Biekorf. Jaargang 42

[p. 76]

Testament rhetoricael van Eduard de Dene.

(Vervolg van Biek. 1935, bl. 280)

Onser Vrauwen Kercke.⁺

Der ghilde van thelich sacrament wonderbaer
ghehouden inde nieuwe cappelle aldaer⁽¹⁾
moet oock staen bekent in myn testaments ferie.
Ick jonder dit lof goetjonstich voorwaer
by yemandt ghescreven correct en claer
ter eeren van tsacrament hoogh misterie.

+ (44 r.)

(1) De Confrérie van het H. Sacrament gesticht in 1540; in de jaren 1541-1560 werd de Kapel van de ‘Lange Moeder Gods’ veranderd, vernieuwd en afgesloten en is de Kapel van het H. Sacrament geworden.

Tlof, anno 1552.

Lof Woord vanden Vader, zonder beghin onghehendt...
[loflied van 60 versregels, aldus besloten:]

Oratie om gratie⁺

Heere God bedeed ons, die zyn de bloode
met tcleed van liefden, bermhertich goedertiere,
dat wij mueghen thuwer tafel zyn de ghenoode
daer tbereedt es in gheestlicker maniere.
Spijst ons met huwen daghelicxsschen broode⁺
schijnct huwen nieuwen most, met liefden chiere,
die zult commen vonnessen levende en doode
ende de werelt metten viere.

+ (45 r.)

+ (45 v.)

Drie Zantinnen autaer aldaer.

Ick ghildebroeder zynde van blommekens drie
Catherina, Barbara, en Magdaleene
zantinnen bleven...⁽²⁾

(2) De Gildebroeders (Rederijkers) van de Drie Santinnen hadden hun autaar in O.L. Vrouwkerk, tegen den oostmúur van den zuidelijken omgang. Duclos, bl. 4'25.

[p. 77]

 

[10 versregels, ten slotte:]

 

Een refereyn jon ick hemlieden toeghescreven

 

elck by een blomme gheleken verheven.

 

Die lijdt verwint.

Refereyn

[Drie strofen van 19 versregels ieder; Catharina is als

een witte lelie; Magdalena is ‘der rooder roose ghe-
lycklick’; Barbara is een ‘zoetluchtighe gentyle’. Be-
sloten met een bede:]
Edel princessen die Christum beminnende waert,
Waert mueghelick verbidt my deeuweghe vrede.
Dese ghildebroeders helpt oock tzyne bewaert,
De beminders van Rhetorica telcker stede:
Negheenssins die laet, maer bewaert ze mede.

Clercfa aldaer.

Roegier de Trompes, clerck vanden Drie Zantinnen,
teender ghedynckenesse naer myn doodt,
of icker mochte een pater noster an winnen
als hy tsmoorghens comt ter cappelle binnen,
gheef hem dit refereynken huut milder schoot.
Magdalena verstae ick draeght hy jonste groot.
Crichhemichich* broodt met hem eten frisch pleghe
als hem wat overschoot van zynen disch weghe.

Refereyn⁺

[over Magdaleene ‘daer den helighen gheest meerst in

heeft ghewrocht’ met den stokregel:]
Magdalena lydtsamich duer tshelichs gheest wercken.

+ (47 r.)

Organisfe.

Non priester Jan droogh kele organiste
goet weerdich artiste,
als hy niet vaste zit, comt hy als slave spelen;
groot mout-docteur, saveurlick martianiste,
lettel waghebaerdiste*,
noyndt veynoot int maertsbier zo zwelghich lave kelen;
up dat hy van my niet mach onghave quelen⁺

+ (48 r.)

[p. 78]

 

jon hem camer, cuecken, comptoir, metter vrauwe blie,

 

tzynen lyfve den cost in een maertsbier brauwerie,

 

ick die als de flauwe zie, gheen roode noch bucht wit:

 

tbuers eclips quelt hem dicwils end in zyn selfs lucht zit.

Sint Janshuus.

Wat zoud ick hier gheven, ken weet wat se begheren,
zy hebben ghenouch om daeghelicx verteeren;
sterven veel gasthuusbouven, zy deelen tgoedt.
Wat cammer meer dan thammeken up smeeren,
tschimmel huut weeren.
Tes reden zy wel brassen, om tzyne ghemoet;
elck huerder tbeste onder den aermen doet,
zy moeten zyn bewaert voor corruptien stanck;
daer light menich artyckich* ende pockich bloet,
voorwaer hemlien behouft wel, goe spys ende dranck
Dan zyn dese broerkins in een groot bedwanck:
al wildenser voor gheven veel pennyngh sommen,
alsser de sterfte es daer int bevanck,
ghenssins mueghen zy dan by de zusterkens commen;⁽¹⁾
zoo wil icx my berommen, al zou zulck troost verwerven,
ze zouden warachtich deen den andren bederven.
Indien ick ter eerden daer worde ghebrocht
daer ick oyndt te ligghene hebbe ghedocht,⁽²⁾
geschiedet, ick zal te ghetrooster slaepen;
voor datse my een goe plecxken hebben ghezocht,
een thunne biers jon ick aldaer de clooster cnaepen.

