Biekorf. Jaargang 43

Mengelmaren

Sneulejongen en pomperluiten.

In de vertelling van ‘Krekel de Waarzegger’ die Eerw. Heer A. Mervillie in zijn kinderjaren te Wontergem hoorde, (hierboven bl. 133) wordt aan de knechtejongens die vragen wat in Krekel's kaske zit, geantwoord: ‘Duiveljongen en vraagsteerten’.

'k Stamme uit hetzelfde geweste bij de Leie, ben een sporte jonger dan E.H.A. Mervillie en hoorde in mijn kinderjaren altijd moeder antwoorden op onze onbescheiden vrage ‘Wat zit er daar in?’ - ‘Sneulejongen en pomperluiten’.

Eerst toen wij aandrongen om te weten wat een sneulejonk of een pomperluite was, luidde 't onherroepelijk: ‘duiveljongen en vraagsteerten’. Bij 't laatste antwoord wisten wij dat verder vragen al verloren moeite was.

Die sneulejongen en pomperluiten worden dus maar ten berde gebracht om een tweede onbescheiden vraag uit te lokken en alzoo gelegenheid te vinden om de tweede vrage van 't kind voor goed af te wijzen.

De Bo 'n was die pomperluiten niet bijster. (Pomperluiten:

[p. 165]

-w.vl.- late- Groote, welige plant die in 't water of in drassigen grond groeit, anders Pompe geheeten, fr. ciguë d'eau. Dat moeras groeit vol biezems, lisch en pomperluiten. De kinders gebruiken den hollen stabel om er op te toeten (Wvl. Idioticon), maar met die ‘sneulejongen’ weet ik geenen weg.

Ga rieke 't.

Op onbescheiden vragen wordt in den Ooster-Leihoek, (Machelen, Olsene, Zulte) door straatjongens op onbeschofter wijze te woorde gestaan. De vrager wordt doodeenvoudig door zijn spitsbroeder afgescheept met: ‘ga rieke 't’, waarop deze onvermijdelijk 't geijkte antwoord weereslingert:

‘Ga rieke 't weere; -
Den duvel is uw' peere’.

Waarop d'eerste weerom ten aanval overslaat en gezwind naar den anderen wijst om hem de laatste mouwe te zetten al zeggend:

‘Ga rieke 't vrij,
Den duvel zijde gij’.

Hiermede zijn ze alle twee afgetakeld en worden niet verder woorden gespild.

Die Leihoeksche jongens zwichten nog den duvel en 'n kennen nog de tale van de diplomaten niet.

't En gaat u niet aan.

Nog stouter wordt aan onbescheiden vragestellers toegezwaaid: ‘'t en gaat u niet aan’.

Maar de toegesnauwde stelt zich te weere en ontwapent zijnen speelmaat al grijnslachend:

‘'t ga mij al aan da 'k zeggen kan
pakt 'n keutel en knabbelt 'r aan’...

Dat herrebekken gaat verder tot waar het van sommigen niet meer g'hoord en wil worden, want ongelukkiglijk, een toeveel zeisels van krakeelende jongens van te lande en liggen - om wille van hun bitterheid - in een Biekorf op hun plaatse niet.

Ze worden maar bij uitzondering opgesmeten; ze smaken somtemets bitter maar nooit oostersch.

Bitter in den mond maakt het herte gezond.

G.P. Baert.

Noch ter roe noch ter hand willen.

Een zegswijze in West- en Oostvlaanderen bekend; beteekent (van menschen, kinders gezegd): in geen geval willen, onbestuurlijk zijn.

Die spreuk komt van de voermans en de boevers; zij kennen het handpeerd: het peerd dat op de hand, op de

[p. 166]

handzijde (d.i. links) gaat en dat zij, links zittend, onmiddellijk besturen; en het roepeerd, het peerd dat op de roe ligt, op de roe gaat d.i. aan de rechterzijde nevens het handpeerd, en zich naar het handpeerd moet voegen.

Het handpeerd is dus het peerd dat ‘bij de hand’ van den voerman is. Doch wat beteekent die roe of roede waarop het peerd ligt of gaat?

De Bo geeft te kennen dat het de roede of zweep van den voerman zou zijn. ‘De voerman geleidt het handpeerd bij den toom dien hij in de hand houdt, en het roepeerd volgt de wendingen van het handpeerd bij middel van den teugel, en ook van des voermans roede of zweep’.

Dr. Jan Grauls wijst ons den juisten uitleg aan (in de Handelingen van de Kon. Comm. voor Toponymie en Dialectologie, X, 1936, bl. 88). Met roe is hier de dissel bedoeld; daar de voerman links in den wagen zit, is de dissel aan zijn rechterzijde en het vandehandsche of rechtsche peerd ligt of loopt aldus op de roe terwijl het linksche op de hand ligt. In 't Luiker Waalsch is het roepeerd ‘le cheval de dessous verge’: het peerd van onder (beneden) de disselroede of -boom.

‘Noch ter roede noch ter hand willen’ is dus zooveel als: Noch links noch rechts, al geen kant, in 't gespan willen loopen.

V.

Een zevende zoon.

Sint Anna is zeker wel een der Brugsche parochies waar er nog het meest folklore te vinden is. Wie kent er de Carmerstraat niet met hare menigvuldige zijstraatjes?... en de Korte Speelmanstraat met ‘Annatje van 't pitje’ op den hoek?

