Biekorf. Jaargang 41

[p. 235]

Napoleon van uit Brugge bekeken.

NETJE van uit de Vette Vischpoorte⁽¹⁾ was een g'heel kleen koppelstekkertje van een vrouwtje, een eerste snatergatje van tachentig jaar,... maar 'en geestig! 'k En heb het nooit anders gezien dan in z'n zeteltje, met een wit klakkermutstjen aan, een bebloemden cachemiren neusdoek over de schouders en een lijnwadene schorte aan in bolletjesblauw. Bij slecht weêr zat het binnen in 't godshuiskamertje, te koekeloeren tusschen de bloempotjes: maar 's zomers kwam het lijk 'en grooten, buiten op de zulle zitten genieten... e' beetje in 't zunnetje. 't Had geren bezoek; tateren van den ouden tijd was ze' lang leven; dan schoot het wakker en boven wind! dan zaten z'n oogstjes te pinkelen en te glinsteren lijk sterretjes.

‘De oude menschen zijn 'onze beste leermeesters’ heeft er iemand gezeid, maar wie? 'n weet ik niet meer.

Op 'en keer dat wij gezellig gezeten zaten:

- Netje, zei ik, Netje vertelt e' kir van Napoleon⁽²⁾.

- Wadde Napoleon?! Napoleon! Wel! z'n gevaartenissen zijn zoo oud of God!... Ja wat dingen, ge zoudt gij willen hooren vertellen van Napoleon... 'k Moete daarvoor al m'n ‘herinnernesse’ thoope rapen...:

Hier in Brugge gaven de menschen hem een lapname, ze noemden hem: ‘Boonappart’; wat geestigheid dat ze in dien name vonden, is God bekend.

(1) Vette vischpoorte gesticht in 1434. Godshuis met 4-5 woonsten en een paar achterpoortjes van gebuurs. Rechtover de Noordpoort van S^t Jacobskerk te Brugge.

(2) Napoleon is in Brugge geweest, toch zeker één keer, en werd ontvangen door Burgemeester Baron de Croeser. Zie daarvan in 't stadhuis een schilderij van Odevaere. Bonaparte, als Eerste Consul, bezocht West-Vlaanderen in Juli 1803, om de haven van Oostende te bezichtigen. Hij waste Brugge 12-14 Juli 1803. Zie Annales de la Soc. d'Emulation LXI, 1911, bl. 185 vv.

[p. 236]

Maar volgens 't zeggen van vader zaliger 'n was dat maar een simpele boerezeune van ‘Sent Omer’ zulle? entwat van niet vele, een gelukzoeker alzoo, een stratedretser van niemendale, die altijd geren schoone gekleed ging, fijn uitgeklopt en op z'n pijkebeste. Maar met dat schoone kleêren niet 'n willen werken, m'n kozen gerocht op droog zaad... en, van krotte, hij stak hem piot in 't fransch leger. 't En duurde niet lange, hij had daar ook algauwe den kouden beu van,... en op een keer, een schoonen zomerschen zondagachternoene, dat die kerel zat een pinte te stekken aan een herberge, komt er daar flak neffens hem een grooten groeven bliksem zitten: een blokpeerd hooge van groeite, breed van steke en zwaar van koppe; van hoofde tot te voete beslegen in 't goud en in 't zilver... 't was, mezinke, een generol!... Zoonu, lijk of dat dat gaat tusschen dat soldatengoedje, ze waren algauw kompaks.

