Biekorf. Jaargang 45

[p. 182]

Weerspreuken over heel het jaar.

Eze verzameling omvat alleen die zegswijzen die we rondom ons konden afluisteren in gewone gesprekken. We beluisterden vooral buitenmenschen die niet gewoon zijn in boeken te snuisteren, maar dien taalschat overerfden van ouder tot ouder. Zoo kunnen we ons overtuigen dat ons Vlaamsche volk zijn oude spreuken en zegswijzen nog niet heelemaal vergeten is.

Het is onze overtuiging, dat er tweemaal en nog zooveel op te teekenen valt voor een wakkeren zanter, die zich in breederen kring zou bewegen.

Na den langen Winter verzuchten de menschen naar de eerste deugddoende lentedagen. Ze zijn er nog schaars en daarom worden ze zoo zorgvuldig opgeteld.

Februari moet vier zomersene dagen geven
Maarte moet er twaalf geven
Geeft hij ze niet, April staat er borg voor.

Een variante:

Sprokkel is nooit zoo fel
Of hij geeft zijn drie zomersche dagen wel.

Vooruitziende huisvrouwen beweren:

De groote waschte drogen op S^t Jozefsdag:
't Is altijd schoon weder.

Men moet het lichaam stilletjes aan gewennen aan deze vernieuwde stijgende warmte. Opgepast om geen ongewenschte verkoudheden op te doen:

Dat 't alle weêr is dat 't wil,
Ontkleed u niet voor half Maarte of April.

't Is zelfs gevaarlijk lang in den wind te staan:

Je moet hier lange staan eer dat ge zweet
Ge zult u moeten verwarmen met beven.

[p. 183]

We onthouden om eventjes uit te rusten na een lentewandeling:

Maarte staat een beetje
April zet je een beetje
Meie leg je een beetje.

 

Ook de koekoek is die meening toegedaan, en hij roept:

Dat 't alle weêr is dat 't wil
'k En roepe niet voor half April.

Met een kleine wijziging:

Roept al dat je wil
'k En kome niet voor half April.

Buitenkinderen wachten ongeduldig naar dien roep om hun kousen en sokken uit te doen. Ze roepen hem na:

Koe-koek!
Bar-re-voet!

Die eerste lentemaanden zijn gekend om hun vieze kuren:

Maarte die vuile taarte
April met zijn vrieze grillen.

Algemeen bekend zijn:

Maartsche buien en Aprilsche grillen.

1ⁿ April wordt als verzendertjesdag goed in eere gehouden:

Op 1ⁿ April
zendt men de zotten
waar men wil.

Iedereen is op zijn hoede en vraagt wantrouwend:

Ja maar, is 't geen Aprilvisch?

Hagel- en sneeuwbuien komen ons verrassen. Zoo zegt men, bij vergelijking, van een onverwacht gebeuren:

't Komt op gelijk den hagel.

Van jong fruit dat zeere en vele afvalt:

Ze vallen gelijk den hagel.

Van mager, droog weder zegt men:

't Is goêweke weêr.

[p. 184]

Vooral landbouwers, bekommerd om hun vruchten, houden zich geerne bezig met allerlei weerverschijnselen. 't Schijnt dat boeren en molenaars weerwijs zijn. Ze zeggen nochtans:

Je moet drie keeren zot geweest zijn
Eer dat ge weerwijs zijt.

Het is overbekend:

Een droge Maarte en een natten April
Is alle boeren hunnen gril.

Andere zeggen:

Is een heele boerescheure vul.

Ze zijn benieuwd om te weten waar de wind liggen gaat met paaschavond, want:

Waar de wind paaschavond slapen gaat
Hij zit er te Sinksen nog.

En jammer genoeg als het in 't Noord-Oosten is. Sommige voegen er spottend aan toe:

Hij ligt er met jongen.

Men moet niet al te veel rekenen op schoon weder rond Sinksen. Doelend op het te wijden water:

Er moet nog Sinksenwater vallen!

De landbouwer is ook nog al wantrouwend voor de eerste Meidagen met lichten nachtvorst:

De vriesheiligen moeten nog komen.

Ze verkiezen het groeizaam regentje:

Een Meiregen
Is een met zegen.

Klagen ze over het weder, dan blijven er nog altijd optimisten die zich zelf troosten:

Ja, ja, is er te meiavond geen gars (gras)
't Is er te meidag!

Nochtans wordt regenachtig weder in Mei geprezen;

De Meie koel en wak
Is koren in den zak.

[p. 185]

De groei van 't koren wordt bijzonder nagegaan en bij gewenscht weder moet het zoo zijn:

In April knopen en auwen
In Mei bloesem en graan
En zes weken later de pik er in slaan.

