Biekorf. Jaargang 42

Mengelmaren

Nog van Muizelen.

Op bl. 86 van dit jaar, op het zeggen van molenaars, besluit P. De Brabandere dat muizelen wil beteekenen: het wiegen weg en weder b.v. van moleneinden. Of ook nog, bij 't lossen van een karre baksteenen, die wiegende beweging om de hoopkens steenen van hand tot hand over te smijten.

In ‘Woorden en Vaktermen uit West-Vlaanderen’ van Karel de Flou staat er: ‘Muizelen, b.w. Eenigzins achterover hellen; sprekende van windmolens waarvan de wieken eene zichtbare helling hebben’. Hoe moet dat verstaan worden? Is 't omdat de molen overhelt dat hij muizelt? Of helt hij over om te kunnen muizelen (in den zin van wiegen?)

In mijn jonge jaren hoorde ik altijd Maantje (van Varsenare, meen ik), oude inetsersknecht, spreken van: steenen te muizelen en 't ventje wilde daarmee zeggen (zooals het in Wanne Craye staat): geklaste hoopkens steenen van hand tot hand oversmijten.

Daar bestaat ook een kaartespel: Muizelen genaamd (zie De Bo), daarin geeft men de kaartjes over van hand tot hand... echter zonder zwaaien.

Benevens Muizelen bestaat ook nog het woord Muizen.

In 't Wdb. der N.T. en in De Bo staat Muizen ook met den zin van werpen en opvangen b.v. bij briekebakkers.

Maar... Poltje De Zaeghere, geboortig van Zedelgem, gehuisvest te S^te Michiels in de Zandstrate, heeft in zijn jonkheid dikwijls met de briekebakkers meê geweest 't franschgat in, en spreekt nu nog altijd van dat muizen.

- Mijnder zeien en zeggen nog altijd Muizen, zegt Poltje, nooit geen Muizelen. En dat is: drie (of toch gemeenlijk drie) brieken bijeenrapen, bijeen scharten, bijeen kiezen, uitzoeken

[p. 197]

en oversmijten. Dat zijn ‘worpen’ van drie. Daar 'n is er maar een die muist; de andere vangen den worp en geven hem over. - Ga'-je gij muizen, 'k gaan ik vangen.

Volgens 't zeggen van Poltje ware dat muizen hier: lijk een muis derin zitten, derin polken, een gat maken; het oversmijten 'n komt maar als bijzake en van opvangen 'n is er geen sprake.

Dat muizen hier 'n kan dus geen betrek hebben met het zoogezeid muizelen, het wiegen of het overhellen van molens.

Poltje 's z'n uitleg schijnt mij dichtst bij de waarheid te zijn, en 't woord Muizelen bij de briekebakkers is misschien wel een misverstane frequentatieve vorm van Poltje's Muizen.

K.D.W.

Panebroek. Een Vraag?

Nog dagelijks wordt het woord panebroek met een zeer bizondere beteekenis gebruikt, in uitdrukkingen als een panebroek verdiend hebben, een panebroek geven, enz.

De beteekenis van het woord is niet twijfelachtig.

In het ‘Verklarend Woordenlijstje’ dat gevoegd werd bij ‘Landelijk Leven’ van dr. Spuijter, uitgave n^r 208 van het Davidsfonds, wordt ze omschreven als volgt: ‘Wie een huwelijk makelt krijgt een geschenk, dat men panen, moirébroek noemt’.

Inderdaad, panebroek is de naam van het loon van een huwelijksmakelaar.

Wat mag wel de herkomst van dit woord zijn?

Op een eigenlijke panen broek, een broek in fluweel of trijp kan er niet gedacht worden. Wel heeft het volk op die beteekenis gedacht, indien het waar is dat moirébroek als synoniem van panebroek gebruikt wordt. Moiré is immers een soort stof, die door het volk met fluweel kan gelijk gesteld worden.

De Bo (Idioticon) geeft Panenbroek op als naam van een plant. Ook op die beteekenis valt blijkbaar niet te denken.

Is er een lezer van ‘Biekorf’ die daarover iets meer weet?

Kan er een verband liggen tusschen ons vl. panebroek en het eng. pawnbroker, die de naam is van een soort woekeraar, iemand die geld op interest leent, mits een behoorlijke onderpand.

Heeft panebroek iets gemeens met paanhuis (Loquela, 378), paander (De Bo, 710), panooge (Loquela, 375), panekake (Loquela, 378), en pannen leggen in het kaarten (De Bo, 716)?

Wie kan daarop antwoorden?

S.

[p. 198]

Archivenboek van Rond den Heerd.

In antwoord op de vraag gesteld in Biekorf, 1936, blz. 88, kennen we van Duclos' blad, drie volledige jaargangen, doch niet alle van gelijken omvang, en een vierde boek waarvan slechts 3 vellen, 't zij 24 bladz., regelmatig verschenen. Meer nog, (een 4^e vel?), zou nog gedrukt geweest zijn, maar verloren gegaan, verbrand bij drukker De Zuttere. Zijn er exemplaren van gered geweest? Mogelijk, maar dan zijn ze in elk geval klein in getal. De vraag blijft open. Zie daarover ons werk. Kan. Adolf Duclos (1841-1925) met een kijk op den zoogenaamden taalparticularistenstrijd, Brugge, 1930, blz. 20-21.

P.A.

Schommeldeuntje. - Vgl. hierboven bl. 118.