‘E'wel, vroeg Boonappart, smijt je weg met eentje’?⁽¹⁾ - ‘Jâ'k’, zei den anderen; en ze schonken en ze dronken, me' mensch, lijk gotegaten; en ze aten toen koeievleesch met karotjes en erweten... Als ze nu goed binnen geleersd hadden en van mondjebabaatje gedaan: ‘Maar, zegt Napoleon al met e' kir, Ge nerol, met permissie van 't eten, dat 'k in j'n redens klappe, mag ik nu ook entwat zeggen’? - ‘Bah ja je’, zegt den anderen. - ‘E'wel, weet je wadde?... doe'-je meê?... als je wilt... me gaan een slag slaan... ik en gij, en al dat er van afdruipt gaan me deelen... broederlijk deelen ons getween! Wat peis'-je?... Jamaar, wat peis'-je’? - ‘Toegeslegen’! riep generol. En ze sloegen hand in malkaar, en ze dronken lijk zimperputten, en ze betaalden hun gelag, en ze gingen, al wiegelen en waggelen de achterdeure uit. Wat ze verders onder malkaar verknoezelden?... niemand die er 't fijne van wist... maar!!... vier en twintig uren daarachter vloog g'heel de Groote Raad van Parijs

(1) Smijt je weg met eentje? - betaal je mij een pintje.

[p. 237]

in de vangenesse, en Napoleon stak feestelijk den sleutel in z'n broekzak! G'heel Vrankrijke draaide nu op z'n duim, en ze' broodje was gebakken. ‘Laat waaien dat waait, m'n drake hangt⁽¹⁾, zei de man, en ze kunnen nu naar m'n kop kijken’!⁽²⁾

Zoo... dat was dus Napoleon den Eersten. En toen kwam Napoleon den Tweeden er aan; en toen den Derden; maar den Vierden schoten ze voor den kop... of anders hij zou er, sernitriene, ook aangekomen zijn!

- Heb'-je gij Napoleon den Eersten gekend, Netje?

- Den Eersten, den echten?... Of ik hem gekend hebbe! 'k Wil je gelooven! Iedereen kende hem, hoe 'n zou 'kik hem niet gekend hebben?... Bah ja ik... alleszins... alla kijkt e' keer, 'k ben ik van 't jaar 30 versch nieuwe... 1830! Zoo 'k moet ik hem gekend hebben;... maar 'k was ik van eigen nog een kind.

- Hoe is 't mogelijk, Netje, 't staat in de boeken dat hij gestorven is in 1821?

- Mo mo mo! Boeken, boeken! Tut tut tut! Geloof gij mij, mensch;... die 't beleefd heeft weet het best! Boeken!! dat is van jonghedetjes geschreven; ik die volle tachentig jaar oud ben, 'k heb al die mannetjes weten ter wereld komen.

Luistert, 'k en heb ik nooit naar 't mannevolk gekeken, 'k was daar gerust in,... en zoo komt het dat 'k dat alzoo zoowel niet meer 'n wete. Maar vader zaliger, en dat is de peure-zuivere waarheid, vader zaliger vertelde altijd dat: als Boonappart naar Brugge kwam dat hij altijd al ze' geld op zak droeg..., en hij was aan 't dorp weê!⁽³⁾ binnen best! Je meugt het gelooven!! E'wel 't goude geld lag op z'n herte, men zag dat: hij zat standvastig met z'n rechtere hand in z'n onderveste; en met z'n linkere hand was hij

(1) Dat 't waait m'n drake hangt! - Nu ben ik in alles gerust; de moeilijkheid [van de draak te doen opklimmen] is overwonnen.

(2) Ze kunnen nu naar m'n kop kijken. - Nu ben ik de grootste.

(3) Aan 't dorp zijn: rijk zijn. Die bij de plaatse van 't dorp gaat wonen, en dus kan uitscheiden van boeren, is weeldig.

[p. 238]

maar gedurig bezig aan 't foefelen daar van achter... alleman wilde hebben dat de bankbriefjes aldaar zaten. En nòg entwat, 't schijnt te zijne dat hij altijd op z'n sluffers liep omdat z'n voeten zoovele zweetteden. En 't was een suissenhoed ‘dat’⁽¹⁾ hij droeg; maar z'n hoofd 'n gerocht er niet al te gemakkelijk in, en de twee tuiten, in de plekke van achter en voren te staan - lijk van den suisse hier van ‘Sin' Saacobs’ - ze stonden op zijds gekeerd. Nu, de vent had daarin gelijk, ge moet weten dien hoed had geld gekost en, goed of slecht, hij moest toch opgesleten worden, e'ja... 't is klaar.

