Biekorf. Jaargang 42

Buf spelen

OF het Buf spelen in (West-) Vlaanderen bekend is? en wat Buf mag beteekenen?

Die vraag door heer V. De Bijser hierboven bl. 231 gesteld, heeft van alle zijden antwoorden uitgelokt. Hier volgen eerst de mededeelingen betreffende het spel.

I. We kennen allen kinderspelen die er nog op trekken, als in 't ‘achterloopertje’ waarbij deze die eraan is,

[p. 270]

een anderen speler moet kunnen raken of slaan, om erdoor vervangen te worden. Ook in 't spel (hoe heet het?) waarin men in een ronde neergehurkt zit, en de ‘buf’ moet rondloopen, doch in steê van geblinddoekt te zijn, heeft hij een neusdoek dien hij gooit bachten den rugge van een der spelers: als deze het merkt, moet hij hem achternajagen en kunnen tikkken, ‘buffen’, vooraleer deze de ronde voluitgeloopen en de leeggeworden plaats ingenomen heeft.

Doch het echte bufspel zelve, en met dien eigensten name, is thans nog gekend in 't Waasland, lijk het A. Joos in zijn Waasch Idioticon ons woordelik verhaalt:

‘Buf, kinderspel. - Willen wij buf doen? vraagt Jozef. Ik ben de buf, zegt hij. Petrus, een der spelers, geeft hem drie slagen; de andere spelers staan in een kring rond Jozef. Petrus geeft hem een vierden slag, en loop weg. Jozef wil hem achterna zitten, maar hij is nog niet omgedraaid of hij ontvangt eenen slag van drie vier spelers, die op hunne beurt zich uit de voeten maken. Jozef weet niet wat doen, want hij mag maar dien speler alléén “katten” die hem laatst aanraakte. Gelukkig! Petrus die van niets bang is, nadert den buf wat te dicht, en Jozef “kat” hem onmiddelik. Nu wordt Petrus “den buf”, en Jozef mag nu ook Petrus eerst drie slagen geven eer de nieuwe buf iemand katten mag.’

Ik heb het Waassche spel ook te Brugge nog gezien of meê gespeeld, maar 'k en wete niet meer welken naam men er aan gaf. - J.D.W. Brugge.

II. Te Gent, een goede veertig jaar geleden, speelden wij veel het buf-spel... In een van de manieren van spelen werd de ‘buf’ bewaakt door een jongen die hem met een koord vasthield en er voortdurend als bewaker omheen draaide; zijn bediening was den jongen die den buf zou slaan, te vangen. De slaander zorgde er altijd voor dat de buf tusschen hem en de wachter bleef. De buf deed aldus dienst als een soort stootkussen of ‘buffer’, een soort schans. - L.V. Gent.

[p. 271]

III. ‘Buf spelen’ bestond in Westvlaanderen... alleszins over 60-70 jaar nog. Ik was op school vóór en na 1870, en met andere schooljongens heb ik het al die jaren blij meegespeeld, juist zooals dat Engelsch blad het hierboven (bl. 231) beschrijft.

Dat was te W..., een prochie in de dekenij Ghistel. Buf was uitgesproken lijk het fransch w. boeuf maar den zin ervan ken ik niet. - E.B.

IV. Het ‘buf spelen’ is bij de jongens in West-Vlaanderen algemeen bekend, ofschoon niet altijd onder dien naam. Het bestaat hierin: een jongen, ‘den buf’, is omringd door een bende die hem op den rug slaan; hij moet trachten den laatsten slager te vangen. Vangt hij een slager eer hij zelf een nieuwen laatsten slag krijgt, dan wordt deze de buf, die in bediening treedt nadat hij van den vorigen buf drie slagen op den rug heeft gekregen. De studenten te Veurne noemen dat spel ‘ossenvet’ of ook nog ‘vetten os’! - A.H. Veurne.

V. Dit spel werd dertig jaar geleden gespeeld in alle Leiedorpen in de streek van Deinze, namelijk in deze gemeenten westwaarts Deinze gelegen en vroeger behoorend tot het gebied der Kasselrij Kortrijk: Petegem, Machelen, Olsene, Zulte, enz. Nog in de naoorlogsche jaren hoorde ik van het bufspel gewagen.

Het wordt ongeveer gespeeld zooals uiteengezet in het Engelsch blad, alwaar spraak over Blindman's Buff.

De ‘buf’ is niet geblinddoekt en wordt door de speelmaten in den rug aangevallen. Slechts een maat mag om de beurt in den rug stooten. Na ontvangst van den stoot moet de ‘buf’ den stooter weten te tikken. Wanneer deze het op een loopen zet, mag een andere speelmakker ‘buffen’. Wanneer de ‘buf’ geen kans ziet den laatsten ‘tikker’ te treffen, staat het hem vrij voor een wijle te schuilen in den ‘bufhoek’. Alleen in dezen ‘bufhoek’ mag hij het aanzichte naar de speelmakkers wenden. Zoodra hij op adem komt, stelt hij zich wederom met den rug naar de speelmaten

[p. 272]

gekeerd, tot men hem wederom ‘buft’ en hij ten slotte door een anderen ‘buf’ wordt afgelost.

Bij het buf spelen, dat doorgaans in den zomer wordt gespeeld, wordt veelal zoo hardhandig te keer gegaan dat het spel aldra door den schoolmeester verboden wordt.

Inderdaad, uit bovenstaande blijkt dat het spel ruw is en daaromtrent doet denken aan een Vlaamschen voorlooper van het Engelsche ‘rugby’.

De ‘buf’ wordt steeds gekozen onder de sterksten en onder de hardste loopers. wat niet belet dat de hem toegediende rol steeds weinig benijdenswaardig is.

Het spel heeft niets gemeens met ‘kakaju’ of ‘tikje’ die in vergelijking met het Bufspel zeer onschuldige kinderspelen zijn.

In bovengenoemde Leiedorpen gaat nog steeds de zegswijze:

‘Ik ben altijd de buf’: (hel lot is mij steeds ongunstig).

‘Hij is de buf van 't spel’ (Hij betaalt 't gelag).

‘Hij is iedereens buf’ (Hij is de zondebok).

‘Gij zijt vandage den buf’ (U zal heden de zwaarste taak toegemeten worden). - G. Baert, Brugge.

Hiermede komen we aan de zegswijze: ‘den buf zijn’.

In het Gentsche gebruikt men zeer veel de volgende uitdrukking: ‘Ik ben (Hij is) weeral (nog eens, overal) den buf’. Dit beteekent zooveel als: Ik ben nogeens of weeral gefopt of gestraft of de zondebok. Hetgeen de geslagen jongen in het spel ook kan zeggen telkens hij geslagen of gestooten wordt, want in dat geval moet hij op zijn hukje blijven zitten. - L.V. Gent.

Den Buf is hij die al de slagen krijgt, die voor anderen uitboet. Zoo zegt men te Gullegem en omstreken: Hij is den buf van 't spel d.i. hij is den uil van 't spel. - A.H.

Ook te Brugge is die zegswijze zeer bekend.

En de taalkundige oorsprong en verwantschap van Buf? Daar is zoodanig veel over te schrijven dat we 't overhouden voor een naasten keer. Onze medewerkers van nu en later hertelijk bedankend! - B.