer Votre illustre Seigneurie, de ma prise de possession, qui a eu lieu le 14 du courant dans l'église succursale d'Oostnieuwkerke, dont la patronne était S. Brigida, et maintenant c'est la bienheureuse Vierge Marie. J'ignore quand je dois fêter la nouvelle patronne: raison de mon recours vers Votre Seigneurie...’ Bisschoppelijk Archief, Brugge.

[p. 65]

zijn als ‘patrona loci’, en 't was eerst onder pastoor Van Hauwaert, die in 1833 toekwam, dat men het eigen officie van S. Brigida afschafte, sedert meer dan honderd jaar te Oostnieuwkerke in gebruik⁽¹⁾.

In zijn ‘Dagwijzer’ van 30 Januari 1869, weet Rond den Heerd te vertellen dat er toen te Oostnieuwkerke een schilderij was van 't leven van S. Brigida ‘in verschillige smaldeelen’. En het besluit is: ‘Is er geen vriend van R.d.H. die dat blomken ne keer zou gaan plukken?’ R.d.H. telde vele vrienden, maar dezen keer was er niemand die de hand uitstak... en er is thans niets meer te plukken.

Vóór den oorlog 1914-18 was er te Oostnieuwkerke een groot geschilderd doek met het mirakel van het onmondig kind dat, op bevel van Brigida, getuigde tot ontlasting van den bisschop Brown. Een verwijzing naar de patrones voor 't behoud van eer en faam. Op den kant zag men een man met melkkruiken, wat doelt op een andere specialiteit van onze heilige. Was dit de schilderij besproken door R.d.H.? Waarschijnlijk niet. De beschrijving ‘in verschillige smaldeelen’ doet denken, niet aan die groote doeken zooals men er schilderde in de jaren 16 en 1700, maar aan ouder werk.

Het beeld, dat insgelijks met den oorlog verdween, was als volgt: wit kleed, zwart scapulier, grijze mantel, zwarte hoofddoek; in de eene hand een staf, in de andere een hart. Boven den hoofddoek droeg de heilige een soort kroon, met twee transversale gekruiste banden. Deze iconografie is totaal verkeerd. Het kroontje is een kenteeken der H. Birgitta van Zweden en wordt thans nog gedragen door de zusters Brigittinessen. Ook het hart behoort bij de iconografie der Zweedsche heilige, waar het beteekent: de devotie tot den lijdenden Christus⁽²⁾.

Het nieuw beeld is, in het opzicht der iconografie,

(1) Rond den Heerd, V, 75.

(2) Zie, Cahier, Caractéristiques des Saints, p. 235; Detzel, Christliche Ikonographie, II, p. 207; Kunstle, Ikonographie der Heiligen, II, 137.

[p. 66]

al even of nog meer gebrekkelijk: grijs habijt, wit scapulier, zwarte mantel en hoofddoek, kroontje en hart van de Zweedsche Birgitta. Het zuidelijk altaar dat onder de aanroeping onzer heilige staat en, zooals de rest, na den oorlog is vernieuwd, is van gezonde kunstsmaak⁽¹⁾; alleen kan men betreuren dat het vroegere opschrift achterwege is gebleven: ‘Quae cum tetigisset lignum altaris, subito viride factum est’.

Begin 1800 verkocht men te O.N. een kopergravuur van Fransch maaksel: ze draagt: ‘ce (sic) vend et s'imprime chez Mars’, en onderaan ‘de Oost Nieukerke’. De iconografie is slecht: kruiskroon en vlammend hart. Die Fransche prent is waarschijnlijk het uitgangspunt van de verkeerde iconografie die te O.N. ingeburgerd is⁽²⁾. Sedert ±1860 is deze beevaartprent vervangen door een andere van mindere afmetingen, met dezelfde foutieve iconografie en van nog mindere artistieke beteekenis (zie de afbeelding op de volgende bladzijde).

