Biekorf. Jaargang 43

[p. 176]

Testament rhetoricael van Eduard de Dene.

(Vervolg van Biek. 1936, blz. 305).

Schamel maegdekens inde Ezelstrate⁽¹⁾⁺

De knechtkens der scholen vanden boghaerde

en dees meyskens zyn van ghelycken aerde;

myn jonste ick thuerwaerts verbreeden moet,

jon ick datse me deelen van alle tvergaerde

end overghespaerde:

my dyncke zy hebben doch gheen verscheeden goedt.

(1) Het Susterhuus van St. Elisabeth, gesticht in de 15^e eeuw. De zusters gingen in 1518 mede naar de nieuwe stichting der Annonciaten buiten de Ezelpoort. De stad vestigde er dan de Arme maegdekens stedeschool of de school van de scamelen maegdekins. Duclos, 546. B.J. Gailliard, Kronyk bl. 204. Gilliodts, Mémoriaux I, bl. 107. Tegenwoordig de jongensschool van Sint-Jacobs.

+ 81 v.

Sint Jooshuus⁽²⁾

De jonghe fieltjens comtmer ten vesel ghaete

alsser onmanierlick slaepen en vechten

zoo ick verstae int gasthuus ter ezelstraete:

dus jonner Berckryseckens voor die qua knechten

om pertie berechten.

(2) Gasthuis van Sint Joost in de Ezelstraat met kapel van de Buerdedragers. Duclos, 546.

Roode zusterkens Buten der Ezelpoorte⁽³⁾⁺

Dese zusterkens ghenaemt de Anuncianiten

(zom heetense zusterkens vanden Distelvyncken,

(3) De Annunciaten (gesticht in 1502 door H. Joanna de Valois te Bourges) droegen een zeer eigenaardige kleedij met een hel rood scapulier, wat haar te Brugge den naam deed geven van Roo-Nunnen. De eerste Annunciaten kwamen te Brugge in 1516; Margareta van Oostenrijk liet voor hen het oude Observanten-klooster herbouwen, dat zij in 1518 betrokken. Annales de la Soc. d'Emulation, 1924, bl. 111.

+ 82 r.

[p. t.o. 176]

(Bijblad Biekorf 1937, 7-8).

‘haec statua erecta fertur à mercatoribus in memoriam christophori eolombi, qui anno 1492, hispanis et grudiis novum orbem aperuit, religionem cathô. illuc transtulit, hinc humeris infantem salvatoris jmaginem portat, pede sini[s]tro undis quasi maris imposito: hoc pretiosum antiquitatis monumentum nocte 4 deeem. 1785 evavanuit (sic).
DE GROOTE KRISTOFFEL VAN BRUGGE.
(Gravure van omstreeks 1790)

Binder: deze prent rechtover bl. 194.

[p. 177]

 

om datse rood up thooft te draghene quytten

 

zoo de distelvyncke doet) wil ick oock ghedyncken:

 

ick jonze abstinentie, als de paters wel dryncken.

 

Maer ter eeren Gods den vadre int hemelsche pleyn,

 

up datter goede herten by worden ghesticht,

 

omtrent den hooghen autaer jon ick dit refereyn

 

duer tshelichs gheest gratie by my ghedicht,

 

niet nauwe ghezicht.

De Ezelpoort en het Klooster der Annuntiaten.
(M. Gheeraerts, 1562).

(Refereyn) Assuerus machtig conynck in tyden voorleden

een hooghe maeltydt te bereedene gheboodt...

(Bijbelsch zinnebeeld van het Laatste Avondmaal;

stokregel:)

Zyn bloed voor dranck en zyn vleesch voor spyse.

Aucteur⁺

Ende omme gheestelick den zin verhueghen

jon icxse drie gheestlicke liedekens wel,

+ 83 r.

[p. 178]

 

die zy zomtyds strydende zynghen mueghen

 

als tvleesch valt jeghens den gheest rebel.

Het eerste liedeken volgt den psalm CXXII Ad te levavi op den voois:

Het daeghet huuten oosten

het lichtet overal.

Het tweede is volgens psalm XX op de wijze:

yn zinnekens zyn my onttoghen

om een die allerliefste myn.

