Biekorf. Jaargang 43

Mengelmaren

De langeweke voor Sinksen.

Hierboven bl. 143 wordt aangewezen dat, volgens de jubileum-uitgave van Tijdkrans (2^e deel, bl. 250-251) de beteekenis van die zegswijze niet kon achterhaald worden.

Dat is waar, doch in den Ring van 't Kerkelijk Jaar, zelfde uitgave, bl. 110-111, is Gezelle's eigen uitleg gegeven als volgt:

‘Vandage (Zondag in de octave van O.H. Hemelvaart)

[p. 229]

begint de weke voor Cinxen, ofte, in ouder ende christelijke tale, de lange weke, “la sepmaine devant la Penthecouste, que lon dict la longe sepmaine”. Alzoo vinde ik het gekapt staan, in Sint Niklaaiskerke, te Dixmude, op den overgrooten zerk van edelen ende mogenden Heere Willem Sacquespée-de Jonglet, Heere van Dixmude, Watou, enz. Hij kwam van lijve tot den dood den 18 December 1549. “Lange weke” zei men zeker omdat, voor Apostelen en ijverige christen menschen, de minuten van die weke uren gelijkende waren en zijn, en de uren dagen, klaar van 't danig verlangen naar de komste van den Heiligen Geest; of omdat die weke, van ons Heere Hemelvaart tot Cinxen, tien dagen schijnt te duren.’ (uit Rond den Heerd, III, 1868)

P.A.

Gezelle staat niet alleen met dien uitleg.

Het zestiende-eeuwsche Dagboek van Cornelis en Philip van Campene (Gent, 1870) verhaalt een terechtstelling van beeldbrekers in 1567 onder de dagteekening: ‘desen vriendach den XVI^en in Meije in de langhe weke voor Sinxsene’. De uitgever, Frans De Potter, stelde daarbij een vraag naar den oorsprong van die benaming: ‘Zou het zijn, omdat die week, gerekend van Christus' Hemel vaartdag tot het Sinksen feest, tien dagen schijnt te duren?’

A. van Werveke, in zijn Bijdragen tot de Gesch. en Oudh. van Vlaanderen, bl. 73 (Gent, 1927) laat het vraagteeken wegvallen en bevestigt at ‘vroeger de tijd tusschen Hemelvaartsdag en Sinksen de lange week vóór Sinksen heette... doordat de octaaf van Hemelvaartsdag niet acht dagen duurde als de andere octaven, maar elf dagen, dat is tot Sinksen.’

Deze uitleg is ongegrond en verkeerd. Het Mnl. Wdb. helpt ons niet verder: Verdam IV, 120 waagt een reeks gissingen die door zijn voortzetter prof. Stoett in IX, 2068 niet nader onderzocht worden.

De zoogenaamde Langeweke omvatte geen andere dagen dan de zes dagen voor Sinksen; de Vrijdag en de Zaterdag na O.H. Hemelvaart werden niet bij de Langeweke voor Sinksen gerekend. Dit blijkt o.m. uit het volgende.

Het aangehaalde Dagboek stelt den Vrijdag 16 Mei 1567 in de Langeweke (Sinksen viel op 18 Mei); een regel erboven vermeldt het den voorgaanden Zaterdag 10 Mei ‘in de cruusweke’... en niet in de Langeweke!

Waarom werd die week voor Sinksen lange weke genaamd?

Omdat ze tusschen twee korte weken ligt, d.z. twee weken met ‘zondagen’: de Kruis week met O.H. Hemelvaart en de Sinksenweek met de mesdagen. Deze uitleg, hierboven door

[p. 230]

Heer G.P. Baert medegedeeld, klopt met de historische gegevens en steunt op een levende overlevering, namelijk de zegging in de Leiestreek afgeluisterd: ‘Daar 'n zijn van dezen keer zooveel zondagen niet; 't is de lange weke vóór Sinksen.’ Daarmee is de beteekenis van de Langeweke goed en deugdelijk verklaard.

Een vraag om te sluiten: Om te doen begrijpen dat een zaak hem schijnt lang te duren, zegt de Vlaming: 't Is de lange week voor Sinksen’ zoo schrijft A. van Werveke. Is die zegswijze tegenwoordig nog in gebruik?

A.V.

Een oude Evangelieboom te Kortrijk. 1368.

Nog heden is de plaats geheeten ‘den Evangelieboom’ tusschen Kortrijken Zwevegern wel bekend. Omtrent zeshonderd jaar geleden stond er een andere ‘evangelieboom’ aan den noordkant van de stad, naar Heule toe. In een schepenacte van 10 April 1368 (bewaard op het Archief der Sint Maartenskerk) wordt een rente (door Pieter vander Mandre gekocht jegens Gillis Tsobbele en zijn huisvrouw Anees Van den Ackere) bezet op een ‘huus ende erve staende ende ligghende bin den scependomme vander stede van Curtrike buter veste biden evangeliboeme also men gaet te Heule waert’.

't Is al voldoende uitgewezen dat de Evangelieboomen niets te zien hebben met de predicatie van de Protestanten; Evangelieboomen zijn ouder dan de Hervorming en waren boomen waarbij de processie stil hield, ‘statie’ hield om het Evangelie te lezen en een ‘statiesermoen’ te houden. Zie daarover Biekorf 1932, bl. 12.

A.V.

Koning en keizer van de vinken. Ieper 1595.