De litanie, die men vroeger te Oostnieuwkerke uitdeelde, is woordelijk dezelfde als deze van de Schatkiste der Litaniën waarmee de Brugsche drukker Demoor, op 't einde der jaren 1700, onze devote zielen als met een ‘dobbelen zieletroost’ geriefde. Er zijn echter een paar aanteekeningen bij, die een locale kleur geven. Uit de eerste leeren we dat de kerk in bezit was van een relikwie van S. Brigida⁽³⁾ en dat de heilige er vereerd werd ‘tegen de plaegen van het vee, tegen de oog-kwaelen en voornaementlyk voor die in gevaer zyn van hunnen naem en faem te verliezen’. Uit de tweede aanteekening blijkt dat deze litanie ‘met veel voordeel gelezen (werd) ten tyde der groote plaege van het hoorn-vee, in 1744-45’⁽⁴⁾. Sedert 1857

(1) Zie beschrijving van de kerk in de reeks: Onze Kerken. (Uitgave der Sint-Pietersabdij te Steenbrugge) n^r 1.

(2) En langs O.N. ook naar elders overgewaaid: invloed van 't slecht voorbeeld; zoo bv. op een nieuw raam in de kapel van 't Manhuis te Aartrijke.

(3) Thans zijn er twee relikwieën ‘de tunica’.

(4) Tanghe, Beschrijving van Oostnieuwkerke, (1857) bl. 21, spreekt ook over de beruchte ‘koeiplaeg’ van 1745 en over den buitengewonen toeloop van pelgrims, zooals blijkt uit de kerkrekeningen over dit jaar. De Acta der Bragsche bisschoppen vermelden eerst in 1765 aflaten voor 't feest van S. Brigida te Oostnieuwkerke (Vol. 66, f. 138).

[p. 67]

is de redactie van de litanie met de helft vermeerderd. Een na-oorlogsche uitgave zegt ons dat te Oostnieuwkerke het feest van S. Brigida gevierd wordt... den 2 Februari! Hoe zooiets liturgisch te verantwoorden is,

Huidig beevaartprentje van Oostnieuwkerke.

blijft een raadsel. In de latere herdrukken leest men ‘bijzonder vereerd in de eerste dagen van Kortemaand’. Feitelijk beginnen de devotiedagen maar met 2 Februari, daags na S. Brigida, en de groote dag of Ommegang valt den Maandag. De pelgrims zijn zeer

[p. 68]

talrijk, maar komen meest uit de streek van Ieper, Poperinge, Veurne⁽¹⁾.

(1) Veel bijzonderheden over S. Brigida tê Oostnieuwkerke werden mij welwillend meegedeeld door pastoor Bittremieux.

5. Oostvleteren-Elzendamme.

Op 't grondgebied van Oostvleteren, west van de groote baan Ieper-Veurne, een weinig voorbij 't gehucht Elzendamme, stond vroeger een kapel en godshuis onder den titel van Sinte Brigida. 't Gasthuis vinden we reeds in 1303 vermeld⁽²⁾. Er was een kapelrie aan de stichting gehecht; het begevingsrecht tot dit beneficie ging mee met het patronaat van de kerk te Oostvleteren: de bisschop van Sint-Omaars was collateur⁽³⁾.