Het derde beghint: Jherusalem wilt screyen niet, op den voois:

Zou wandtter huer haerkin met zydin

metten landsknecht wilde zou ryden.

De reeks is besloten met de verzen:

Die dit heeft ghecomponeirt

vleesch, weerelt, zonde hem tribuleirt,

veel hoorende als de doofve:

heere God sterct zyn gheloofve.

Sint Wouburghen Kercke⁽¹⁾

Aldaer zoo icker eens hadde bemerck of
light myn grootheers ooms broeder rechtzweer begraven
ter hendel kercduere buten up tkerckhof,
jon ick datter wylent mijn voorders ghaven.
Maer om de godsvruchteghe in christo gheminde
te sterckene die ter tafel des heeren
jaerlicx commen ghelooveghe ghezinde,
zo heb ick my willen liefmoedelick keeren
omme goede devotie oock vermeeren
omtrent de plaetse daer zy communiceren
een refereyn te schickene gode ter eeren
up dat zy daer inne mueghen contempleren.

(1) De oude Sinte-Walburgakerk stond ingesloten tusschen ds huizen der St-Jans-, Ridder- en Ste-Walburgastraten Afgebroken in 1778-87. Biekorf 1921, bl. 203.

Refereyn

Comt, roupt christus, comt kerstene ziele vercoren...

(f. 86-87 v.)

[p. 179]

De oude Sinte-Walburgakerk.
(M. Gheeraerts, 1562)

Sint Gillis kercke⁺

Sint andries outaer daer ghecommen van myn voorders,

ken weet hoet myn naercommers hebben verbolghen;

tschynt dats een hoop aerbeyders hem maecken toebehoorders:

_* * _*
Omtrent des helich sacraments ciborie

een gheestelick refereyn jon ick aldaer

teender ghedynckenesse ende memorie

hoe Christus god ende menssche voorwaer

alle mensschen noodt tzynder tafele claer;

elck schicker hem naer end hem zelven prouve:

zyt sterck inden gheest, tesser al thuwen behouve.

+ 87 v.

[p. 180]

Refereyn⁺

Comt alle tsheeren tafel van christo de ghenoode

daer eten vanden broode

[enz. twee bladzijden en half. Stokregel:]

Schict hu tsheeren tafel in liefden verzaemt

duer tshelichs gheest gratie.

Sint-Gilliskerk
(M. Gheeracrts, 1562)

+ 88 r.

Makelaers capelle⁽¹⁾⁺

Doude glasen veynsters waeren te verclaerene goet

want se gheel doncker zyn van ouden tyden

zo datmer tsdaeghs den dienst by keerslicht doet:

een dachuer jon icker toe naer myn overlyden.

(1) De Makelaarskapel stond in de St.-Jorisstraat, op den hoek van de huidige Kapelstraat. Allossery, Gildeleven, bl. 205.

+ 89 r.

Carmelitessen

Dese zusterkens, al macht hemlieden verdrieten

dat huer ghebuers zomtyds beroerlick schieten

als zy zynghen of de mater doet haer sermoen,

jon ick up datse mochten te min verschieten

ende der bussen resonanche ghenieten⁽²⁾

(2) Het verdwenen klooster der Carmelitessen van Sion stond in de St. Jorisstraat; de Busse d.i. het hof van de Busseschieters (St. Barbaragilde) lag er nevens. Duclos, 523.

[p. 181]

 

huerlieder ooren te stoppene met vlaemsch cotthoen;

 

maer betvoorts wil ick doen daer ghedynckenesse

 

met drie liedekens hemlied en jonnen beschynckenesse.

Deze drie stichtelijke liederen zijn gestemd op de volgende wijzen:

1.	Zo wie den Keyser wilt dienen zal hebben drie maenden solt.
2.	't Zoude een meysken ghaen om wyn tsnavents inde mane.
3.	Margrietselinck esser zo huepsch een dier.

T Sinte Claren⁽¹⁾⁺

Daer jon ick twee bullen van ghezaegde nuetelaers

om de siedgen te vermaeckene wiet berieuwen,

ter eeren den dekene vanden ruetelaers

die zy jaerlicx upden kerstdach daer vernieuwen.