Augustijn van Hernighem beschrijft hoe er te Ieper, op 1 Mei 1595, werd ‘Ghezonghen om Conynck vande voghels’:

‘Up den eersten dach van Meye [1595] zoo wassere int thof van den saeyvuldere ghezonghen om conynck vande voghelen al waer int hof ghemaect was een perck jeghens een haghe ende afghestelt met een coorde, datter niemant by de voghelen en mochte gaen, ende ij. vynghen voor een persoone die wylde zynghen om conynck; de liedekens van bede waeren ghekorfven ende men beghonste met dat zesse sloech totten zevenen; ende Anthones Cottyn was keysere; niette zelve voghelen hadde hy ij. jaer conync gheweist van te vooren. Daer naer ghynghen zy te kercke St. Pieters ende de voghelen hynghen byden oultaer’. (Oorspr. Hs. VII, bl. 343).

De Ypersche Blijdagwijzer (Biekorf 1929, bl. 341) leert ons

[p. 231]

dat de gilde van de vinkeniers in 1627 ingericht werd. Hun patroon was S. Philippus, hun blazoen vertoonde een meiboom, hun kenspreuk was ‘Oud beminders, Dianisten’. Zij vierden hun grooten prijskamp op 1 Mei langs de vestingen; hun vergaderzaal was 't Brouwershuis in de Plateelstraat.

Uit den bovenstaanden tekst blijkt dat er reeds in 1593 en volgende jaren op den eersten Mei om prijs gezongen werd; de overwinnaar was koning en bij de derde overwinning werd hij keizer. Wijst dit niet op een zekere vereeniging van vinkeniers: het regelmatig beschrijven van een wedstrijd, het toekennen van een eeretitel en ten slotte het vieren van hun mesdag in Sint-Pieterskerk, waar zij te zamen naar toe gaan en hun vogelkooien bij den autaar hangen? De gilde werd in 1627 ingericht, doch misschien wel vroeger gesticht?

A.V.

Turksche Mutsen.

Zoo noemt men tusschen Mandelbeke en Leie de koperen vormen voor gebakken (vorm van een afgeknotten kegel versierd met putten, bulten en cirkels).

Deze vormen zijn thans buiten gebruik gesteld. Dezer dagen zag ik er een heele rote staan in het achterhuis van een taartenbakker in de Steenstraat te Brugge.

Vergelijk de bijdrage over ‘Kooteiers en Kaartebollen’ van J. De Langhe in Biekorf 1930, bl. 16 en 296.

Verheisteren.

Mijn zoon verbleef in d' oogstdagen bij zijn grootouders te lande in de Leiestreke. Toen ik hem ging weere halen en aan mijn moeder vroeg hoe hij het gesteld had en of hij gezond was, was 't antwoord:

‘Zwijg, den end is 't er aan verloren
Daar en is geen eten aan verheesterd’.

'k Had dat ‘verheesteren’ van mijn moeder vroeger gehoord, wanneer ik nog niet en ‘biekorfde’. 'k Ginge bij thuiskomen aan 't zoeken en 'k vond dat De Bo het woord niet onverlet en liet: verheisteren. Door strooien of storten verkwisten of kwijt geraken. En 't voorbeeld luidt: Tegen dat hij thuis kwam met de melk was er de helft van verheisterd.

Het woord is dus nog levend en zelfs in een beteekenisse die afwijkt van het voorbeeld van De Bo, daar ik van mijn moeder niet en mag aannemen dat ze 't eten te kwiste smeet aan mijn zoon maar hem geerne 't eten gaf omdat hij zou gedijen.

[p. 232]

Den Dop.

W' hebben 't gezien te Brugge op 't Salvator's kerkhof, de herberge met uitsteekberd ‘In den Dop’. Verleden Winter is 't verdwenen. Wie heeft dien dop afgeschaft?

Was 't de droogstoppelarij van den brouwer, de wensch van den ‘socialen’ wetgever die 't berd te spottend vond, het teeder gemoed van den nieuwen herbergbaas? Ons Heere is 't wijs.

Iets is zeker dat ‘den dop’ verdween met den kleinsten kost. Den eersten medeklinker werd verscherpt en d' herberg heet van nu voorts ‘In den Top’.

Nog den Dop.

't Is gebeurd vandage. Een ‘gesyndikeerd’ meiske dat tijdelijk afgedankt was bij gebrek aan werk. 't Kwam te laat op den dop en kreeg den stempel niet meer. 't Kwam zich beklagen en zei dat ‘'t gewacht hadde tot al 't mannevolk geschommeld was’.

Bij nader onderzoek bleek dat het meiske na het voorgeschreven uur was binnengekomen. De stempelare verklaarde plechtig: ‘Gewacht tot 't mannevolk geschommeld was? 't Es 't verkeerde, mijnheere, ze stond er altijd bij; 't was van den eenen zoekt het spel en d' andre geere 't wel!’.

't Is den eersten keer dat 'k het hoore en dan nog uit den mond van den ‘beëedigden’ stempelare.

G.P.B.

Een zeispreuk. - Vgl. hierboven bl. 52 en de vorigen.

Twee en een is drie, zei den boer, en hij stak zijn wijf bij zijn twee hennen. Geh. in 't ronde van Ieper.

A.C.

De laatste kermis.

Van welke late kermis wordt er gezeid: ‘dat ze 'r de laatste vliegen in 't brood bakken’?

M.