Biekorf. Jaargang 44

[p. 196]

Mengelmaren

De Wet van Gresham in de... Taalkunde.

‘Er bestaat een Wet van Gresham in de taalkunde, zooals er een Wet van Gresham bestaat in het muntenstelsel’, zeide Lord Baldwin een paar maand geleden, en hij voegde erbij: ‘De slechte taal verjaagt de goede woorden uit de taal. Indien dit voortduurt, zal de Engelsche taal uit Engeland verdreven worden en niets dan “wind” zal overblijven.’

- Uit de rede van Lord Baldwin op 21 Mei 1938 bij de opening van de nieuwe Bibliotheek van Liverpool. ‘The Observer’ Londen, 22 Mei 1938.

Sir Thomas Gresham was de oprichter der Beurs van London (1566) (zie Biek. 1934, bl. 143) en kreeg van koningin Elisabeth den titel van ‘koninklijke koopman’.

De ‘Wet van Gresham’ kan in haar eenvoudigsten vorm, als volgt samengevat worden:

‘Kwade munte verjaagt de goede munte, maar goede munte kan de kwade munte niet verjagen’.

a) Munt van één metaal. Ingeval één soort munt gangbaar is in een land, maar verschilt in gewicht of gehalte, zoo zal de lichte munt de goede uit den omloop jagen, maar de goede munt kan de kwade niet verjagen.

b) Munt van twee metalen. Waar zilvermunt en goudmunt in één zelfde land gangbaar zijn gesteld tegen een bepaalden prijs, zal de zilvermunt de goudmunt verjagen zoo de vastgestelde waarde van de zilvermunt overschat is, in verhouding met de onderlinge werkelijke marktwaarde van beide metalen.

c) Papieren geld. Wanneer onomzetbaar papieren geld in omloop is, samen met een metalen munt, en zoo er onomzetbaar papieren geld te veel in omloop wordt gebracht, zoo zal het slecht papieren geld de metalen munt uit den omloop jagen.

Tot uitvoering van de muntwet van Gresham bestaan drie middelen:

a)	verbod tot munte schrooden,
b)	juiste verhouding bepalen tusschen goud- en zilverwaarde,
c)	omloop van papieren geld beperken.

Bij vergelijking zal, bij toepassing van de ‘Taalwet van Gresham’, daaromtrent als volgt te werk gegaan worden

a)	het schrooden van de taal vermijden,
b)	de juiste verhouding bepalen tusschen kwade taal en goede taal,
c)	voorkeur geven aan de levende taal boven de ‘papieren’ taal.

[p. 197]

Is dit niet de ‘Taalwet van Gresham’ door ‘Biekorf’ voorgehouden en in toepassing gebracht?

Moge Lord Baldwin's vergelijking en ‘Biekorf's’ toepassing der ‘Taalwet’ ook bij ons niet in den wind geslagen worden opdat de schoone taal der vaderen niet verdreven worde en in ‘wind’ verga.

G.P. Baert.

De Sint-Adriaanskapel te Damme.

In Biekorf 1936, bl. 150, verscheen een bijdrage over de St. Adriaanskapel te Damme. In mijn nota's vind ik enkele aanteekeningen over deze kapel.

Ze staat afgebeeld op de kaart van de wateringen van den Broek en Moerkerke zuid over Leie, opgemaakt door P. Pourbus in 1574. Ze draagt er nr 6: ‘S. Adriaens capelle... anno 1566... heernesse’, en ligt op het gescheed van de parochiën St. Katelijne en St. Kruis, ten Zuiden van den ‘Nederen Brugghewegh’ en ten Westen van den ‘Oostdyck’.

We vinden een kleine bijzonderheid over deze kapel in het register n^r 612 van het Proossche, f^o 102 ‘gem. 3 2-88 r. proostland, gelegen... jnde prochie van Sinte Kateline buten Damme’ met een huis ‘toebehorende joncfr. Margriete, de wed. Zegher Willem Lauwers, staende upden vors. grond alre naest der capelle die Zegher Willem Lauwers dede maken...’ 11 April 1429.

In den ommelooper van de watering van den Broek van 1497, wordt de kapel vermeld in het laatste artikel van het achtste begin. ‘Mynh. Beyts over Joos Deckere int selve stic daer Ste Adriaens cappelle up staet: xxxvj r.’