- Ze zeggen dat 't zoo 'en lange drendel van 'en vent was, ei Netje?

- Wat zou 't wel, zie je 't zi' met jen boeken! onzen burgemeester Croesere kost er schoone z'n been overleggen... zoo 'en kleen patuttertje van 'en ventje was dien Napoleon. Vader, die hem kende lijk z'n pullemutse, zei dat 't alzoo een hooveerdig, donker, zenuwachtig mannetje was, met steuren kijk, grauw gezichte en geluwe oogen⁽²⁾.

- Is die knape van z'n leven nog getrouwd geweest, Netje?

- Getrouwd? getrouwd?! Menschlief, hij 'n deed niet anders, zóó 'n liefhebber van witte mutsen! Hij liep te minninge⁽³⁾ bij twee-drie met 'en keer, en trouwde en hertrouwde dat 't haar door z'n mutse groeide! Maar 't is te peizen dat ze er niet te vele loechen,... al die wijfs waren lijk met 't zelfste zop overgoten, ze gingen allemale dood. Daar 'n was gelijk maar eene: Marie-Louwieze, dat was nog 'en taaie dekwisse, de deze leefde en bleef leven; maar man en vrouwe 'n zagen malkaar nooit: ze zat zij... God weet

(1) 't Was een suissenhoed Dat: eigenlijk dien’ hij droeg; dat is echter Wvl.; door aanlijking met 't onzijdig voornaamwoord (he)^t was... dat.

(2) Geluwe oogen: de Bruggelingen moeten goed gekeken hebben, want Napoleon was maag- en leverziek.

(3) Te minninge gaan of loopen: uit vrijen gaan.

[p. 239]

waar te nestelen; en hij... hij moest hij gaan vechten en gaan duivelamenten, te messe en te spoore jaaruit jaarin. Een g'heel flauw mannatje⁽¹⁾, alla,... met zoo 'en hutsepot van 'en vent!...

En nog entwat: g'hebt toch nog wel van Capoentje gehoord ei? Dat was 'en kasteelheere van hier in 't ronde. E'wel, Capoentje, die nete, had al 't goed van de Tempeliers. Die Tempeliers ommers ‘rezierden’ juiste vóór Napoleon. Ze speelden baas in Oost- en Westvlanderen; en 't was zooverre gekomen dat ze zijnder nu 'n keer rezierden.... Maar op een nacht, dat was in 1658, kregen ze de ‘goeze’⁽²⁾ en wierden ze allemale gekokkeduind, omverregestoken en uitgemoord!... En als je 's anderdags jen hoofd op strate stak... je 'n zag gij geen Tempeliers meer, ze lagen daar al gat-en-scharre⁽³⁾ in de zunne te bleeken.

- Jamaar jamaar, Netje, van wat klapt ge nu?... Van Capoentje en van Tempeliers?... Wat komt Napoleon daarbij te passé? Hoe past die kouse nu aan dat been?!

- E'wel, hurkt en zwijgt, je gaat 't gaan hooren. De pastors hebben al die boeken van de Tempeliers weggefoefeld; - wat dat ik zegge is van over oudsen-ooits geweten. - En weet je waarom dat ze die boeken wegstaken?... Maar - dat 's op een eeuwig zwijgen - dat was ‘omdat’ ze niet 'n zouden aan den hals komen. Maar daar is nog wel hier en daar een die die boeken heeft. Ze waren in waterdruk geschreven. Dat waren geen letters lijk nu: de d had z'n buikske rechts en de p droeg z'n tunnetje links;... en ge moest dat weten of ge 'n gerocht gij daar niet uit, maar ba' neen je... al geen kanten! Zoonu ei, Capoentje, die nete, bezat al dat zwart goed; en mijn vader

(1) Mannatje of het mannat: man(n)aatje, ménage fr.