Heeft het koren een goeden bloei gehad:

Het staat op een goede belofte.

't Is erger als 't regent binst de H. Sacramentsprocessie:

't Wordt een slechten oogst.

En als het regent op Sinte Godelieve:

't Zal zes weken lang regenen.

Op Sint Jan midzomer en Sint Thomas, in de kortste winterdagen, past deze luimige zegswijze:

Sint Jan en wilde niet slapen gaan
Sint Thomas en wilde niet opstaan.

't Wordt ook wel platter gezegd:

Sint Jan wilde zijn broek niet afdoen
Sint Thomas wilde hem niet aandoen.

Als ge van d'eene mizerie in d'andere sukkelt:

'k Geloof dat we in de hondsdagen zijn.

d.i. ongeluksdagen. Het volk beweert dat er gedurende die heete zomerdagen veel ongelukken gebeuren (van onweer en vooral van razende honden)!

We zijn dan

In 't hertje van den zomer,

En het is:

Zoo heet dat de kraaien gapen.

In den oogst zijn de boeren zoodanig verlaân dat er van noenedutje (oestomme) geen sprake meer is. Vandaar:

De noenestond is in den eersten schoof gebonden.

Geen wonder dat er groote vreugde is, als alles kant en klaar is op het veld. De mei wordt op het laatste voer geplant en de boer trakteert het werkvolk.

[p. 186]

Krijgen ze niets: ze pakken den haan. Van nu voortaan zijn ook de schoonste zomerdagen voorbij:

De oogst geschoren
De Winter geboren.

We hebben nog altijd zekere verwachting op:

St. Michiels-zomertje (begin October).

Veel eikels en veel okkernoten voorspellen een strengen Winter.

‘Met ¹n Oktober op Sint Baafsmesse’ valt de pacht. We geraken in het achterjaar en 't is regenen en buischen: 't Is echt bamesse weêr!

Najaardraden hangen overal wit bepareld tusschen hekken en hagen. Bijgeloovig wordt er gezegd:

's Morgens geluk
's Middags druk
's Avonds mint
Dat 't kobbetje spint.

Van dien blijvenden hangenden smoor weet men soms niet wat gezegd:

De smoor is de moere van alle keere weer.

't Kan ook een dikke smoor zijn:

Ge zoudt hem snijden met messen.

En van een vuile smoor:

't Smoort dat 't stinkt.

We naderen de gezellige winteravonden met allerlei kinder- en familiefeesten. Met Sinte Maartenavond smijten ze: Sinte Maarten-appeltjes.

En kort daarop peperbollen. De kinderen juichen:

Sint Niklaas heeft zijn sterretje geroerd!

Op Sinte Elooifeeste, 1 December, gaan de boeren:

Naar de fooie bij smeden en wagemakers.

De smidsknechten zingen:

En Sint Elooi is nog niet dood
En hij komt maar eenen keer op een jaar

Allewee Santee

Allewee Santee!

[p. 187]

We ko men in de lange winteravonden:

De dagen hebben niets meer aan.

of

De dagen gaan maar meer open en toe.

Drie weken vóór en drie weken na Kerstdag zijn:

De zes donkere weken.

Al dat vóór Kerstdag vriest is geen afslag, 't Kan ook:

Een kwâweer vorst zijn

die in regen vergaat. Ook de vriezeganzen voorspellen vorst.

Andere beweren het tegenovergestelde; als het te vroeg vriest:

De Winter eet zijn zelven op.

Dat is zooveel als:

't Zal een slappe Winter zijn.

In onze Noorderstreken eischt de Kerststemming wit besneeuwde wegen en daken. 't Is soms wel anders:

Groene Kerstdag - Witte Paschen.

Of zijn dubbelganger:

Kerstdag op straat, te Paschen in huis.

‘Oud jaar uit en nieuw jaar in’ wordt nog altijd met een dolle vreugde gevierd.

Op Dertiendag gaan de drie koningen rond met de ster; en

Als 't op Dertiendag vriest,
't Vriest dertien weken lang.

Want het schijnt dat nu eerst de strengste winterdagen aangebroken zijn. We komen

In 't putje van den Winter

en 't is geweten:

Van Sint Antoon (17 Jan.) tot Sint Amand (6 Febr.)
Doet de Winter al wat hij kan.

De menschen loopen ineengekrompen en bibberend van de koude:

- 't Vriest hard, zulle.

Antw. - 't En heeft nog nooit zochte gevrozen.

[p. 188]

Iedereen houdt er een uitdrukking op na:

- De wind snijdt door merg en beenen.

