Biekorf. Jaargang 43

[p. 289]

[Nummer 12]

Van den ouden disch.

Grootvader was van Oesselgem gekomen na den slag van Waterloo; hij was in de klodden geraakt bij 't afslaan van 't vlas en moeten vertrekken met den lanteern aan den dijsel.

Vader was geboren in 't jaar 20 en had in 't jaar 30 generaal Chassé zijne krijgskasse zien uitdeelen op de ‘Knokke’ (Deinze). Vader trouwde in de jaren 40 en ging een klein gedoe betrekken. Na 't derde kind kwam d'eerdappelplage en den slechten tijd. 't Boerderijtje wierd de renewatie en 't gerocht uitgeschud. Vader ging delven aan de vaart van Schipdonk bij Noozer Wal, tegen tien stuivers daags. 't Was drie stuivers meer of bij den boer, maar zonder den kost.

In 't jaar dat onzen eersten koning stierf, trouwde een van de zoons en 't was hij die mij bij geheele mondsvullen vertelde hoe z' aan den kost kwamen in de slechte jaren en aan welken kost:

Ze 'n hadden letter of nooit te kort, maar 't was er somtemets naar.

[p. 290]

Twee keeren te jare versch vleesch: met de ‘gulde’ een kotkonijn en met de kermisse nen end worste, lengte daar of omtrent nen vinger.

Anders geen nood. Achter Alderheiligen 't zwijn in de kuipe. D'hespen wierden verkocht aan Frien Verzele; die verzond ze naar de Walen. De Walen eten geern hespe.

Op 't vleesch in de kuipe moest gespaard worden om toe te komen tot 't ander jaar. Zoo kwam het dat de kost geschrankt wierd.

Dat begost al van den Zaterdag; - naar de plaatse om vijf cens kipkap en een kluitje kaantjes. De kipkap was voor 's avonds met de pellekokers.

Hoogdag en leegdag 't was geriggeld bakevleesch gebraad en eerdappels gestampt met koolen, in den Winter; 's Zomers, bij voorkeure, met zulker en 'n pootje kaantjes. Zulker in de maand van Meie is eerste klasse voor de slierematiek. Wij heetten dat ‘klak’.

Zoo den Zondag was 't vaneigen best. 's Avonds brui; de mok was gevuld met d'olie van boekienoten die de jongens elk jaar gingen rapen in de kasteeldreve.

Vader 'n ging nooit uit. Om nog wat bij te verdienen in de wintersch' avonden vlocht hij pezen of sneed hij toebak. Moeder stopte kousen voor den ‘binnen’, tegen 'n kluite 't stuk.

In de wekedagen, 's noens scheutel met ajuinsause en boonen of eerdappels, was den rechten eesch.

Van den Dinsendag begon moeder 't vleesch al te pegelen. 't Was toen blende zoppe. 't Groensel al te⁺

+ kaantjes: brokjes mager die van 't gesmolten vet geschuimd worden.
mok: put, kuiltje.
binnen: in tegenst. met ‘Buiten’: Binnen: bebouwde gedeelte. Buiten: landbouwgedeelte. De verachting die de buiten sche voor de binnensche en omgekeerd koesteren, is uit te leggen door het feit dat onder het Oud Bewind de ‘Binnen’ viel onder het schependom der stad Deinze, de ‘Buiten’ rechterlijk bestuurd werd door de vierschaar van ‘'s Graven Lievenare’ van den prinselijken leenhove van Tielt, afhangend van de Kasselrij van Kortrijk.

[p. 291]

gare: kooletoppen en loofspruiten in 't water gekookt met 'n kluitje vet en kaantjes. Fletsch, fleeuw en niet etelijk. Da sch... de keerse uit.

Zat er eenen te kneeuwelen of te keeroogen, zei vader: ‘'t Smaakt lijk suiker. 't Was erger in de jaren 40. Ze peuzelden toen kwansel van dikkaard uit 't stijfselkot. Ze wierden daar dikbalgde van, maar z'aten 't tegen heuge en meuge’.