(2) De goeze krijgen, of geven, of iemand de goeze draaien: dood steken of gestoken worden. Oud geer- of speerwapen; dit woord is thans nog als ‘goeze’ of ‘gudsebeitel’ gebruikt.

(3) Gat en scharre liggen: kop en eers; een scharre is: het hoofdhaar in borstel geschoren of gesneden.

[p. 240]

zaliger had ongelukkiglijk e' kir entwat mispikkeld of tegen z'n schenen geloopen, God weet 't, alleszins één dingen: Capoentje, die nete, smeet hem buiten en van 't hof!... Peist e'kir: zes gemete land en de drie schoonste koeien van de streke. 't Kwam daar proces van; maar... 't was er klaar lijk slijk in g'heel dat geding,... en al hemel en fransch, zoodat je er noch kop noch steert 'n kon aan verstaan. En als ze een geslegene ure gezeeverd hadden, vroegen ze aan vader: ...‘En gij? Wat weet je gij daar nog op te zeggen?’ - Vader, die geen tinnen kop verstaan 'n had, vader 'n wist daar geen gebenedijd woord bij in te brengen, en... ‘'t ging al naar de justitia’ vertelde vader. 't Wierd verkocht, huis en erve en g'heel 't geluchte, voor stront en strooi! De man kreeg z'n ‘paspoor’ en vloog de strate op... En de boerhofsteên deden er toen zoo dinne en waren zoo kwâkrijgs!

...Netje zweeg... en zweeg... en peisde en schuddebolde in 't stille. 't Vrouwtje was aan 't suffen...

- Netje, zei ik op een einde, en Napoleon toen? Komt 'en keer zeere weder naar Boonenappart. Was dat zoo 'en wroede vechter of dat ze wel zeggen?

- 't Was nog slechter of een vechter, 't was een voorvechter! Maar hij was nog zoó slim: hij zelve 'n kwam er niet tusschen, neen neen! hij stak liever een ander in 't gat om den bakkelei te slaan,⁽¹⁾ en hij zelve stond van verre te kijken... preusch lijk 'n menheereman!

Al 't jong mannevolk van hier in 't ronde moest meê; de beremutsen⁽²⁾ kwamen er om. Van ons Lophem aleene waren er 22, en daar zijn er twee g'heele van weergekeerd... twee oude mannetjes, doodopversleten sukkelaartjes, afgebeuld van dretsen en draven van den eenen oorloge naar den anderen, van Ingeland naar Spanje en van Rusland naar Sina! Ze vertrokken van

(1) Een bakkelei slaan: vechten; misschien van 't lat. bacillus (stok).

(2) Beremutsen of berenmutsen: landsknechten of gendarmen.

[p. 241]

hier met den kop rechte, maar 't herten zat bijlange zoo hooge niet of dat 't hoofd hield. In den oorloge 'n is dat geen offer gewillig maar een offer gedwongen.

Al 't Fransche dààr waren ze stapelzot met dien Poleon; maar onze jongens 'n waren maar preusch als ze gedaan hadden met klauwieren, en als ze schotevrij, in 't gers mochten liggen den grooten uithangen, vechten met hunder tonge, en liegen dat de gordijnen omhooge vlogen!

- Hebt ge nog van Waterloo gehoord, Zannèttje?

- Wel! Of ik! Vader kon dat ophalen met man en stuk, g'heel die gevaartenisse. Heeft Napoleon dikwijls geluk gehad en mocht hij dikwijls op z'n achterbille kletsen, dààr ten minste 'n was de achtersmake algelijk maar wrange! Dààr heeft hij een leelijke pijpe gesmoord en z'n zante gekregen⁽¹⁾ voorgoed.

