Biekorf. Jaargang 44

[p. 113]

[Nummer 5]

Van den Baas uit de ‘Schietspoele’.

‘The thought of our past years in me doth breed perpetual benediction.’
William Wordsworth.

HIJ was bitter jong - 't was jaar van d'inschrijving ter leeringe voor d'Eerste Communie - toen hij ziek werd, maar hij wierd zoo goed gekaduld dat hij met 't rijpen van de braambezen genezen was.

Zijn vader was 'n oude pensejager die van alles was tegengekomen op strooptocht. Bij 't speuren van een konijnenpijpe was daar een visse uitgesprongen die zijnen puls afbeet, en op 't laatste van zijn leven - hij stierf van 't vier in den buik of den geknoopten darm, want met zekerheid 'n hebben ze 't nooit geweten, - was hij op pensejacht, bij 't naderen van onraad, van den eenen boom op den anderen gewipt, eruit gevallen en alzoo zijn hand gebroken. Uit vreeze

[p. 114]

voor den klaps 'n dierf hij bij den docteur niet gaan en heeft zijn hand zelve gespankerd⁽¹⁾ zoodat 't weer aaneen groeide; - maar 't stond 'n beetje krom.

Daarna heeft hij Doolaards bende verlaten⁽²⁾.

't Klein baaske ging met vader na de ziekte 'n keer wandelen naar den bosch van de Kallemoeie⁽³⁾. Vader vertelde van Jan de Lichte, van Baekelant, en vooral van Mast en Danneels die vroeger jaren bij ‘De Dui zend Perijkels’⁽⁴⁾ de menschen stroopten op den weg van Gavere.

Ze gingen den boschkant af om hazelnoten te zoeken.

Vader zag den eersten hazelare staan, hief een tak op om de noten in de gaten te krijgen maar daar kwam Lucas Eekhoute, de rijke rentenier en wetheere die 't gezien had, vroeg wat hij daar aan 't uitmeten was, deed proces-verbaal opmaken en zei dat ze hazen stroopten.

't Ging processen of zoo naar, maar den ouden Lybaert heeft het kunnen doen doofpotten.

Dat was baasken's inzet.

Hij ging ter schole bij Gust Compernolle, had 't schoonste geschrifte van zijn klasse en wierd telegramdrager. Dat 'n wierd zoo slecht niet betaald in de jaren zeventig. Een frank tot aan ‘Jerusalem’⁽⁵⁾

(1) Spankeren: nauwe doen spannen.

(2) Doolaards bende verlaten: van 't wildstroopen afgezien.

(3) Kallemoeie: ‘Callemoeye gherechte’ is de galg - (op een zandige hoogte) te Petegem-Buiten, bij samenkomst van Oudenaardsche Pontweg met Karreweg, door gemeentebestuur Petegem verkocht in 1828. De juiste plaats is niet aan den hedendaagschen steenweg, maar het hoekje der Soevereinstraat, aan de sparrebosschen van Papeleus-goedje (grondgebied Nazareth).

(4) De Duizend Perijkels: herberg waar de steenweg van Deinze naar Gavere tusschen de bosschen loopt.

(5) Jerusalem: Herberg. Is modern. De Deinsche landboeken geven een ‘herberg Roomen’ op samenloop Tieltschen dorsweg (de orsweg) en Leiestrate. Dat is een tiental meter dichter bij de Manebrug over de Severne, naar de Spaansche Cauwe, dan het hedendaagsche kruispunt.

[p. 115]

en Vrouwkens Mol en⁽¹⁾. Een frank 40 voor 'n telegram bij de Slock's - d'hengsteboeren te Wontergem; een frank 20 naar Van Damme den kolenmarktjan te Grammene en een frank 60 voor 'n depeche naar 't stampkot⁽²⁾ van De Beil's in Aars'le. Want Aars'le 'n had gelukkiglijk nog geenen telegraaf in die jaren en 't was àl te voete.

Mijnheer Arthur trok hem uit de statie weg en bracht hem in de zijdeweverij.

't Baaske was 'n jaar of achttiene als zijn vader stierf. Hij was de jongste van negen; al d'andere waren getrouwd en hij bleef alleene met moeder.

De notaris kwam en teekend' alles op, tot 't vinkebakske en de kwakkelmuite toe.

Na de begravinge vroegen d'aangetrouwde schoondochters waar dat vetste zwijn naartoe was en moeder zei: ‘w'hên 't opgeëten’.

De notaris was 't daarmee eens en de verkavelinge geraakte effen.

Baaske was thuiswever, trouwde met 'n pront vrouwmensch, begon herberge 't houden en stak uit: ‘In de vliegende Schietspoele’ Bierhuis, maar hij deed lijk elk-end-een en schonk korte dreupels zonder patente.