's Winters lieten we ons meest gelegen aan gestoofde rapen of wortels of roo'koolen met eerdappels. Vader zei dat niets de rapen te boven 'n ging. ‘Rapen, doen 't al gapen’, zeid' hij.

Later van tijd wierd vader boever bij nen aardmarktjan. Wij waren toen al met negenen. Hij verdiende al thoope 40 frank te maande, en sliep boven de peerdsstal. 's Nuchtends achter de kaffie bij den baas, kwam hij naar huis, gaf de kinders 'n kruis vóór 't schole en at dan ‘zijn scheerzeepe met eikenhout’. Hij wilde zeggen: roggestuiten met scheutel, al gerni vet.

Vader was nen ralen. Voor alles wist hij nen anderen name. Was 't zake dat hij goeste had naar nen haring, zeid' hij: ‘Wijf, wanneer is 't ne keer nen verlakten heere’? Dat was nen pekelen. Of ‘nen vergulden heere’, en dat was nen droogen.

Dat 'n wierd den Vrijdag alleene niet geëten, maar in de vasten schier alle dagen. Die geenen pap 'n mochte, kreeg gestoofde eerdappels met 'n scheute azijn of kazakskes met 'n snuifke zout. De kakkernest kreeg kabane en de meisjongens musschendrul, maar zonder eiers.

Als vader thuis kwam, snoof hij ne keer rond en zei al lachend tegen moeder: ‘Pap mee haring, vader is thuis’. Wij en verstonden dat niet.

Den haring wierd den Vrijdag noene meest geroosterd. 't Was overal in 't gebuurte den zelven reuke. Onze grooten stekte ze vaste bij den steert, trok z' uit 't vier met de bloote vingers en sloeg z' al over⁺

+ gerni: onverbogen bijv. nwd.: louter, geheel en gansch.
kabane: gekookte melk met suiker en kaneele.
musschendrul: melkpap van meelbloem, zurkel en eiers.

[p. 292]

d'hoofden op 't berd. Moeder was daar wroed om, maar 't was 'n teele gespaard.

De pap was altijd keernepap: in de vasten met rogge kniepen of sirope, 's zomers met groeningen, en als er boter in huis was ook al ne keer stampie donders. D'ander pappen en bestonden maar in de verbeeldinge: boerrijst van nieuwmolken melk met rijst, slijtpap in den vlastijd en voorts wrongele of Spaansche pap; ja, wrongele, 't en wierd maar geëten van de rijken of bij die van den ‘binnen’ die hooger wilden sch... dan hulder gat 'n stond. ‘G'en hebt dien straffen kost niet vandoen’, zei moeder, ‘die binnensche wel, want ze zijn allemaal op nen str... geënt’.

Wij 'n verstonden dat ook nog niet.

De vasten 'n miskwam niet. Wij vastten altijd op nen verschen kerf. Vader dankte den Heere om den stokvisch en de kinders waren blij om de sirope.

Rijstpap, alle jaren nen keer, was hoogmisse. Rijstpap met ‘schande’. Dat was meelsuiker, omdat w'er te vele van schepten zei vader: ‘'t Is schande’ en de kleinste zei, ‘geef mij nog 'n beetje schande’. Daarom ging dat alle jaren mee van die ‘schande’.

En meent algelijk niet dat 't we soms niet lekker 'n hadden op onz' maniere.

In de Zomer gingen de groote puiten slaan en w'aten puitebillen, 't fijnste dat er is. De kleene hielpen fruit trekken bij den boer en de groote noten tjokken. Bij 't afgaan van 't jaar vingen ze vogels op den aard. 's Winters was 't kalmoes knabbelen tegen d'halige ziekte en duiveboonen poefen in 't vet. ‘Dat zijn kraakamandels’, zei vader, ‘in stad eten ze dat met 'n hard ei en ze drinken daar bier mee’.

Te Nieuwjaar was 't wafelbak, en lullebak met Dertienavond. Vader bakte altijd den eersten wafel - dat was den hane - omdat hij eerst ‘op’ was. Hij deed⁺

+ halig: besmettelijk.
lullebak: heetekoekbak.

[p. 293]

dat om den pezerik in te zetten en om de warmte van 't ijzer van passe te krijgen. Die koning getrokken was, kreeg den deel.