(2) de Flou, Woordenboek der toponymie, verbo Elzendamme, cfr. ibid. v⁰ Sinte-Brigitte-Kapel. DF. zegt: Eene kapel der Brigittienen te Westvleteren. De kloosterkerk der Brigittijnen van Sint-Sixtus te Westvleteren, alhoewel ze onder de aanroeping van Sinte Birgitta niet stond, kan misschien wel met den naam Sinte Brigittekapel aangeduid worden (in de volksmond was het echter altijd Sint-Sixte), maar mag niet verward met onze kapel te Elzendamme, die een uur van Sint-Sixte verwijderd was en op het grondgebied van Oostvleteren stond. Er is een tekst bij DF. (v⁰ Elzendamme) die een moeilijkheid meebrengt: Capella sancti Sixli fundata nomine sancte Brigide in Elstendam (1545). Dat kan op 't eerste gezicht onmogelijk slaan op Sint-Sixte in Westvleteren, waar de Brigittijnen eerst in 1615 het klooster stichtten. Overigens de bepaling ‘in Elstendam’ verwijst duidelijk naar onze kapel. DF. is deze tekst gaan zoeken in het Bulletin des Antiquaires de la Morinie, II (1861), bl. 312. Het gaat daar over een ‘Etat des biens... de la prévôté de Watene vers l'an 1545’, maar S. zegt daar dat HS. is ‘de mains différentes et d'époques diverses du 16^e siècle’ (bl. 305). Verder (bl. 309) zien we dat er zeker tot in 1574 werd bijgeschreven. Maar de eenige mogelijke veronderstelling is dat onze tekst nog veel later werd bijgevoegd, na de stichting der Brigittijnen, en door iemand die, niet op de hoogte zijnde van de locale toestanden, de twee heiligdommen heeft verward. Nergens anders vinden we S. Sixtus vermeld in de talrijke teksten waar het gaat over de kapel te Elzendamme. Overigens te Westvleteren (en niet te Oostvleteren) verschijnt de bisschop van Sint-Omaars als tiendeheffer, in quantum praepositus Watenensis (Visitatio Delvaux, 20 Mei 1734). Vgl. Biekorf, 1934, bl. 5.

(3) Bled, Les Evêques de Saint-Omer, I. Pièces justificatives, bl. XXXI.

[p. 69]

De tekst van 1303 spreekt van ‘broeders’: fratres hospitali(s) de Helsindam; het rijmgrafschrift van kapelaan Jan de la Broye († 1560), in de kapel van het gesticht, sprak van

‘broeders en susters, schamele en moye’⁽¹⁾.

Dat ‘moye’ staat er maar om te rijmen op den naam van kapelaan de la Broye. Die ‘broeders en susters’ zijn geen kloosterlingen, maar eenvoudig proveniers, bejaarde en behoeftige mannen en vrouwen die in het huis opgenomen werden. Naar uitwijzen van zijn grafschrift stichtte kapelaan de la Broye hier een wekelijksche mis en Marialof. Er waren oudere fundaties, zooals we uit het bestaan der kapelrie kunnen afleiden. In de jaren 1700 spreekt men van ‘twee of drie’ wekelijksche missen⁽²⁾. ‘Sinte Brigidadagh, commende den 1ⁿ van february’ en ‘de wydinghedagh der selve capelle’ werden plechtig gevierd: er werd een sermoen gepreekt door den pastoor van Oostvleteren, die er de mis zong met assistentie van den kapelaan en van den koster. Sedert 1609 kregen ze alle drie, boven hun salaris, nog een bijzondere vergoeding, ‘ende dit is nu soo ingestelt in de plaetse dat men hier voortydts een groote maeltydt dede op sulcke twee daghen ende tgoet van den arme veraet ende verdronck teghen dintentie vande fondateurs; ende is nu soo onderhouden inde tyden dat Heer Ferdinandus pastor van Oost-Vleteren was ende M^r Francoys van Halewyn Heere van Merckem de superintendent van tselve hospitael als vooght van Mr van Hubermont’⁽³⁾.

(1) Merghelynck, Epitaphes, n^r 38, f. 403.

(2) Het Index op de Acta van de Iepersche bisschoppen, (thans in het Bisschoppelijk Archief te Brugge), dat in de jaren 1700, werd opgemaakt, zegt: ‘Oostvleteren: Capella S. Brigidae: gravatur duobus sacris (de terlio dubitatur) hebdomadatim’. Het verslag op het bezoek van deken Fauvarcq (9 Juni, 1769), insgelijks in het Bisschoppelijk Archief zegt: ‘vicarius singulis septimanis celebrat.’ Een brief van Pastoor Roselle (1830-61) aan Mgr Boussen gericht, zegt dat op het goed der kapel, destijds door den disch aangelrokken, een last was van drie missen te week en te celebreereu in de kapel.

