Biekorf. Jaargang 42

De ligging van het Theresiafort

HET Isabellafort en het Theresiafort werden in 't begin der 17^e eeuw door de Spanjaarden gebouwd langs de Geule van Reigarsvliet.

Het Isabellafort lag op een der gewichtigste strategische punten der streek: de zeesluis op het kanaal van Brugge, dat door de gekanaliseerde Kleine Geule van Reigarsvliet (Jezuietenvaardeken) van het Oude Zwijn afgeleid was naar de Groote Geule van Reigarsvliet (een oorspronkelijk breede kreek in den Klein Reigarsvlietpolder). Dit groote fort stond in verbinding met de zee (de Zwijnmonding) door de breede Zeegeule, met het Sint-Paulusfort door den Sint-Paulusvaart, met het Sint-Donaasfort, hetzij langs den Vuile Vaart en den Verloren Kost, ofwel langs het Oude Zwijn en het Nieuwe Zwijn (Hocke Vaart) om. Aan den zeekant werd het Isabellafort gedekt door het kleinere Theresiafort. Waar lag dit laatste? J. Opdedrinck⁽¹⁾ schrijft als volgt:

‘Le fort Ste Thérèse qui semble avoir été construit pour couvrir celui de S^te Isabelle, ne se trouvait qu'à une faible distance de ce dernier. Derrière la ferme

(1) J. Opdedrinck. Knocke-sur-Mer. Histoire et Souvenirs. 1913, blz. 115.

[p. 49]

actuellement occupée par Pierre van Parys, au pied de la digue qui sépare le polder du Hazegras de celui de Léopold-Willem, on distingue encore quelques traces des fossés et des diguettes qui lui formaient ceinture.’

Deze plaatsopgave wordt overgenomen door G. Van Steene⁽¹⁾: nam. de noordoostelijke hoek tusschen den Nieuwe-Hazegraspolderdijk (1783) en de calcyde van de Vrede naar Retranchement (voormalige calcyde van de Vrede naar de sluize ter plaatse waar de Geule dóór den pas vermelden dijk, den Zeedijk, loopt).⁽²⁾ Wanneer wij ter plaatse den toestand gaan bestudeeren, dan vinden wij daar inderdaad de overblijfels van krijgskundige werken. Maar deze hebben met het Theresiafort niets te maken. Zij liggen immers op den linkeroever der Geule. Het Theresiafort lag op den rechteroever!

De kaarten en plans der 17^e en 18^e eeuw zijn zeer duidelijk in dit opzicht. Zoo b.v. de kaarten van het Hazegras van J. Lootijns, 1715⁽³⁾ en van Verplancke, 1714⁽⁴⁾, plaatsen het toen reeds ‘gedevaliseerde’ fort Therese (of Sinte Therese) op den rechteroever der Zeegeule, in den hoek dezer Zeegeule en der Zwijnmonding of Haven van Sluis. De afstand tusschen het middenpunt der forten Isabella en Theresia is, volgens deze kaarten, een kleine 700 meter. Het Theresiafort lag dus midden in de schorren en slikken, nog een goede 100 m. buiten den bovenvermelden Zeedijk: dat is een plaats op het huidige grondgebied der gemeente Westkapelle (de geule vormt de grensscheiding tusschen Knokke en Westkapelle). Het fort moest krachtens art. 68 van het verdrag van Munster (1648) gesloopt worden. Er zijn thans geen sporen van overgebleven.

De overblijfsels der krijgswerken, die door Opdedrinck verkeerdelijk voor het Theresiafort genomen worden,

(1) G. Van Steene. De Zeekust en Knocke. 1930. Toegevoegde kaart.

(2) Deze calcyde is doorgetrokken naar Retranchement na het aanieggen van den Internationalen Dijk (1872).

(3) Gemeentearchief te Sluis.

(4) Rijksarchief te Gent, n^r 1391.

[p. 50]

zijn niets anders dan een deel van het groote Hazegrasfort op den linker- en den rechteroever der Geule. Wij moeten maar de kadastrale kaart van Popp (Knokke) bekijken om daarvan onmiddellijk overtuigd te zijn. De kadastrale nummers C 459 tot 472 heeten er: hazegras fort of nieuw fort Isabelle. Daarin ligt de door Opdedrinck vernoemde hofstede Van Parys (C 464), waarschijnlijk als een overblijfsel van dit Hazegrasfort. Het Hazegrasfort is van jongeren datum dan het Theresiafort: het dagteekent van het einde der 18^e eeuw.

Jozef De Langhe.