Bij peetje kregen wij geenen vollaard met 'n schild maar knibbelkoeke met nen pijpsteel van boven gebakken. Dat was voor den goedkoop en 't en was niet leelijk.

Later kwam de weelde.

De jongens leerden weven. Ze 'n gerochten wel niet binnen in de zijde, - dat was voor de ‘binnensche’, - maar ze weefden thuis voor Soens en z'haalden 'n daghure van nu voorts.

't Eten verbeterde zienderoogen.

Moeder 'n moest geen stuiver op 'n zeske meer brengen en niet altijd cijferen hoevele dat 't schol in de keeringe. Ze kocht' al ne keer meer mossels, 'n halven kop voor hoofdflakke, de vette darms en de ‘mutse’, pooten en ooren, lever mee bakevleesch of 'n koppel nieren en den Donderdag ‘pruts’.

't Wierd op 'n ende te vele zijn; want vader heeft hem ne keer over-eten aan nen pruts. 't Was Zomer en er was nen grooten in der haaste moeten vlas gaan slijten bij 'n oude kennisse te Zulte. 't Vleesch moest op, met dat hij achter den slijtpap geenen pruts meer 'n zou kunnen zien, meende moeder, en 't was zonde Gods van 't weg te smijten.⁺

+ Zijde: zijdeweverij; zie hierboven bl. 277.
mutse: de maag van 't zwijn.
pruts: zie De Bo. ‘Beenhouwershutsepot. Hutsepot van wat afval van vleesch met een stuk lever saamgestoofd, welken hutsepot de beenhouwers maken den Donderdag avond, wanneer zij de dieren geslacht hebben wier vleesch de twee volgende dagen verkocht wordt’. Om de geringe lieden gelegenheid te geven hun goesting te eten in stoverij van versch vleesch, bezoeken de slachterinnen op voorhand en beurtelings de kroostrijke gezinnen om ze den ‘pruts’ toe te zeggen, want deze versche afval wordt maar ‘bij privilegie’ verkocht. In den Zomer echter geraakt de ‘pruts’ moeilijk van de hand, eenerzijds omdat hij niet altijd kan geleverd worden vóór den Donderdag en anderzijds omdat het den dag nadien Vrijdag is.

[p. 294]

Vader at den overschot op van 's noens, want daags nadien was 't Vrijdag, en met 't heet weere, ware 't al voor den aalput.

Vader kreeg 'n uitgezette mage en lutse-tanden en kwijnde van de maagpijne.

Hij moeste weerom scheewei drinken.

Nonkel Jan zei: ‘dat er meer dood gaan van te vele of van te letter’.

Peetje antwoordde: ‘'t is alzoo genouf, man, en nen mensch moet weten hoe dat hij geleefd heeft in zijn jongde’.

Moeder schraafde ne keer de kele: ‘Den hane zal hier wel den steert uitvliegen’, zei ze, einsch-ga-weg.

Maar vader genas - God zij gedankt - en heeft nen langen end gesponnen.

_* * _*

Waar da 'k met 't vertelling naartoe wille, en wat da 'k zeggen zou?

Dat er in al dien eenvoud meer verscheidenheid te bespeuren is dan de nieuwerwetsche menschen denken, dat de betrekkelijke armoede van vroeger daarom den levenslust niet weg en nam, en dat - ten slotte - de arbeidersstand nog de troostelooze vervlakkinge niet en kende die op heden alle kleur en geur ontneemt aan den gemeenen man, den Vlaamschen ‘autochthoon’.

De kunstzijde, de autobus, de groote warenhuizen, 't vertalen van tijdingen uit buitenlandsche nieuwsbladenen... 't afschrijven van d'Hollandsche, en bovenal radio en cinema, zijn de laatste schansen van den eigen aard aan 't afbreken.

Uit den Europeeschen Vlaming wordt g'heel in 't korte 'n ‘universeelen’ Vlaming geboren.

Laat ons al te gare voortdoen om de redmiddelen te beramen.

Als 't God belieft, kan 't gedrochte nog miskachteld geraken.

G.P. Baert