(3) Uit de Incomsten toebehoorende de presbiterie van Oost-vleteren, handschrift gedateerd van 1619 en berustend in de pastorie. Mededeeling van E.H. Dewulf, pastoor te Oostvleteren.

[p. 70]

In de jaren 1700 schijnt de kapel tamelijk verwaarloosd te zijn en vervallen⁽¹⁾. Onder de Fransche Revolutie werd ze in brand gestoken⁽²⁾, maar de verkoolde muren stonden nog recht in 1803, wanneer de Elzendammenaars - parochianen van Oostvleteren, Pollinkhove en Hoogstade - een verzoekschrift richtten aan den bisschop van Gent, om de kapel te mogen herbouwen en te gebruiken voor den eeredienst⁽³⁾. De tijd was niet gunstig voor plannen van dien aard: ze werden stelselmatig en onverbiddelijk gedwarsboomd

(1) Verslag op het bezoek van deken Leleu (3 Mei 1768) in 't Bisschoppelijk Archief te Brugge: ‘Ordinavi ut auferantur ligna e dicto sacello (ze was dus ook gebruikt als stapelplaats), novum missale, quia quod jam habet est partim manu scriptum, .... ut fenestrae mundentur et reparentur.... tecta reparari....’

(2) ‘.... Den 27 April (1794), naermiddag ontrent den 4 uren sag men het vier vlammen langs den Noorden: het was de brandende kercke van Stavele, de abdye van.... Eversam, het gehugte van Elsendamme met ende tot de capelle van de H. Brigida, dewelcke de Fransche in brande gesteken hadden, ende welckers vier men sag vlammen tot seer diepe in den nacht.’ Chronyk van M^r De Sodt, kapelaan te Woesten († 1805).

(3) Verzoekschrift van 13 Februari 1803, in 't Bisschoppelijk Archief te Brugge: ‘...ils se trouvent, avec la suppression de l'abbaye d'Eversam... éloignés de l'église la plus proche d'environ trois quarts de lieu.... et comme il se trouve auprès de ce hameau les matériaux des briques d'une chapelle brulée, dans la commune d'Oostvleteren, aiant pour patron la Ste Brigitte, anciennement une fondation par forme de bénéfice avec charge de dire la messe quelques jours de semaine et distributions deux fois par an, aux pauvres, de pain, bière et viande, dont les biens à ce appartenant ne sont aliénés, ils prennent leur recours à Votre Eminence, pour que Vous auriez la bonté de rédiger (= ériger) notre dit hameau d'Elzendamme, populé (sic) avec son voisinage d'environ trois cents âmes, en oratoire.... nous obligeant... de rétablir laditte chapelle, moyennant l'obtien des matériaux existants, à notre dépens, soit au même lieu qu'autour du dit hameau, et de procurer une sustentation convenable au prêtre deservant.... Entretemps la construction.... nous souhaiterons que les offices divins pourraient être célébrés dans une chambre â ce destiné par monsieur Dezoete, ex-moine de l'abbaye de Loo, qui offre à cet effet ses services.’ Het stuk draagt vijf-en-twintig handteekeningen.

[p. 71]

door de ‘gevestigde’ pastoors, die boven alles beducht schenen voor een mogelijke verbrokkeling van hun parochies. Zoo kwam er van het opzet niets terecht en verdween het oudst bekende heiligdom van de H. Brigida in Westvlaanderen. In de parochiekerk te Oostvleteren is er geen devotie tot de heilige, alhoewel men er sedert 1845 een relikwie ‘de tunica’ bewaart. Wijlen pastoor Schottey liet, in 1934, een geschilderd raam in den zuidbeuk aanbrengen, met voorstelling der heilige. Op den buitenmuur van de apsis van dezen beuk zit een zerk met 't volgende opschrift:

Hier vooren ligt begraeven
den Eerweerden Heer
ende Meester
Carolus Leopoldus
Raintenier
F^s d'heer Dominicus
ende
Jo^e Mary Françoise
Duchatelée
Geboortig van Dixmude
in syn leven onderpastor
deser parochie
ov(er)l(eden) Capelaen van S^t Brigida
tot Elsendamme, oudt 73 jaer
DEN 14^en 8^bre 1787
R.I.P.⁽¹⁾