(1) Het Sint-Janshospitaal was tot in de 16^e eeuw bediend door Broeders en Zusters. Zie Annales de la Soc. d'Emulation, LXIV, 1914, bl. 151.

(2) De Dene begeerde begraven te worden ‘inde carniere’ van Sint-Janshospitaal, zie Biekorf 1935, bl. 173, 180. Op het terrein van dit oud kerkhof ‘ofte lycstede’ werden omtrent 1860 nieuwe ziekenzalen gebouwd. In de 15^e eeuw stond er een ‘cleen capellekin up de lycstede’. Zie Annales t.a.p. en het daarbijgevoegde plan.

Abdie vanden eechoute.

Die vanden eechoutte goe religieusen
die al te gheerne wel kuesemuesen*,
tdyncken my rechts mesch verckens zynde geleken,

[p. 79]

 

van zynghene huerlieder caecken bluesen.

 

Als zynder zom jonghe mannen als ruezen

 

zaen rechts ter stondt sterven zy, als zy preken.⁽¹⁾⁺

 

Dus int bespreken

 

zo jon ick meestdeel de jonghelynghen

 

liefver dan zy dood preictten, liefver zweetende zynghen.

 

Zulck last anveerd, doet by andre vulbrynghen.

(1) Rond 1540 was de abdij van den Eekhoute (reguliere kanunniken van Sint-Augustinus) zeer vervallen. 't Is in die jaren dat de Duinheeren van Coxyde onderhandelden om in den Eekhoute te komen wonen. Biekorf 1934, bl. 117.

+ (48 v.)

Sint niclaeus capelle.

De jongh vreimd coopmankins parochykerk es dit,
als cramerkens, meerssedraghers, tabelettieren,*
wiens theerghelt faelgiert omme spaeren verhit,
ende wie hier van zulck incommende bidt,
als schamel upcommende zalmer logieren.
Cueren ordonnantiën vul goeder manieren
moet zy daer onderhouden oft voorby passeren,
gheen theerlyncspel noch quaertspel machmer hanthieren.
Dese jon ick zo te wandelne int prospereren
dat de meersse* daghelicx mach dobbeleren.⁽²⁾

(2) De strofe staat in J.B. Gailliard, Kronyk van Brugge, bl. 124. - Het Klaaitje, vroeger kapel van Sint-Nicolaas en gasthuis voor arme kooplieden. De Nering der Merseniers gebruikte de kapel. Allossery, Gildeleven, bl. 206. Duclos, 585. - De Dene schijnt hier te bevestigen dat er strenge tucht in dit gasthuis heerschte.

Backers capelle.

De Capelle daer inne men doet gods dientste
om den capellaen te wesene alder vriendst
jon ick hem, (daer moet of menich wyn ghelach)
als de backers tbrood minderen, tdyncke my zientst,
dat den dientst vanden cappellaen meerssen mach.⁽³⁾

(3) De kapel van het Bakkersambacht stond op den westkant van de Kruytenbergstraat en gaf uit met den zuidkant in de Zwarte Leertouwersstraat. Biekorf 1907, bl, 311.

Clerck.

Van elcke bruudt dier maeght in comt

[p. 80]

 

end elcke dier gheen maeght huut en ghaet,

 

jon ick een graeuwe dobbel stuver ghesomt,

 

indien de clerck heeft voor tvleeschuus* ghemomt,

 

mildelick hem te ghevene, ende die ontfaet.

 

Ende zo wie tsmoorghens voor de dagheraet,

 

te wetene de brudecomme ofte de bruudt,

 

gheel upghestreken ghecleedt alder eerst up staet⁺

 

van een placxken zal moeten spelen leghuut*

 

en tvyncoorde cruudt*, al zoudmer om rampen,

 

de maegdekens jeghens den kynckhoest stampen.

+ (49 r.)

Derder oordene.

Dit cloosterken zynde van een vreimt orduun,

es een oordene maar van een zuster lute.

Waerer een paterken, twaer goet messeljuun,

sacrum in sacro, ende zwart met bruun

omme tcapken te verwaeyene, achter den thuun.