Kijkt zie... dààr op de schouwfrieze... dat telloorke;... enwel dat is de slag van Waterloo. Zegt dat ze dààr peper gaven, zeê! 't Ging er eeuwigmenschens onstuimig, ge moogt het gelooven. Ze gaven daar van de neute van 's nuchtens vroeg tot dat de zunne ten hove ging! 't Schol zoovele dat ze blauw en onnoozel geslegen waren; 'k weet dat van soldaten die 't met eigen oogen gezien hebben. - 't Ging zoo erg dat de peerden de pooten afgekapt waren en op hunderen blooten buik lagen te moorelen en te batavieren om dood. Napoleon was er leelijk aangefruit! Hij zat met 'en ei op, je kost dat zien aan g'heel z'n doeninge.

Maar al met e' kir 't komt daar een Ingelschman van achter gekropen, op handen en voeten... een beer van 'en vent!... en hij stekte Napoleon bij de lepels, met een hemelsch geweld, en 't was van: ‘gij 'n alhier en gij 'n alginder’! Maar, mensch, al met e' kir ei,... den Djik⁽²⁾ haalde z'n zweê, en Poleontje kreeg me daar

(1) Z'n zante krijgen: van zanten, verlezen. Dus: zijn verlezen (uitgekozen, voor hem uitgestoken) deel.

(2) Djik: lapnaam voor Engelschinan; (union-jack).

[p. 242]

een schup onder z'n veste en een verzet in z'n spinde! en toen nog een lap langs z'n ooren en een muilpere, zi'... dat z'n hoof(d) in z'n buik schoot! 't Mannetje schreeuwde naar z'n hemelsche glorie: ‘Oei oei oeije! kermde 't, wal wal wal! die soepe riekt zuur’! Als hij goed ingesmout was en nog maar half 'n wist waar dat z'n kei stond, scheurden ze al de plate met hem en een pink derachter zat hij gevangen op een sloepe en 't zeegat in!...

De trommels van de grenadiers hadden zoodanig vele kardjas gegeven dat er dat niemand gehoord 'n had; en als de huzaren ommekeeken... jonkman was den bosch in...

De Ingelschmans roeiden met Napoleon rechte naa r 't eiland van Sent Holleene. 't Was 'en beereweêr, 'en hoereweêr op zee, de schuite deed van den dienen zi?... alsan maar op en neder!... 't En duurde niet lange, Ampoleon lag over boord, met z'n arms gekruist, te raizeneeren tegen de vischtjes en van Jantje te doen⁽¹⁾ meer of e' beetje! Als ze aan wal kwamen 'n was er daar nu e' kir geen levende luis op g'heel dat eiland. Napoleon schoot hem naar den schipper en deed leelijk z'n beklag:

‘Maar, vent, in Gods name, wat ga kik hier uitsteken’? vroeg hij.

‘E'wal, al dat je wilt, zei den anderen, je zijt hier nu e'kir eindelijk waar da'-je zijn moet, nè! g'hebt hier nu loop zi', zoovele of dat je wilt. 'k Zou kik beginnen met alle dage een beetje te vechten met de boomptjes, dat is geestig, en er staat er hier de veelte van; of speelt e' kir met jen teen tot vermaak van jen hielen,... dat is ook nog plaisant; e' mensch moet alsan entwat doen in de wereld: de leegheid is 't oorkussen van den duivele! En als je moê zijt, je leg'-je toen e' lestje⁽²⁾ in 't zout.

(1) Van Jantje doen is te Brugge een euphemisme voor braken; braken is een woord dat in onze ooren afstootelijk en onfatsoenlijk klinkt.

(2) E' lestje of e' letje (bij letter, Eng. little): een weinig.

[p. 243]

‘'k Heb zoo'n wroedenhonger, knees Boonappart, en geen kreveltje, geen kruimeltje brood, geen kastje kaas te vinden’.

‘E maar wrijft 'en keer goed op jen buik met glaspapier... de derms blinken daarvan zoo schoone’!...

‘'k Ben daar vet meê’, snikte Poleon, en hij sprak de schoonste woorden van de wereld.