De rekening van het Proossche van 1509 vermeldt op f^o 306 v., een proostlaat, Loy Scaephooft, die voor het Geestelijk Hof te Brugge gedaagd was onder beschuldiging van ‘sacrilege’, ‘ter cause van zeekeren poten die gheplant zouden zyn up den grondt toebehoorende der cappelle van Sinte Adriaens buten Damme.’

In den leger van de hofstede ‘de Blauwe Zaele’ te St. Kruis, van het jaar 1808, wordt het stuk van 36 roeden waar de kapel opstond, vermeld in een meerdere perceel van vier gemeten en twaalf roeden, onder n^r 13.

De pachters van deze hofstede hebben tot heden toe, de benaming van Kapellestuk voor dit perceel bewaard.

M. Cafmeyer.

De ‘groote dierte’ te Ieper in 1586 87.

Over den grooten hongersnood in die bedrukte jaren deelde Biekorf 1936, bl. 182 belangwekkende bijzonderheden voor

[p. 198]

Brugge mede. Ziehier hoe de Iepersche kroniekschrijver Augustijn van Hernighem de gedachtenis van die ellende in berijmde ‘incarnaties’ vastlegde (op het voorste en achterste schutblad van zijn oorspr. Hs. IV):

Dit incarnatie maect ons wys

den gruwelycke dierst en van tcoorne den prijs.

Up den sacrament dach was tcoorne zoo diere

dat elken in Ypere gheen broot en vondt;

de taerwe ghalt zes pont grooten de rasiere,

die drie stuveren gaf hadde een broot van een pondt

ende nauwers ten huuse gheen broot uut en stont.

1587.

Int iaer zessentachtentich was tcoorne zoo diere

tghaelt meer dan zes pont grooten de raziere,

maer tiaer daer naer wystet God zoo te voorziene

dat voor een raziere hadde meer dan verthiene.

Den tydt die lydt.

Pastoreel beneficie te Bavikhove, 1420.

Volgens de beschrijving van 1420 (Documenta Capituli II, 313; Hs. in de Kortrijksche Stadsbibliotheek) had de pastoor van Bavikhove de volgende inkomsten:

1. al de offeranden in zijn handen gedaan;

2. op heel de parochie de geheele tiende van lammeren en varkens, ter waarde van vier pond par.;

3. van de kerkmeesters 3 pond voor obiten;

4. samen met den abt van Noyon en den heer Jan van Gistel, de tiende in 't Westen der parochie, te beginnen van 't land van Marcus de Cooman, en alzoo neerwaarts naar de grens der parochie; zijn derde deel gold gemiddeld 13 pond par.

5. Een tiende te Ooigem (Odeghem) noordwaarts, geheeten Spapenriken tiendekin; de pastoor heeft daarin twee deelen en de kerk van Ooigem het derde deel. Het deel van den pastoor geldt omtrent 5 pond.

6. In de groote tiende behoorend aan den abt van Noyon heeft de pastoor jaarlijks 4 pond.

V.

Een wonderdier te Oostende, 1801.

Het volgende meldde men dd. 10 April 1801 uit Oostende aan den ‘Maandelykschen Nederlandschen Mercurius’, deel LXXXI, blz. 260:

‘Thands wordt den aandagt onzer Stad op een byzonder en voorbeeldeloos voorval gevestigd. Eergisteren ochtend, kwam er plotselyk uit Zee een halfslachtig Dier, hebbende de gedaante

[p. 199]

van een Paard, ter grootte van 8 voeten en 5 duim en van eene geëvenredigde lengte met een lange staart en een getygerd vel, het welk voor snaphaan-kogels ondoordringbaar was, hebbende dubbeld snydende vinnen, gelyk het scherpst staal, welke behalven tot het gewoon gebruik, ter zelfsverdediging van dit gedrocht dienen. Dit Dier wierp zich op de naastgelegenen Velden, en bragt aldaar schrik en angst te weeg: de ontsteltenis was zo groot, dat een ieder zyn werk verliet, om by de nadering van het Dier een goed heenkomen te zoeken. Eenige Jaagers deeden Snaphaanschoten, doch de kogels gleeden over deszelfs geschubden huid, en, het Dier woedend zynde voer voort met verwoestingen op het Veld aan te richten; en na alles wat het op den weg aantrof, omvergeworpen, eene kudde Schapen ontmoetende viel het op deezen prooy aan en verslond een twintigtal van dezelve met een vraatzucht en gulzigheid, veel grooter dan die der wildste Tygers. Na twee uuren met woede en slachting te hebben aangehouden, het gedrocht genoegzaam verzadigd schynende, dompelde het zich in Zee, en brulde op eene ysselyke wyze.