- 't Is bijtende koud.

- 't Vriest dat 't kraakt.

- 't Vriest kegels.

De kinderen vinden overal ijskegels, ‘lokketetten’ om aan te likken; ze halen de slede en het ijsstoeltje uit. De schaverdijnders halen hun hart op den Damschen vaart. Ze rijden naar Sluis

de wind op kop

om zaligmakers en Jan Hagel en zijn maat (kruidkoek). Bij den terugreis hebben ze 't beter. Ze vliegen over 't ijs

met den wind in 't gat.

Opgepast voor bommen in 't ijs:

Bomijs is 't slechtste
Kraakijs is 't beste.

Zwartkijkers beweren dat het een gevaarlijk sport is:

Die gaat van d'eerde op het ijs
En is niet wijs.

Zich uitbreidend over ander sport:

Hooge klemmers
Diepe zwemmers
En gaanders op het ijs
En zijn niet wijs.

Hoe rapper dat het dooit, hoe liever:

Een dooi die komt zonder wind
Is niet weerd dat hij begint.

Ook nog:

Een koude dooi
Is een goê dooi.

De menschen leven weder op hoop van de komende Lentedagen:

Op Lichtmesse en is er geen vrouwtje zoo arm
Of het maakt de koekepanne warm.
Vandaar de oude O.L. Vrouwe schuddepanne.

De landbouwers vinden overal kenteekens om een vruchtbaar jaar te voorspellen:

[p. 189]

 

Als op Lichtmesse de druppels aan

 

De doornhage hangen (dauw)

 

't Zal een goed vlasjaar zijn.

En:

Als de zonne door den boomgaard schijnt
't Zal een goed fruitjaar zijn.

Ook nog gehoord:

Geeft Lichtmis zonneschijn
't Zal late Winter zijn.

't Schijnt dat het veel waait rond H. Blasius (3 Februari). Waarschijnlijk omdat de naam aan blazen doet denken. Als ge dan iemand ontmoet bij windig weder:

Zeg, 't is waaiende wind

Antw. 't Kan niet missen, 't is Blasius.

Om nu maar met weer en wind voort te doen:

Loopende wind
Staande weêr.

Bij windstilte, als er geen blaadje of loof verroert:

Er is geen loovertje wind.

Het is dan goed weder om lijnzaad te zaaien. Dit wordt ook in figuurlijken zin gezegd. B. v. Als het gesprek niet vlot; veel stille tusschenpoozen:

Zeg, 't ware hier goed om lijnzaad te zaaien.

Als integendeel iemand heel vlug handelt en spreekt:

Zoo rap als de blaren die waaien.

Als er ergens gekibbeld of getwist wordt:

't Is stille waar dat 't nooit en waait,

is zooveel te zeggen als:

't Is overal een keer een toontje hooger of lager.

Overbekend is de zedenspreuk:

Die wind zaait, zal onweer maaien.

Kinderen loopen graag in den wind. Ze nemen de toppen van hun voorschot op, zoodat de wind langs weerskanten er in blaast. - Boerinnetje spelen:

Ze gaan met boter en eieren naar de markt.

Als men iemands gezelschap beu is:

Salut en de kost en de wind van achter.

[p. 190]

Of kortweg:

Schoon' hielen!

Of:

Jen hielen blinken.

Wie gaarne met iedereen goed staat en uit alles munt wil slaan, moet:

Zijn hoedje naar den wind zetten.

Men zegt ook nog:

Hij slacht het haantje van den toren
Hij draait naar alle winden.

In heete stille zomerdagen als er schielijk een wervelwind opkomt, niet lang noch breed, maar snel, die hagen en boomen geweldig schudt op zijn doortocht:

De varende vrouwe is daar.

Wordt ook figuurlijk gezegd van een opgesmukte vrouw met veel lawaai:

't Is gelijk de varende vrouwe die aankomt.

Het volk gebruikt ook veel spreuken en zegswijzen om regen en regenachtig weder aan te duiden. Om er maar eenige op te noemen:

Rood voor zonne
Is regen voor avond.
's Avonds rood
's Morgens water in de sloot.

of nog anders gerijmd:

Wind in den nacht
Water in den gracht.

Ook nog figuurlijk toegepast voor:

Een droeve morgen is een blijde dag.
Een pronkenden morgen
Is een mooie dag,

zegt de Hollander.

Als het voortdurend regenachtig ziet:

't Weer is in een weeke ronde.

Of:

Ze zijn bezig met laân.

Als de wolken dreigen:

[p. 191]

 

't Zal kattejongen spuwen.