(1) De kapelaan van de Since-Brigidakapel is dus tegelijk onderpastoor der parochie; dat was reeds het geval in 1619, zooals blijkt uit de reeds vermelde ‘Incomsten’. 't Is de toestand van na 't Concilie van Trente, toen, zoowel de bisschoppen als de bevolking, erop aandrongen dat de beneficianten de zielzorg zouden helpen waarnemen. Hiervandaan de naam ‘kapelaan’ waarmee zoowat overal te lande de onderpastoors worden betiteld.

6. Sint-Jan-bij-Ieper.

De devotie is van jongen oorsprong maar wordt goed gevolgd. De relikwie (de tunica) werd bekomen den 26 Februari 1927; het beeld geplaatst in Mei 1929. De ‘negen dagen’ werden voor 't eerst gevierd in 1930 en beginnen... den 2 Februari. Op Sinte-Brigidamaandag,

[p. 72]

maandag onder de noveen, is de toeloop zeer groot De plechtigheid wordt aangekondigd door een plakbrief; er zijn litanieën, medalies en een beevaartprintje. In de litanie wordt de H. Brigida, zeer ten onrechte, ons voorgesteld als ‘patrones van Schotland’. Scotia en Scoti, in de middeleeuwsche teksten, zijn Ierland en de Ieren. Onze heilige is nooit in Schotland geweest.

Het modern beevaartprintje, dat zooals dit van Oostnieuwkerke in de stallen wordt gehangen, is niet van 't beste: de heilige gelijkt meer op een Margareta van Cortona dan op de traditioneele Brigida, en het rozenhoedje dat ze in de hand draagt zal wel een anachronisme zijn. Artistiek kan het ook niet heeten.⁽¹⁾

(1) Werkelijk jammer dat onze beevaartinrichters en -bezorgers er zoo weinig aan denken den goeden smaak bij onze godvruchtige menschen aan te kweeken en te bevorderen. Ze sturen doorgaans in de verkeerde richting. Eu toch zou er zoo weinig noodig zijn om den toestand te keeren.

7. Sint-Jozef-onder-Hooglede (De Geete).

De devotie tot S. Brigida is tamelijk jong - de kerk werd maar opgericht in 1861-62. De relikwie - de mantello - werd gegeven den 23 Februari 1869, zoodat we den oorsprong der devotie omtrent dien tijd mogen stellen. Vóór den oorlog was er een houten borstbeeld gesneden door een ‘artiest’ van Staden; na den oorlog kwam er een gewoon ‘commerciebeeld’ in de plaats. In 1931 liet pastoor Hubrecht een geschilderd raam stellen met de H. Brigida.

De ‘negen dagen’ beginnen den 24 Januari om te eindigen met den feestdag der heilige, den 1 Februari, en worden goed gevolgd. Aan de pelgrims worden litanieën en medalies uitgedeeld.

8. Woesten.

In de jaren 1770-71 was er een geweldige plage onder 't hoornvee in 't Iepersche, in zoover dat de bisschop - door een nog bewaarde plakbrief - bijzondere gebeden voorschreef. 't Is in dien tijd dat de devotie tot

[p. 73]

S. Brigida te Woesten opkwam. Het oudste document is een aflaatbrief van Clemens XIV, afgeleverd te Rome den 7 Nov. 1770, waarbij een volle aflaat wordt verleend op den feestdag van Sinte Brigida. Het stuk is nog in het archief der kerk voorhanden. Insgelijks daar zijn nog een reeks aanteekeningen bewaard die ons den opgang der nieuwe devotie laten nagaan:

‘...in tjaer 1771 hebben doen maecken S. Brigida metten voet... tot Ypre, ende heeft al te samen ghecost 8 guldens...

in tselve jaer is ghemaeckt de sylvere reliquie van S. Brigida door Lenoir...

in tselve jaer hebben doen doreren het beelt van S. Brigida metten voet door Francis Smaelen tot Ypre...

opden 31 Maerte 1771, zynde hoogdag van Paeschen, zyn de reliquien vande H. Brigida, komende van Rome, solemneel inghehaelt gheweest met toelating vanden bisschop van Ypre...’⁽¹⁾.