Waer zuster celyke doodt, twaerer al hute.⁽¹⁾

(1) Dit kloostertje ‘vanden derder ordene’ stond in de Ganzenstraat, op een kleine erve toebehoorend aan het klooster van Spermalie. Gilliodts, Zestendeelen, bl. 128. 't Is niet de kleinheid dat De Dene schertst: een kloostertje van één zuster! Andere Zusters van de Derde Orde verbleven in de Goezepit- en Zelverstraten. Biekorf 1935, bl. 277.

Staelysers.

Dese broederkens van sinte maertens oordene
die cranckzinneghe mensschen zomtyts bewaeren,

jon ick hemlieden zoo niet tontcoordene

dat huerlieder pacienten niet huut bevaeren.⁽²⁾

(2) De Staelyserbroeders, ook genaamd Sint-Maartensheeren, hadden hun klooster waar nu 't klooster van Sint-Trudo staat. Zij leefden volgens den derden Regel van S. Franciscus. Het plein bij hun klooster (nu ten deele het plein vóór de Madeleene kerke) heette ten Staelysere of ook Sint-Maertenplatse: vandaar de naam. Duclos, bl. 570.

Willemynen.

Guillermiten meestdeel etende visch,

zomtyds ghedoende met een eyken nisch;

vleesch derfven maect edel, leeck, en notabel flau:

dies jon icxse alle tjaer over wel fri(s)ch

voorzien te zyne van goeden cabeljau.⁽³⁾

(3) Het klooster van de Willemijnen of Guillielmieten stond bij de Gentpoort. De Willemijnendreve herinnert er nog aan. Over de lotgevallen van het klooster, zie Rond den Heerd VII, bl. 75.

[p. 81]

Sinte catherine buten.

Dese schamel kercke van sinte catherine

dicwils berooft in voorleden termyne

jon ick emmers datmer toesteke dhandt.⁺

Tesser al magher wee, elck pluctter om tzyne

waen huter schrijne, doetse nyemandt bystandt.⁽¹⁾

Maer een bierkercke staetter an tskerckhofs cant,

daer de zantten ligghen met houppels ghebonden;

men steltter de vanen hoogh anden wand:

die word meerst bezocht, tallen tyden en stonden.⁽²⁾

+ (49 v.)

(1) Die strofe staat gedrukt in Biekorf 1901, bl. 243. De oude Sinte-Kathelinekerk, buiten de vestingen gelegen, leed altijd eerst en meest bij de belegeringen; het bleef een arme ‘schamele kerke’. Zij werd in 1578 afgebroken. Zie Biekorf t.a.p. en Duclos, 279.

(2) Een ‘bierkercke’...: bij de kerken buiten de vestingen, op Sinte-Kruis, Coolkerke en ook Sinte-Catherine stonden er herbergen, druk bezocht door de ‘Butendrinckers’; immers daar was het bier goedkooper omdat er geen rechten op lagen zooals binnen de stad. Vgl. hierboven bl. 7 en Biek. 1901, bl. 245. - Met zijn geestige ‘zantten... [heiligen] met houppels ghebonden’ meent De Dene blijkbaar de tonnen bier.

Colletten cloostere.

Dees collette zusterkens in oordene stranck

vleesch derfven, altyds baervoets ghaen, es dusanchie,

besloten blyfvende huerlieder leven lanck,

zom ducht ick jeghens hueren danck,

als zy der nathueren bloeysels cryghen ontfanck:

dies jon icxse thebbene, stercke constancie.

Sint jacobs huus.

Logiert men daer zomtyds schamel ghezellen

dat my dochte noyndt van in myn joncheyts juut,

zo jon ick, die sint jacobs voyaidge vertellen,

minst lueghens voortstellen;

ende wien de belyttersche luus meest quellen,

schyncke thueren vertreckene, elck eennen vlieghuut.

[p. 82]

Aanteekeningen (op de woorden met een *)

Crichhemichich: krikkemikkig, gezegd van brood. Mnl. Credemicke is een soort fijn brood, kricke-micke bij Kiliaan; vanwaar kram mik, kram ikke? - Letter waghebardiste...: hij drinkt veel liever maertsbier als waghebaert; zie Biek. 1935, bl. 180 en 280. - Artyckich: lijdend aan articke = arthrilike, d.i. jicht. - Keusemeusen: lekker eten? - Tabelettier: mnl. tafelettier, reizend koopman, marskramer. - Meersse: mnl. merse, koopwaar. - Vleeschuus: hier blijkbaar voor bordeel (in de nabijheid van de kapel gelegen?). Het West- en Oostvleeschhuis stonden verre van de Bakkerskapel. - Spelen leghuut: zal moeten een ‘placxken’ (kleine munt) betalen. - Vyncoorde cruudt: zinspeling op de andere benaming van deze plant, n.l. Maagdenkruid, maagdenpalm. Vgl. Biek. 1935, bl. 280.

('t Vervolgt)