Maer ter plaetsen daer thelighe Sacrament rust

up datmer thoogh misterie zy ghedachtich,

huut een liefmoedeghe jonstighe lust

tnaervolghende lof jon icker warachtich

daer naer de zusterkens zyn verwachtich

drie gheestelicke liedekens om verblyden⁺

die zy tsaemen muegben zynghen eendrachtich

en tsheeren name der inne ghebenedyden.

Op het Loflied ‘van den helighen Sacramente’ volgen drie stichtelijke liedekens (f. 95-97) op de volgende vooizen:

1.	Voys van der buyssonnette.
2.	Als alle die crudekens spruten ende alle dynck verfraeyt.
3.	Het daghet huuten oosten, het lichtet over al.

(1) Klooster der Rijke Claren Urbanisten (waar nu de Capucijnen staan).

+ 92 v.

+ 93 r.

Aucteur

Noch peynsd ick de zusterkens te stofferene

met een refereynken jonstich feestelick

om tzelve huut sprekende te contemplerene

in Christo huerlieder brugomme gheestelick.

[p. 182]

Refereyn

O lief myn Zalichmaecker bermhertich genadich...

(op den stokregel:)

Ghy hebt my ghetraut lief, wie zal my scheeden.

Zusterkens ter potterie

Ter eeren gods moedere maria die maeght

jon ick in onser vrauwe cappelle ghescreven

een lof van maria, wantter jonste toedraeght;

de zusterkens wil ic oock te zynghene gheven:

up datter fantazie worde by verdreven

jon icxse, ende omme schuwen qua temptacien,

naer tlof geestlicke liedekens drie verheven

huuten psalmen van David by contemplatien.

Hierop volgt een Lof van Maria, gemerkt ‘1544 t'Ypre’ en een Rondeel ter eere der H. Maagd. (98 v.-99 v.).

De drie Psalmliedekens (f. 100-104) zijn gesteld op deze zangwijzen:

1.	Alle myn genouchte, solaes ende vruecht met al dat ghy vermuecht.
2.	Mon pere ma donné mary moy qui suis belle.
3.	En hebdy niet ghezien Cornelis neve die ghisteravendt vyf grooten verdranck.^+

+ 104 v.

Aucteur

Hebbende den zusterkens dus ghestoffeert

om zynghen ghemoveert

was gheneghen omme fantazie overwelven,

niet dat icker mede was ghevexeert

maer metter weerelt ghetribuleert

die onghecesseert, genereert

al meer passien dan twee elfven

meer altoos meest,

een liedeken ghemaect eens huter gheest

daer naer te zynghene voor my zelven.⁺

+ 105 r.

Liedeken

up den voys:

myn zoete liefveken heeft my begheven,

een anders boelken es zou voorwaer.

[p. 183]

 

O God anhoort myn zuchten en myn caermen:

 

alle myn ghebeentten zyn onghezondt,

 

duer huwen name wilt my ontfaermen

 

want totter doodt toe ben ick duerwondt;

 

scept een reyn herte in mynen grondt,

 

stelt een bewaerynghe mynder mondt

 

dat ick myn ziele en doe gheen schaeden

 

om brynghen inne der hellen gloedt.

 

O Heere God verlost ons vanden quaden

 

want hu bermherticheyt es eeuwich goet.

 

(enz.; twee bladzijden).

Schiplieden cappelle⁽¹⁾⁺

Dese ghildebroeders schippers jon ick advantaige

zeylende naer bruaige

niet meer in te laedene dan huerlieder peyl,

alomme vry te zyne van pylotaige

end als zy ter zeewaert in doen voyaige

beschermt voor naufraige,

end altyds thebbene goet wynd int zeyl:

zo wordtter keyl deyl, den pennyngh veyl

om wel tonderhoudene de ghestichten

en ter cappelle zal mer te bet mueghen lichten.

(1) De Schipperskapel, toegewijd aan St. Clemens, stond bij de Snaggaartebrug nevens het ambachtshuis. Allossery, Gildeleven, bl. 205.

+ 106 r.

Capelleken up stuvenbergh⁽²⁾

In Dit capelleken gesticht up stuvenberghs houck

neffens vierentwyntich rentkens staende in een reke,

orlementen ghebreecker ende missebouck;

zoude zondach tsmesdaeghs wel hebben bezouck

indien datter certeynelick messe bleke;

ick dyncker veel noodzaecken an gebreke;

wil der dhandt toesteken vanden Dunen prelaet

(2) Het kapelleken Hemelrycke op Stuivenberg (vroegere straat tusschen de Snaggaartstraat en de Oliebane); het paalde aan het statige Duinhuis, woonhuis van den prelaat der Duinenabdij (later het Spermalie geworden). Rond den Heerd, V, 386.