De jonge bazinne ging aan 't naaien en kreeg klanten van overal. D'herberge trok. De wevers en de mannen van den verloren Maandag en de boomzagers van den aard kwamen in de ‘Schietspoele’ hunnen dorst laven.

Dit gebeurde tot den oudsten uit zijnen rok gegroeid was en een matrozenkazakske kreeg van moeder's maaksel. Madam van den notaris vroeg den kleinen wie dat schoon tenuutje gemaakt hadde en toen de kleinen zei: ‘Mijn moeder, Mevrouwe’, vroeg ze

(1) Vrouwkens Meulen: staat onmiddelijk voorhij het huidige Jerusalem, Leiewaarts. 't Is de molen der ‘Horentschen’, gemoderniseerd (gaz-pauvre) na 14-18.

(2) Stampkot: Olieslagerij.

[p. 116]

waar moeder woonde en liet er van nu voorts matroze-kieltjes maken voor al heur knechten en meisjongens.

Ze vertelde 't voort en bazinne kreeg de vente van al de rijke menschen uit de streke.

Bij zoo verre dat ze in 't goed seizoen met zeven naaisteriggen zat, en geld vergaarde.

De ‘Schietspoele’ wierd opgevouwen. 'k Zal dat later wel 'n keer vertellen, want 'k wete daar g'heel den teenlap van⁽¹⁾.

Baaske 'n speelde de poepgaai⁽²⁾ niet maar werkte slag om slinger. s Morgens eerst op, om de koffie te maken terwijl de bazinne 't werk in gang stak. Rond den tienen kwam hij van 't weefgetouwe om de kiekens teten⁽³⁾ te strooien en hij zorgde meteen voor 't groensel van 's noens.

Na den noene wrocht hij in den lochting tot de trein van Kortrijk binnenliep. Als 't klokske van de schole speeltijd klepte, kwam hij de keuns bestellen en zette in 't voorbijgaan in 't schotelhuis de tote van de koffiekanne aan den mond. Hij zei; 'k ga nog ne keer op mijnen jachthoorn blazen naar Mijnheer den Baron.

Hij werkte tot den vieren en kwam allichte de stuiten snijden tegen dat de kinders van 't schole keerden. Hij trok weerom naar de weefkamer; de jongens leerden hun lesse op d'oude graankiste, z'hielden de weverslampe vast om te luchten - onder de schering - van den boom⁽⁴⁾ naar de bete⁽⁵⁾ en van den kam⁽⁶⁾ naar den drom⁽⁷⁾, z'hielpen zoeken naar 'n gebroken draad uit de keten of z'hielpen zuiveren en aangeven.

(1) Teenlap: den open en den toe. - De verborgenheden.

(2) Poepgaai: luiaard.

(3) Teten: het eten. Verg. Biekorf 1937, Bl. 133. A. Mervillie.

(4) Boom: de garenboom bij de wevers.

(5) Bete: de plaats waar de hevels van den bovenschacht schakelwijsde vastgrijpen in de hevels van den onderschacht.

(6) Kam: Weefkam.

(7) Drom: laatste deel van de keten dat ongeweven blijft.

[p. 117]

Bij 't weven van 't duimpeil begost hij hem te schooren en te schoremen en te zingen dat 't snaarde van:

‘Mie Katoen,
Kom morgen noen...’

of van ‘Schoon lief ik moet U verla-aten’, en trok hij met de kinders naar de keuken om de keernepap te gaan roeren.

Na 't eten en 't avondgebed gingen de kinders slapen en baaske werkte in den naaiwinkel bij de bazinne tot 'n stuk in den nacht.

Den Zaterdag was 't driegdraân uitdoen, spelden rapen, lappen ziften en daarna schuren van heel 't gedoe tot rond den twaalven.

Den Zondag 'n zouden ze noch ter roe noch ter hand gewerkt hebben. De jongens trokken naar de Vespers, vader zat op den koer met den stoel op de twee achterpikkels, tegen de staldeure geleund, naar de duiven te kijken; bazinne was aan 't schrijven van de rekeningen en 't studeeren hoeveel stoffe er door d'ooge van de schare kon in de weke die kwam.

't Geld kwam binnen en de jongens mochten voort leeren voor 'n vaste plaatse.

Er werd 'n huis gekocht in stad met duizend frank te kort voor 't betalen van 't ongeld. Grootmoeder legde bij en 't betoog van de schuld werd alle zes maand in minderinge gebracht. 't Oud briefke werd gescheurd en 't nieuwe overhandigd in den geitenstal omdat 't de schoondochters niet 'n mochten weten.

