Biekorf. Jaargang 46

De Vlaamsche walvischvangst in de middeleeuwen.

Onze Vlaamsche visschers maakten in de IX^e, X^e, XI^e en XII^e eeuw tijdens hun vangstreizen ook jacht op de walvisch⁽¹⁾. Volgens Guillaume le Breton, een Fransch kronijkschrijver, kwam dit dier in de XIII^e eeuw in het Kanaal nog veelvuldig voor⁽²⁾. Zeifs in de XV^e eeuw leefde de walvisch nog op onze kusten. Dat er in Mei 1403 acht zulke beesten op het Strand te Oostende door den vloed werden neergeworpen, kan dus geen verwondering baren⁽³⁾. De vroegste

(1) Miracula S. Vedasti, M.G.H., S.S., t. XV 2, pag. 596: Walvischvangst in het midden der X^de eeuw.

(2) Guillaume Le Breton. Philippidos libri XII. éd. H.F. de Laborde. OEuvres de Rigord et de Guillaume le Breton.

(3) N. Despars. Cronijcke van den lande ende graefscepe van Viaenderen (405 1492), uitg. J. De Jonghe. Anno 1403: De diereu werden door de bevolking aan stukken gesneden. Uit iederen walvisch werden ongeveer 25 tonnen smout getrokken. Ook te Duinkerke spoelde een walvisch aan land. Hij leverde 27 tonnen smout op.

[p. 21]

vermelding van een walvischvangst in de nabijheid der Vlaamsche kust klimt op tot 875⁽¹⁾.

De kloosterverhalen en heiligenlevens der middeleeuwen verschaffen somtijds eigenaardige bijzonderheden over de vangstreizen. Zoo zou omstreeks 1123 volgende mirakuleuze walvischvangst plaats gegrepen hebben: ‘Vlaamsche visschers hadden met behulp van pijl en speer een grooten walvisch gewond. Denkende het dier in hun macht te hebben, omsingelden ze het met hun scheepjes. Nochtans was het beest heelemaal niet uitgeput. Integendeel, gekwetst zijnde, werd het woedend. Nu eens spoot net hooge waterstralen in de lucht, dan weder dook het onder water om oogenblikkelijk opnieuw aan de oppervlakte te verschijnen en de tuigage der vaartuigen stuk te slaan met zijn staart. Te midden van het gevaar stelde een der visschers voor, de hulp van Sint Arnoldus in te roepen en hem een stuk walvischvleesch te beloven, indien hun onderneming gelukte. Dit voorstel werd goedgekeurd, en zie, nauwelijks hadden de zeelieden hun belofte afgelegd, of 't achtervolgde dier bedaarde en liet zich gewillig gevangen nemen. Het beest kon zonder verdere moeilijkheden worden gebonden en aan wal gebracht’⁽²⁾.

Het schenken van walvischvleasch aan de kerk was een algemeen gebruik. In het graafschap Boulogne waren de visschers verplicht telkenmale ze een walvisch

(1) Ex Miraculis S. Vedasti, M.G.H., S.S., t. XV 1, pag, 400 (14). - De abdij Saint Denis bij Parijs bezat in het begin der IX^de eeuw op het Normandisch schiereiland Cotentin een vaste inrichting voor het vangen en bewerken van walvisschen. Zie: J. De Vries. De Wikingen in de lage landen bij de zee, p. 28. Dokument van 832.

(2) Vita S. Arnulphi, M.G.H., S.S., t. XV 2, pag, 901. Sint Arnoldus. geboren te Tiegem en overleden in 1087, was bisschop van Soissons. Hij predikte in Vlaanderen en scichtte er de abdij van Oudenburg.

[p. 22]

vingen en in stukken sneden, een portie vleesch als belasting of tiend aan de abdij Sint Wulmer af te staan. Dit stuk moest genomen worden uit den staart vanaf de spleet der staartvin en een voet en half groot zijn⁽¹⁾.

Het spek, de olie en het gezouten vleesch van den walvisch werden in de middeleeuwen overal verhand eld. De oudste toltarieven, waaronder deze van de abdij Sint Vaast van Arras van het jaar 1036 en de fameuze keure van Nieuwpoort van 1163, vermelden onder de verschillende soorten opgesomde visch ook het walvischvleesch als een artikel waarop tolrechten drukten⁽²⁾.

De adel schijnt een zekere voorliefde voor dat vleesch te hebben gehad. Ze verorberden het vooral in den vastentijd. De graven van Artois voorzagen zich van walvischvleesch in hun haven van Cales. Ze kochten er o.a. in 1300 drie en dertig stukken van een totaal gewicht van 380 pond⁽³⁾. De graaf van Vlaanderen, Lodewijk van Maie, stuurde regelmatig walvischvleesch naar zijn dochter Margaretha, echtgenoote van Philips den Stouten, hertog van Bourgondië⁽⁴⁾.

Tot zelfs in de middeleeuwsche literatuur toe treffen we het reusachtig zoogdier der zee aan. In een Latijnsch werk der XI^de eeuw⁽⁵⁾ waarin de avonturen van den

(1) E. Deseille. La Pêche à Boulogne. Mémoires de la Société académique... de, Boulogne-sur-Mer, T. 3 (anno 1868-1870) T. 5 (auno 1873-1876).

(2) Guiman. Cartulaire de St. Vaast d'Arras, uitg. Van Drival, pag. 166: ‘Unus sulceus baleen’. - L. Gilliodts-Van Severen. Coutume de la Ville et du Port de Nieuport, p. 147: ‘Quicunque extraneus partem ceti emerit, de marca una sex denarios dabit’.

(3) F. Lennel. Calais au Moyen-Age. Des origines au siège de 1346, p. 287, P.J. n^o 19: ‘item, pour 33 pieches de balaine qui peserent 380 lb., dont la lb. couste 16 d., valent 25 lb. 6 s. et 4 d.’.

(4) B. Prost. Inventaire, Mobiliers et Extraits des Comptes des Ducs de Bourgogne (1363-1477), t. I, n^o 1780: ‘le 5 avril 1373... à un... varlet de cuisine dudit mons. de Flandres, qui avoit aporté de la balavne à madame, pour...don, 2 franz’. Verschillende soortgelijke posten.

(5) Koninklijke Bibliotheek te Brussel. Li livres et la vraie histoire dou bon roi Alixandre (XIII^de eeuw). Vertaald uit het werk in het Latijn ‘Historia de Preliis’ (XI^de eeuw).

[p. 23]

legendarischen koning Alexander worden verhaald, vindt men een fantastische beschrijving van de onderzeesche wereld der visschers. Op zekeren dag liet koning Alexander zich in een glazen ton onder water zakken om de wonderen der zee te aanschouwen. Zijn ton was waterdicht en voorzien van lampen, en hing bij middel van ijzeren kettingen aan een schip. Alexander aanschouwde een sprookjesachtige wereld van visschen en zeemeerminnen. De walvisschen zwommen naar de ton toe, maar namen de vlucht zoodra zij het licht der lampen bemerkten. De koning, zegt het verhaal, zag veel wonderbare dingen, die hij echter niet wenschte bekend te maken uit vrees niet te worden geloofd. Berchem-Antwerpen.

R. Eegryse.