Biekorf. Jaargang 43

[p. 196]

De processie van halfoogst te Kortrijk gesticht in 1544.

DE Kapittelheeren van Kortrijk gingen in vroegere eeuwen telkens mede in de stedelijke processiën van H. Sacramentsdag en van den octaafdag van hetzelfde feest. Op den octaafdag ging de processie een wat minderen ‘ganck’ dan op den feestdag, te weten ‘duer de Steenstraete naer de Croone, ende soo over de Vlasmarkt, duer de Doornicstraete, de Coornmarct uppe, duer de Pedersilstraete, voorby t'stadhuys, ter Leystraete nedere, ende de Coventstraet uppe, duer de Vrouwstraete ende de marct naar Sint-Maertens kercke’⁽¹⁾.

Daarenboven beschreef het Kapittel, bij passende gelegenheid, generale processiën. Het gebeurde ook dat de kanunniken op den octaafdag van het H. Sacrament een eigen processie hielden 's namiddags en binnen hun eigen pastoreel gebied, namelijk het beluik van het Oud Kasteel⁽²⁾.

Op Halfoogst 1544 ging voor het eerst de processie uit ter eere van O.L. Vrouw. De stichter van dezen ommegang is Jan de Quartes, een eerzame burger en inwoner van Kortrijk en gebuur van de Kapittelkerk; zijn huis stond op O.L. Vrouwenkerkhof. Door de bemiddeling van kapelaan Joris Halsberghe liet Jan de Quartes op 30 Juli 1544 zijn stichting door het Kapittel goedkeuren en aanvaarden, De inhoud van de fondatie luidde als volgt:

‘Volijverig om den eeredienst meer luister bij te zetten,

(1) Kleine Keurboeken, 1589. Volgens Th. Sevens, in Volk en Taal, IV, bl. 171.

(2) Aldus in 't jaar 1519, Het Kapittel besloot 22 Juni ‘quod die octavarum Venerabilis Sacramenti post prandium, ante repositionem Venerabilis Sacramenti, fiat processie per totum chorum in cappis per circuitum antiqui castri sonentur omnes campanae.’ Acta f. 121 v.

[p. 197]

wil ik, Jan de Quartes, een plechtige jaarlijksche processie stichten gelijkend op de processie van den octaafdag van het H. Sacrament, behoudens dat er geen enkele statie zal gehouden worden; zij zal van de kapittelkerk uitgaan op O.L. Vrouw Halfoogst, men zal er de reliekschrijn van O.L. Vrouw in dragen en, bij het terugkeeren, zal men vóór het Heilig Kruis de antifoon Salve Regina zingen in gregoriaanschen zang.’

De vrome stichter bezette daartoe een jaarlijksche rente van zes pond parisis, waarvan hij de verdeeling onder de deelnemende kanunniken, kapelanen en kerkbedienden, tot genoegen van het Kapittel, nauwkeurig bepaalde.

Dat de processie reeds op Halfoogst 1544 uitgegaan is, weten wij door het feit dat de Kapittelheeren op 23 Oogst van dat jaar een straf uitspraken tegen den kapelaan Pieter Libbin, die geweigerd had den fierter van O.L. Vrouw te dragen in de nieuwgestichte processie⁽¹⁾.

Jan de Quartes belegde zijn rente vóór de Kortrijksche schepenen op 22 Mei 1545.

Deze ‘gefondeerde’ processie van Halfoogst bestond tot aan de Fransche bezetting (1796); dan ging zij, zooals het meerendeel der fondatiën, verloren.

Na het Concordaat werden de processiën op een nieuwen voet ingericht; de regeling voor het bisdom Gent is bevat in een rondschrijven door Mgr. Fallot de Beaumont op 5 Februari 1806 aan de parochiegeestelijken gericht. Voor Kortrijk zijn daarin twee processiën toegelaten: deze van het H. Sacrament en de andere op Maria-Hemelvaart.⁽²⁾
De bisschop van Gent, op doorreis naar Roeselare, stapte

(1) Volgens de oorspr. Kapittelacten, onder de gemelde datums, f. 114 V. en 116. - Jan de Quartes bekwam op 6 Oct. 1543 de toelating van het Kapittel om een waterleiding over het kerkhof te leggen. In 1570 was hij reeds overleden. Zijn weduwe, Perone Svriendts, bekwam op 16 April 1570 de toelating der kanunniken om een houten afdak op te richten vóór haar huis op het O.L Vrouwkerkhof.

(2) Recueil des Lettres pastorales de Mgr Fallot de Beaumont, I, bl. 433 (Brugge, 1807)

[p. 198]

den 17 Mei 1806 af in de dekenij te Kortrijk; de onderprefect, de maire en de kerkmeesters kwamen hem aldaar begroeten⁽¹⁾. Deken Le Grand bracht de kwestie van de processiën te berde: de bisschop deelde hem mede dat zijn inzicht was dat de twee jaarlijksche processiën zouden afgewisseld uit de beide parochiekerken uitgaan: dit jaar (1806) zou St.-Maartens beginnen met de H. Sacramentsprocessie en O.L. Vrouwkerk met de processie van Halfoogst, het volgend jaar zou men de orde omkeeren, en zoo voort telken jare verwisselen⁽²⁾.
Einde Juli ontving de deken van Kortrijk het gedrukt Mandement betreffende de instelling van den ‘feestdag van den Heyligen Napoleon, Martelaer’ te vieren op Halfoogst. De bisschop bepaalde daarin o.m. het volgende:
‘Jaerlyks op den 15 Augusti, dag der Hemelvaerd van de Alderheyligste Maegd, en tydstip van de teekening van het Concordaet, tusschen Zyne Heyligheyd en het Fransch Gouvernement, zal in alle Kerken van ons Bisdom, gezaementlyk gevierd worden den Feestdag van den H. Napoleon Martelaer,...
Den zelven dag zal'er eene Generaele Processie gehouden worden buyten de Kerk, conforme aen onze Brieven van den 5 February lestleden,... Het Alderheyligste zal in deze Processie niet omgedraegen worden, maer alleenelyk het Beeld van de Heylige Maegd...
De Civile en Militaire Magten zullen alle jaeren genoodigd worden tot het bywoonen van deze plegtige Processie, de welke door deze tegenwoordige voorgeschreven en vastgesteld word voor altyd.’⁽³⁾
Aldus was de processie van Halfoogst, door de bemoeiingen van keizer Napoleon, een betooging van officieele dankzegging geworden. Gelukkig heeft deze schikking ‘voor altyd’ niet lang geduurd!

De stad Kortrijk zal voorzeker niet nalaten binnen zeven jaar het vierde eeuwfeest te vieren der processie van Halfoogst, door een van haar vrome burgers ‘Marien teren’ gesticht.

A. Viaene.

(1) De dekenij was toenmaals gehecht aan de pastorij van O.L. Vrouwkerk.

(2) Volgens het Registrum Decanatus Cortracensis, berustend op het Archief van de Sint-Maartenskerk te Kortrijk, bl, 75.

(3) Aangehaald Recueil II, bl. 54-55 (Brugge, 1809); aangehaald Decanaal Register, bl. 88.