't Oud beeld, dat hier vermeld wordt, was een houten borstbeeld, met voet, waarin 't relikwiezeinzel gevat stond. Het verdween omstreeks 1904, zoogezegd omdat het vermolmd was. Jammer dat men het niet herstelde. Het huidige beeld is van geen beteekenis. De ‘negen dagen’ beginnen... den 2 Februari en worden goed gevolgd. Er wordt een litanie aan de pelgrims uitgedeeld.

*^**

Om de lijst vollediger te maken kunnen we nog vermelden de kerken waar Sinte Brigida wel vereerd wordt, maar waar de vereering van strikt locale beteekenis blijft. Al deze devoties zijn slechts in de laatste jaren ontstaan.

(1) Inlichtingen meegedeeld door E.H. Pastoor Depuydt. De relikwie te Woesten is dus niet, zooals de meeste in Westvlaanderen, uit Brugge herkomstig. De Acta van de Iepersche bisschoppen vermelden niet de aankomst van de relikwie voor Woesten, wel spreken ze op een lateren datum - 6 Mei 1772 - van het zenden uit Rome van relikwieën ‘S. Brigidac Virginis Scotiae’ zonder aanduiding van bestemming.

[p. 74]

Avekapelle: relikwie (1884); Boezinge: relikwie (1930) en beeld; Eggewaartskapelle: relikwie (1931) en beeld; Handzame: relikwie⁽¹⁾; Jonkershove relikwie (1923) en beeld; Noordschote: relikwie en beeld; Reninge: id.; Wervik (Kruiseeke): relikwie (1932); Zande: relikwie (1909, authentieken door Mgr Jos. van Reeth, Ep. Gallensis; dus niet van Brugschen oorsprong); Zuidschote: relikwie (1922) en beeld.

*^**

Opmerkelijk is het dat in Westvlaanderen, de devotie tot Sinte Brigida vooral bloeit in het oud kerkelijk gebied Terenburg-Ieper. Oostnieuwkerke ligt op de grens van dit gebied, en, sedert het ‘de’ Brigida-beevaart in Westvlaanderen geworden is, komen het grootste aantal pelgrims uit de streek Ieper-Veurne. Met Dom Gougaud als veilige gids kan men zien dat juist in deze gewesten de invloed van de Iersche monniken van groote beteekenis is, zooals later de invloed van de Angelsaksers. Voegen we daarbij Brugge, dat met overzee zeer drukke betrekkingen onderhield. Het is gemakkelijk te raden langs welke wegen deze oude devotie in Westvlaanderen is doorgedrongen. Eigenaardig is het ook dat, zooals de lersche Brigida in den relikwieschat van Sint-Donaas te Brugge is vertegenwoordigd naast den Bretoen-Ierschen bisschop Machutus, zoo ons oudste heiligdom van Sinte Brigida te Oostvleteren als naaste gebuur heeft de Sint-Machuutskapel te Pollinkhove⁽²⁾. En.... is het niet doodjammer dat het huidig Proprium voor het bisdom Brugge al deze locale, traditioneele en levende volksdevoties niet meer kent?

M. English.

(1) Vgl. het zeldzaam geworden plaket van 8 bl., gedrukt in het ‘Gesticht der doofstomme (sic) te Brugge’: Parochiekerk van Handzaerne: Over de reliquiën der heiligen. Waarschijnlijk opgesteld door pastoor Foulon. S. Brigida komt er voor onder n^r 27, als patrones tegen ‘koe- en veeziekten, oogziekten en tegen het verlies van naam en faam’; maar het feest der heilige wordt verkeerd opgegeven: 8 Oct.

(2) Vgl. Biekorf, 1938, bl. 184, 271.