[p. 184]

 

van zijn overschots dienst, drie messen de weke,

 

twaslicht met corte raet

 

wierde by den ghebuerkens wel ghevonden jaet.

Sinte cruus kercke

Thelich cruus capelle ter kercke tsinte cruus,

daer ick deel eens hadde an tkerchof

als icker in de prochie wuende en lagh thuus,⁺

gheef ick jonstelick dit simpel clerck lof:

A^o 1543

+ 106 v.

Lof vanden helighen Cruce

Verre moet van my zyn, zoud ick verblyden

dan in tcruce Jesu christi tot allen tyden

in 't welck al ons verlossynghe es geschiet

ons toevlucht in ons broosch lichaemlick lyden...

[enz. met Prinche, Refereyn en nog een Prinche:

5 bladzijden]

Aucteur⁺

De coster om zyn kele ter note te dwynghene,

als maertianiste dicwils vercoud,

gheef ick vanden cruce dit liedeken tzynghene:

tword hem beter dan plomp onhebbelicke cout;

wil hyt niet hebben, zelve ic houd.

+ 109 r.

Liedeken

Up den voys: Ons pandekens blyfven altemet

int cabaret.

Verhuecht

die christen name draeghen

ter duecht

wilt dancbaerheyt ghewaghen

ende zonder vertraghen

veel daeghen

zynghen daerby

Lof cruce reyn...

(enz. 1 bladzijde)

[p. 185]

Capelle ter calomne⁽¹⁾

109 V.

De buerse van den waghenaers hier omtrent gheschiet

zomtyds thierende daer als onghebonde coeyen;

zou tcappelleken int ces vallen, dat mer toeziet,

zy zyn rasch te lere, dus om schuwen verdriet

jon ick daer te bewaerne twee drie paer boeyen.

(1) De ‘Calonne-kapel’ of ‘van de Zwepen Christi’; ze stond in de Langestraat, bij de Kruispoort, op den zuidwesthoek der huidige Bapaumestraat. In de 16^e eeuw gehouden door de Wagenaers (Voerlieden) en naderhand door de Brouwersknapen. Allossery, Gildeleven, bl. 206.

Zusterkens tsint Obrechts⁽²⁾⁺

Deze zusterkens dicwils derfvende vleesch,

lettel berent, met naeyen en zyde wynden

winnense de costkens naer hueren heesch,

doch zen mueghen leven niet by de wynden;

dus wil ic my onderwynden, jonne ze gheel

van ghecapt vleesch een groot onder deel

of de cockinne waer een handeloose:

tsmaect wel inde mond van zommeghe tandeloose;

ende liefver dan danssen eenegherhande poose

jon ick se drie liedekens gheestelick ghezint:

die mueghen zy elck als vailjande roose

zynghen verjaghen dat dvleesch bemint.

Deze drie liedekens (f. 110-112), waarvan het derde ‘anno 1529’ gemerkt is, zijn gedicht op de volgende wijzen:

1.	Die dit liedeken dichte dat wasser een jonghelynck.
2.	Rycke van haven vyndtmer vele.
3.	Mon pere ma donné mary moy qui suis belle.

(2) Het ziekenhuis van St. Obrecht bediend door ‘arme beghinekens’ gelegen in de Langestraat. Een zeer oude stichting; naderhand (1609) ingepalmd door de naburige Karthuizers. Duclos, 566.

+ 110 r.

[p. 186]

Sint Maertins cappelleken inde Vulderstraete.⁽¹⁾

In dit capelleken dynct my ick noyndt en was⁺

van dat ick hadde mynen vullen was;

tghaet verloren, dies hebber up deernesse.

Ick gheloofter kerckwydinghe noyndt en was,

nietmin ic jonder al het offerwas

dat me zal slyten tsdaeghs naer de keermesse.

(1) De Vulderskapel toegewijd aan St. Maarten, patroon der Volders. Duclos, 565.

+ f. 112 v.