Als het integendeel moeilijk regenen kan:

De regen hangt hooge.

Als het regent en de zonne schijnt:

't Is een blek

Voor een lek

- 't Is kerremesse in d'helle.

En om iemand te troosten:

Na lijden komt verblijden
Na regen komt zonneschijn.

Kinderharten nemen het zeer vroolijk op en zingen:

't Regent

En 't zegent

En 't zonnetje schijnt
In den pastor zijn lochting!

Nog een variante:

't Regent

En 't zegent

En 't mannetje gaat naar de biechte
Met zijn parasoltje!

Ze zingen even opbeurend:

't Regent
En 't zegent
't Zal overgaan
't Heeft 't nog gedaan!

We hoorden ook nog een grover variante:

Als 't regent en de zonne schijnt
De wolven en sch...ten op deerde niet.

Vr. Waar sch...ten ze dan?

Antw. Op een klakspaan

Om in jen tanden te slaan.

Er bestaan ook veel voorteekens voor regenachtig weder:

Als de puiden kwaken; 't gaat regenen.

Antw Als 't maar niet tegen versterking is.

[p. 192]

Tegen regen vliegt de zwaluw laag tegen den grond

De merelaar schuifelt naar regen.

En iedereen klaagt over een arm of been, een schouder of een heup die verandering van weder voorspelt.

Vergeten we niet: Mijn eksterooge stekt, 't zal regenen. - Het zijn al zooveel levende barometers.

Blijft dan nog af te rekenen met het spottend volksgezegde:

'k Heb een bulte gezien
't Zal alleszins regenen.

Wie de baan gewoon is, verschiet in geen beetje regen; 't moet met emmers gieten eer dat ze schuilen gaan:

't Is zeerot, zei de vent
En hij spoelde van zijn karre.

Veel eenvoudige lieden houden staande:

Als 't regent binst d'hoogemesse
't Is een weertje voor heel den dag.

Of nog erger:

Als 't regent binst d'hoogemesse
't Regent d'andere dagen alle zesse.

't Zondagweder hangt af van den Vrijdag:

Zulk een Vrijdag
Zulk een Zondag.

Als ge dringend schoon weder verlangt: ge belooft 13 eieren aan Sinte Clara, patrones van 't schoon weder.

In den Winter regent het bij weken
In den Zomer bij streken.

Er wordt wel ook eens platweg gezegd om te beteekenen dat er regen zal van komen:

't Weer gaat zijn gat wasschen.

Of als 't wankelbaar weder is:

't Weer zit op zijn gat te peinzen wat het zal doen.

Een weerrijmpje door alle buitenlieden gekend:

[p. 193]

 

Als de rook in d'eerde slaat

 

't Is teeken van kwâ weêre

 

En als de boer zijn eerpels stampt (aardappels)

 

Zijn gat gaat op en neêre

 

En als de boerinne vlooien vangt

 

Ze springen weg en weêre.

Na groote droogte is elke droppel van waarde:

't Regent vijffrankstukken

of:

't Regent, God geeft dat 't water is.

Donder en bliksem worden het meest gevreesd. Wie weerwijs is, leest de dondertorren in de lucht. Iedereen voelt het onweder naderen, en de kinderen niet het minst. Moeder heeft goed kijven:

'k Geloof dat ge 't weêr in hebt.
Ge zijt van de duivels bezeten.

Als het dondert zegt men tegen de kleintjes:

Hork! Onze Lieven Heertje kijft!

Na een harden donderslag:

Was mij dat een ketteren!

Er wordt wijwater met een palmtakje gesprenkeld om den donder af te weren. Godvruchtige zielen bidden 't Evangelie van S. Jan of den Angelus of 't gebed van 30 dagen. Sommige lichtgeloovigen beweren, als ge luide roept:

En het Woord is vleesch geworden

En Het heeft onder ons gewoond,

zoo ver als het gehoord wordt, kan de donder niet vallen.

Van een gezegde dat groote ontroering te weeg brengt;

't Was lijk een donderslag.

Van een opvallend leelijk mensch:

Te leelijk om te helpen donderen.

Een vlugge beweging: Rap als de weerlicht.

Iemand die zenuwachtig knipoogt: Hij zit te weerlichten.

Als gij iemand moe zijt:

Och, loop naar den weerlicht.

[p. 194]

Variante:

Loop naar den duivel.

Loop naar de mane,

Ge zult de zonne tegenkomen.

Overdrachtelijk zegt men van een zenuwachtig, bitsig mensch:

't Ziet zwart, zulle.

De barometer staat op storm.

Hij broeit onweêr.

Magda Cafmeyer.