't Baaske bleef altijd in z'n zelfde doeninge. 't Weefde dag in dag uit, trok 's avonds driegdraân uit, telde alle weken de versche keunejongen in zijnen trouwhoed, ging ter bedevaart naar Vosselare bij Sint Elooi voor de nagelgaten van den oudsten, naar Machelen voor de seskens van de keuns, naar Keirzeren bij Oudenaarde voor de krampen die moeder ondervond bij 't snijen met de schare, naar Grammene voor den schreemer; maar daar 'n had hij maar letter bate want toen hij, bij 't binnenbollen, uit 't vensterke keek van

[p. 118]

't Ezelke⁽¹⁾ van Tielt, stond de kleinen te schreemen in den lochting. Den dag zelve beloofde Baaske van te hergaan naar Bavichove waar dat 't meer deure trok.

Zoo werd voort geklauwierd tot de zoons hun vaste plaatse hadden.

Baaske was tenden gewrocht. 't Zei zijn werk op bij ‘Jan en Fernand’, na drie en dertig jaar trouwen dienst. Maar als ze geware wierden dat Baaske ze kon missen, kreeg hij zijnen boek van den meestergast aan 't hondekot.

Hij is 'n tijdje kwaad geweest op d'heeren maar 't en heeft toch niet lange geduurd. Hij kreeg 'n post van vertrouwen door 't toedoen van den jongsten zone; 't begost te speculeeren in den ‘Nest’ en in den ‘West’, in d'‘Olie-manieren’, in den ‘Al da w'hên’, de ‘Zeemkatjes’, de ‘Liezen’, in d'‘O-boerkens’ en d'‘A-Zotjes’⁽²⁾.

Hij kocht als ze leege stonden en verkocht als z'in d'hoogte klommen. ‘'t Is zoo klaar of pompwater’, zei den Baas, ‘ge moet doen lijk Rotschild, die kocht als d'andere verkochten en verkocht als d'andere kochten’.

Dat 'n was maar 'n weten. 't Draaide goed uit en hij zette hem 'n villa. 't Land had hij liggen; 't was binst den oorloge gekocht door den oudsten om er eerdappels op te doen voor 't geval den oorloge zou ‘blijven duren’.

Hij leefde lange jaren gelukkig en trok naar de zeventig maar op zekeren avond, bij 't wasschen van de voeten, voelde hij 'n nepe, kreeg nog eene en krunkelde van de pijne.

Hij zat met den geknoopten darm.

't Zelfde van zijn vader en op den zelfden ouderdom.

(1) 't Ezelke: 't treintje van de West-Vlaamsche Compagnie, Deinze/Tielt. Verg. ‘Kamielke’, Biekorf. 1932, Blz. 383.

(2) Klankwoorden voor beursaandeelen: Est de la Belgique, Ouest de la Belgique, Union Minière, Belgian-Egyptian Allottment Co, Simkat, Société Anonyme de la Lys, Soie d'Obourg en Compagnie de l'Azote. (Verg. Biekorf, 1937, bl. 255-256.)

[p. 119]

't Was kwâ grei. Ze voerden hem naar de kliniek, legden hem tot drie keeren verre op den blok, sneden hem nen end darm af - de lengde van nen nieuwerwetschen vliegenvanger die boven 't bedde hing -, maakten van twee darms eenen, naaiden achter 'n maand of zesse de wonde weere toe en na 'n half jaar mooschen en deefelen stond den buik weeromme zoo zuiver of nen tin en ging hij naar bachten lijk Jan en alleman.

Maar wat hij afgezien heeft 'n is aan geen menschen zeggelijk.

Den duvel had daar zijnen steert aan gevaagd. Den Baas genas lijk over 60 jaar.

't Rekeningske was tegen penning zestiene, maar dat 'n is den dag van vandage geen aardigheid meer.

Nu zit de Baas op den terras van zijn landhuis ‘Groeninghe’ in de zonne en uit den oosterschen wind, of voert hij vette, snoeit de druivelaars, trekt naar de kerke omtrent 'n ure verre, kweekt wonderplanten en kruiden der aarde voor de gezondheid, en lacht den oudsten zone vierkant uit als hij h em durft vragen waarom hij nog notelaars plant.

‘Zwijg mij van planten’ monkert de baas, ‘'k zal nog met je beenen noten tjokken!’

En waar zijn. 't Legt er naar aan.

_**_*

Of dit lang en taai leven schoone is of niet?

Wààr is 't in elk geval.

We willen het schoone te verre gaan zoeken

Het schoone ligt in 's menschen leven zelve, in zijn werk, in zijn gewoonten en in zijn verzuchtingen van elken dag.

'k En hebbe niets anders willen doen dan de gebeurtenissen vertellen zooals ze mij in mijn geheugen zijn bijgebleven en 'k schrijve z'hier neere voor ‘Biekorf’ in een pooze van teere devotie voor den moedigen Baas uit de ‘Schietspoele’.

G.P. Baert.