Met recht vreesde men dat een dergelyk tooneel van verwoestingen den volgenden dag weder zoude plaats hebben, waarom men besloot dat 30 der moedigste Burgeren onzer Stad, het Dier zouden opwachten ter plaatze daar hetzelve uit Zee gekomen was. Den volgenden dag, waarschynlyk uitgelokt door den roof van den voorgaanden, verscheen het dier nogmaals; die Burgers maakten 'er jagt op, en men bemerkte, dat het zelve nog woedender dan de eerste reize was, eindelyk, na een zeer moeijelyke jagt, had men het geluk het zelve in 't Oor te kwetsen, en vervolgens levendig te overmeesteren.’

Een Aprilvisch?

v.U.

Voorrechten van den Heer van Opschote te Oedelem. 1643.

Joncker Jan Zannequin, schildknaap, heer van Opschote, enz., overleed op 14 Oogst 1643 te Sint Rikiers. In den staat van goed opgemaakt na zijn overlijden, vinden we een beschrijving van de heerlijkheid van Opschote: ‘...in de prochie van Oudeleem, lant van den Vryen, onder d'heerlickhede van Nieuwen Proosschen, wylent Zissele, d'heerlichede ende leengoet ghenaemt Upschote, in pachte ghehouden by Lieven de Hondt, danof den legher hier naer volght...’

‘Voorts zoo behoort den leenhouder van desen leene, een zitten van drie stallen staenden in den choor in de kercke t'Oedeleem ter rechterhant boven, omme den heere in te zitten; ende een viercant zitten in de cappelle van Onse Lieve Vrauwe

[p. 200]

in de zelve kercke neffens de choor duere, omme de vrauwe van den hove in te zitten; ende up 't kerckhof een viercante pleyn anden noortoosthouck van de kercke, omme daerinne te begraven de mesnieden ende dienaers van den zelven hove ende niemant anders, sonder consent van den heere van den zelven hove; ende ten zelven hove es op den wal een viercante platse ghewyt daer men van ouden tyden messe ghedaen heeft ende vermach te doene ten beliefte van den heere van den hove.

Ghehouden de voornomde heerelicheyt van Upschote van den princelyken leenhove van den burch van Brugghe....’

Staatsarchief Brugge, Staten van Goed, Veurne, n^r 14.261. D.

Sint-Pietersgilde te Hulste.

In 1815 bestond er te Hulste nog een Sint-Pietersgilde die aan de voorvaderlijke gebruiken vasthield, te weten aan feestgelag en danspartij in de herberg. De pastor kon dit gebruik niet uitroeien. De gildebroeders hadden een dienst in de kerk gewild op de dagen van hun feestelijke bijeenkomsten, doch de pastor kon niet celebreeren voor een gilde die zich niet schikte naar de strengere kerkelijke voorschriften sedert het Concordaat uitgevaardigd. Toch werd bij het afsterven van een gildebroeder telkens, op aanvraag van de Sint-Pietersgilde, een zieledienst gecelebreerd. - Volgens verslag van Decanaal bezoek in 1815.

Oude en jonge Sint-Sebastiaansgilde te Kerkhove.

Deze beide schuttersgilden bestonden nog in 1815, maar lieten geen diensten meer in de kerk verrichten. Wel vierden ze hun feestdagen in de herbergen en 't jong volk, jonge mannen en meisjes, danste daarbij. De pastor deed daarover zijn beklag aan den deken van Kortrijk die op 9 Aug. 1815 Kerkhove bezocht. Hij deed al wat hij kon om dit kwaad te verhoeden, maar 't en hielp niet.