Over enkele weken was het straatje in volle feest! Een zevende zoon was geboren in een nederig werkmanshuis en geheel het gebuurte vierde meê.

't Straatje was ‘gepareerd’ en hoe? Een overvloed van groen en vlaggen en papiertjes, maar daarbij over de straat, op de hoogte der daken, hingen zeven poppen, zeven kindervoituren, zeven zeteltjes en zeven kakstoelen! en dit alles electrisch verlicht.

Boven de deur van den gelukkigen vader las men het volgende opschrift:

‘Hier bracht de ooievaar met spoed,
Een zevende zoon met moed.
Gelijk het een vlaming past
Zorgt hij voor zijn ras,
Daarom wordt hier gevierd
Met hoop van een andere serie’.

[p. 167]

's Avonds werd er een ‘sérénade’ gegeven door een muziekmaatschappij en... of er volk was!

J. Pollet.

De Vier Heemskinderen in den Brugschen Ommegang.

De schilders, die vroeger het ‘hovekin’ in den Ommegang droegen, maakten in 1513 een Ros Beyaert om er mede de vermaarde processie op te luisteren. (Biekorf 1936, bl. 114).

In de volgende jaren moeten de ‘jonghe ghezellekins ende practizienkins van den scepenhuuse’ van Brugge het voorrecht verworven hebben om de Vier Heemskinderen op het Ros te leveren. Immers in 1558 ontstond er daarover een geschil. Jan de Mil, schilder en ‘toeziendre van Rosbeyaert ende andre tooghen van de processie van den helighen Bloede’ weigerde de voornoemde ‘ghezellekins... te zettene up tzelve Rosbeyaert’ en besloot ‘andre vremde ghezellen in huerlieder stede daerup te stellene’. In overleg met de mannen van de Tresorie oordeelden de Brugsche wetheeren dat ‘vóór alle andre, vier scrivende ghezellekins van den comptoire van den scepenhuuse, metgaders van de greffie van de Camere ende Vierschaere’ het recht hadden de Vier Heemskinderen op het Ros Beyaert te verbeelden.

- Volgens het Register der Civiele Vonnissen, door L. Gilliodts medegedeeld in zijn Mémoriaux de Bruges II, 1920, bl. 32.

Een moordenaar van Zonnebeke gestraft, 1570

Jacob Speeken had den 25 Februari 1570 te Zonnebeke de huisvrouw van Passchier Yweins vermoord: met zijn mes ‘gaf (hy) huer wel 19 wonden’ en nam daarna ‘huer kerele ende rock ende een root boneet’ met nog drie pond in geld. Den ‘kerel’ liet hij in een bosch achter, den ‘rock’ verkocht hij in de herberg ‘te drie muelens’.

De moordenaar, gevonnist ‘ter zaele... bij mannen van leene’ onderging te Ieper de volgende straf:

‘van an de groote brugghe op het zaelhof ghesleipt wesende te pert steerde ende gheghe(es)selt voor alle houcken vander strate met scherpe roeden, (werd hij) daer naer op de maerct voor het huus van casselrie op een schavodt zyn rechter vuust af ghehauwen ende daer naer levende ghebrandt. - Daer naer zoo was hy gherecht an een pottente onderweghe Nunebusche ende zyn vunst ghenaghelt an de pottente ende het mes oock mede daer mede hy het feit ghedaen hadde’.

Het vonnis werd voltrokken den 11 Maart 1570.

Aldus beschreven door den ooggetuige Augustijn van Hernighem (I^e deel van zijn oorspr. Hs. bl. 144).

A.V.

[p. 168]

Voor de Poteerde....

Te Brugge was het vroeger de gewoonte bij de kinderen, om op zekere feestdagen, perkjes met zand, bloemen en sanctjes aan te leggen langs de straten. Ze bedelden daarvoor geld van de voorbijgangers ‘voor de poteerde’, 't is te zeggen voor de ‘parterre’ of het bloemperk. Zie De Bo v. Poterde.

Enkele jaren vóór den oorlog was dit gebruik nog in voege in zekere straten van de stad, alsook op de omliggende gemeenten.

Vroeger is dit gebruik verboden geweest. Op 28 Juni 1825 liet het Stadsbestuur aan den Gouverneur weten dat het ‘door geheel de stad eene publicatie by trommelslag (had) doen doen, om de inwoonders het reeds sedert verscheyde jaeren gedaene verbot te herinneren, van vreugde vueren als ook blom perken in het midden der straeten te maeken, en geld af te bedelen onder voordwendsel van St. Pietersfeest of andere Patroon dagen der Parochiën’. (Staatsarchief te Brugge. Modern Archief, 2^e reeks bundels, n^r 8371). In een ander brief aan den Intendant van het Departement, van 13 Juni 1815, vroeg de meier van Brugge de goedkeuring van een besluit dat hij genomen had ‘pour défendre les quêtes et les feux de joie qui suivant d'anciens usages avaient lieu à l'occasion de la St. Pierre et de quelques autres fêtes’ (Aldaar, 2^e reeks n^r 8357).

J.D.S.

Rijmgebedeke voor de goede dood.

Heilige Barbara, groote Maagd,
die de schoone krone draagt
van maagd en martelaresse,
maak dat ik niet zonder biecht of berouw
van deze wereld scheiden zou.

P. Roeselare