Een dood al dood
De klokjes luden toe Niepoort.
Wien is er doa dood?
Een Sinte Pieter mannige,
E viel en e brak ze kannige,
E zette ze kannige in 't groene gas
Woa datter noch zunne noch maone e was.
Sinte Cathriene
Doet de zunne schienen
En de regen overgaan
Dan ol de kinniges noa 't schole goan.
Wie goa ze leeren?
Oenze lieven Heere.
Wie goa ze douwen?
Oenze lieve Vrouwe.
Wie goa ze sloan?
Sinte Sebastioan
Mê ze ze(l)veren schuumspoan.

C.D. Nieupoort.

Zeispreuken. - Vgl. hierboven bl. 88 en de vorigen.

- Elk doet iets thuis, zei de jongen, vader slaat moeder, moeder slaat mij en ik sla 't verken.

- Wat 'en wereld! zei de jongen, 't dondert binst den zomer en 's winters moet ik naar schole.

- Wat helpt mij dat de zonne schingt, zei Cissen, als ik nu dorst hebbe.

- Dat is 'ne muziekant! zei de boer en hij droeg e' verken in 'ne zak.

- Vandage en mag niemand in de beke sch..., zei de belleman, onzen burgemeester brouwt.

[p. 199]

- M' hebben vandage schoone gespeeld! zei den blazer tegen den orgelist.

- Ik en kan 't ook niet, zei den boer als de pastor hem d'absolutie niet en kost geven.

- Met den kop werken is lastig, zei den boer, ik zie 't aan onzen osse.

- 't Is 'nen dichter, zei den boer, hij maakt van een schete 'nen donderslag.

- Foert met die geen pacht en betaalt, zei den boer, en hij liet een vliegen.

- Ons Heere heeft vader nog deur de Maarte g'holpen, zei de jongen, maar den duivel haalde hem in April.

- 't Heeft alles een einde, zei den boer, buiten 't sermoen van onzen pastor.

- Dat en is geen vleesch voor de katte, zei de dief, en hij stool twee hespen.

- 'k En zal 't mij' leven niet vergeten! zei de dief als de beul hem 't strop aan den hals deê.

- 'k En kan 't niet alleene! zei Mietje als ze heur vroegen waarom ze niet en trouwde.

- Dat is aardig zand, zei den advocaat, en hij was in de klijte gerocht.

- Hij moet het gewend worden, zei de vrouwe, en ze trok den paling het vel uit.

- Zonder vier en kan ik niet bakken, zei Pee Waantjes, en hij stak zijnen trog in den oven.

- 't Een verdriet achter 't ander, zei 't wijf, gisteren mijne man dood en vandage mijn naaide verloren.

- Magere kost, zei de vos, en hij snapte een vliege.

- De wereld gaat op en neere, zei de vos, en hij zat op 'ne pompesteel.

- 't Zijn al woorden! zei de vos, den boer en zal mij zijn ganzen niet te wachten geven.

- Eerst den ouderdom, zei de pater, en hij haalde een potflessche uit.

- Ware mijn bulte nu ook buik, zei scheeven Doren als hij bij den pastor aan tafel zat.

- 't Is jammer van mijnen schoonen durst, zei Koben, en hij moest water drinken.

- 't Zal vandage 'nen heeten dag worden, zei de tooveresse, en ze moest verbrand worden.

- Wat den duivel nu nog gelezen? zei de jongen bij zijn avondgebed.

- Dat ligt buiten mijn verstand, zei de jongen, lijk driemaal dertiene.

[p. 200]

- 't Staat al onder water, zei de vos, en hij zweette van angst.

B.

De laatste lijndraaier te Brugge.

Vroeger bestond er te Brugge een ambacht van de Lijndraaiers. Sint Anna was hun patrones en ze lieten hun diensten verrichten in de H. Geestkapel van Sint Salvators.

Het bedrijf zelf is tegenwoordig bijna geheel verdwenen; de machine heeft hier ook den handarbeider verdrongen. Alleen te Hamme en Lokeren kan men nog lijndraaiers aan het werk zien.

Te Brugge is er maar één lijndraaier meer te vinden, te weten Joseph Lerou in de Smedenstraat. Hij is al 72 jaar en nog doet hij van in den vroegen uchtend zijn touwwiel ronken.

Over vijftig jaar waren er te Brugge nog zeven lijndraaiersbazen te vinden. Meest allen hadden hun lijnbane liggen bij de molenwallen rond de stad. Beneden zag men ze daar aan 't werk, achteruit slifferend, al schuifelen of al zingen, neerstig hun touwen draaiend. Om zien 't was lijk touwen rekken dat ze daarboven deden.

Sedert den oorlog is 't bedrijf een ‘aardigheid’ geworden.

Om lijnen of touwen te draaien moest de werkman een hulpe hebben, een jongen om het touwwiel te doen draaien. Het waren gewoonlijk maar sloebers en schavuiten die voor dat karweitje te vinden waren.

Onder den oorlog kreeg Joseph Lerou van de Duitschers verbod zijn ambacht van lijndraaier nog langer uit te oefenen, In het duikertje maakte hij een wiel dat hij kon doen draaien zonder knecht. Sedertdien heeft de man niet opgehouden te werken. Onze laatste Brugsche lijndraaier is aldus nog een uitvinder in zijn uitstervend bedrijf. - Volgens Het Woensdagblad, 15 April laatstleden.