‘Schoon fransch 'n is ook niet leelijk’, loech de zeeman, maar hij gaf hem algelijk nog een kiste beschuiten... e'ja, 't was toch ook e' moeders kind.

‘Ja, zei de schipper, enfing... je staat daar nu, ei, met jen gebakken peren en met jen zweetvoeten? 't Ga'-je varen, ventje,... 't is nu gedaan met prullen te verkoopen en te zottebollen met g'heel de wereld!... Alla, de neerstigheid, zu(li)e, en de groetenesse thuis! zalig nieuwjaar en van je bedde naar den hemel’!

't Schip keerde schoone z'n karre, en m'n kozen stond daar te blinken... dutsaleene... hooge en droge en verre van 't geluk. 't Is toen dat hij dat liedje zong in zes klauzetjes... En krijschen dat hij deed, krijschen maar krijschen... zi'... ô ... z'n herte zwom in 't getraan.

Na-po-le-on, waar zijt gij ge-ko--men?
Na-po-le-on waar is u-- wen tijd?
In den tijd waart gij Kei-zer van Ro-o-o-men
maar ei-laas de-zen tijd is bij!
In den tijd waart gij Kei-zer van Ro-o-o-men.
maar ei-laas de-zen tijd is voor bij!

Waar zijn nu al... - en j'hadt hem daar moeten zien zitten! 't was, alla, 't was lijk e' lauwtje op 't vertrek⁽¹⁾; jen herte brak dat je zaagt.

(1) E' lauwtje op 't vertrek: een arme duts zittende op het gemak.

[p. 244]

 

Waar zijn nu al mijn brave saldooten?

 

Waar is, Marie-Lowieze, mijn kind?

 

G'heel het Nederland moet ik verlooten

 

Omdat ik geen troost meer en vind'.

 

 

 

Ik riep altijd: ‘Och! komt over, Balgieke,

 

Och, komt over en geef' mij de jhand!

 

Had ik u, ik en zoude niet wijken,

 

ik en hadde geen vrees voor Olland.

 

 

 

Waterloo zal ik altijd onthouden

 

als ik denk op dien droevigen dag,

 

'k meende daar mijn drapauw té ontvouwen

 

Maar, eilaas! ik verloos er den slag.

Je kunt peizen hoe dat hij opteerde van verdriet als hij dàt zong! hij was er van over⁽¹⁾!... Maar 't is algelijk schoone, ei? Jamaar voor 'en boerekneukel van Sent-Omer uit den flakken buiten, zeg?! 't Was algelijk kerel, zulle! Hij kost wel als hij wilde. ...Vijfde komplauzetje⁽²⁾:

Adju! An(t)werpen, Vlissinge en Oostende,
waar dat ik trokke zoo menig miljoen.
Eertijds had ik er plaats om te woonen,
en nu heb ik er geen meer van doen.

En in onze apejaren, als 't ‘Comparitie’⁽³⁾ was, me kwamen toen al over de markt, arm en arm al dansen in en ‘zwiete’⁽⁴⁾ wel van twintig koppels! En met onze kappemantels over ons hoofd - 't regende dat 't goot - en me gaven snoer, zulle:

(1) Hij was er van over of hij was er over van: over van verdriet.

(2) Komplauzetje en klauzetje: Samensmelting van cou(m)plet met clause.

(3) Comparitie; 't is comparitie van den avond: vergadering van de eene of de andere volksgilde: hondenkweekers, duivenmelkers, vinkenvangers; van de Mieren; van de Contente; van de Brugsche Leeuwen van Gent en andere.

(4) Zwiete van 't fr. suite, (beinvloed(?) door zwe(d)e, zwade, zwier, zwaai).

[p. 245]

 

Adju! wereld, ik moet u verlooten!

 

Adju! zeg ik aan scepter en kroon.

 

De overwinning en kan mij niet booten

 

want het leven is met mij gedoon.

K. De Wolf.