Biekorf. Jaargang 41

[p. 52]

Cruyt-hof der kerck-cerimonien.

PATER Jan David van Kortrijk is een van de eersten geweest die de kerkelijke gebruiken voor het volk heeft beschreven. In 1607 liet hij te Antwerpen een boekje drukken dat in 1622 een tweede uitgave beleefde:

Den Cruyt-hof der Kerckelicker Traditien ende Cerimonien. Begrijpende in Vragen ende Andwoorden dat aengaet de besondere Hoochtijden, Feestdagen, ende beelden der Heijligen. Door P.J. David, Priester der Soc. Jesu. Van nieus oversien, ende de Godt-vruchtighe Ionckheyt toeghevoeght.

T'Handtwerpen, By Jan Cnobbaert, by het Professenhuys der Soc. Jesu in S. Peeter, Anno 1622.

Met gratie ende Privilegie.

In het Cap. XXXVIII. handelt hij ‘Van het besonder maecksel der heyligher beelden, ende elcks bediedt.’ 't Is uit dezen eigenaardigen en zeldzamen Catechismus dat we voor iedere maand eenige Vragen en Antwoorden mededeelen.⁽¹⁾.

(1) P. David vond niet altijd het juiste antwoord; hij liet de verbeelding aanvullen waar de wetenschap te kort schoot. Het eenige goede werk over de Iconographie der Heiligen waarover hij beschikte, was J. Molanus' Historia SS. Imaginum in 1594 te Leuven bij Jan Bogaert uitgegeven. 't Is dit Latijnsche werk (nl. f. 107 vlg.) dat P. David in zijn keuze en uitleg getrouw volgt.

Januarius.

Sinte Goele. 8 Januari.

V. - Waerom schildert men Sinte Gudula oft S. Goele, met den lanterne, ende den vijandt daer by?

A. - Omdat den vijandt [de duivel] hare keersse uyt blies, als sy 's nachts hare devotie ghingh doen: ende sy ontstack-se wederom door haer ghebedt.

Sint Pauwels eerste Eremijt. 15 Januari.

V. - Wat beteeckenet, dat men Sinte Pauwels den

[p. 53]

eersten Eremijt schildert met eenen rock van bladeren ghevlochten, ende eene rave boven hem?

A. - Dien rock hadde hy selfs ghemaeckt van palmtackskens ende bladeren gevlochten, daer hij in penitentie mede leefde; ende eene rave brocht hem, daghelicks een half broodeken: ende den palmboom gaf hem daden [dadels]; ende eene fonteynken daer neffens, te drincken.

Sint Anteunis. 17 Januari.

V. - Waerom schildert men Sint Anteunis met een vercken by hem?

A. - Omdat men by experientie bevonden heeft, dat de beesten door sijne verdiensten van plagen ontslagen ende bevrijt wierden; ende omdat den vijandt hem somtijdts onder de ghedaente van een vuyl vercken ghetenteert heeft: ghelijck den onsuyveren gheest in de swijnen, als onsuyvere beesten, begheerde te gaen, ende versmoorde se al in de zee.

V. - Wat beteeckent het kruysken, in een teecken van Tau, op zijn kleedt?

A. - Dat hy door het teecken des H. Kruys den vijandt verwonnen heeft.

V. - Wat beteeckent het belleken, dat men hem oock altijdt toeschikt?

A. - Als men de Heylighen erghens besoeckt, soo brenght men ghemeynelick eenich teecken van devotie t'huyswaerdt. Soo plegen de menschen bellekens t'huys te brenghen van daer sy Sint Anteunis besocht hadden, ende hongen die hunnen swijnen oft andere beesten aen, om door de hulpe van Sint Anteunis bevrijt te wesen.⁽¹⁾

Sinte Sebastiaen. 20 Januari.

V. - Waerom schildert men Sinte Sebastiaen met pijl ende boghe?

(1) De Tau is de kruk en het belleke is het varkensklokje: beide kenmerken waren eigen aan de kloosterbroeders van Sint-Antonius in Dauphiné. De kruk wijst op de kranken verpleging, het klokje op het voorrecht der Sint Antoniusvarkens. De beide kenmerken zijn in den loop der Middeleeuwen met de voorstelling van Sint Antonius vergroeid.

[p. 54]

A. - Omdat hij voor 't gheloove Christi, met pijlen doorschoten is gheweest.

Sint Agneet. 21 Januari.

V. - Waarom schildert men Sint Agneet met een lammeken neffens haar?

A. - Omdat sy haer aen hare ouders in 't ghebedt vertoont heeft met een wit lammeken neffens haer: 't welck oock haren naem ende onnooselheyt te kennen gaf: Agnes, reyn ende suyver; ende Agnus, een lammeken.

Sint Jan Guldenmondt. 27 Januari.

V. - Wat bediedet, dat men Sint Jan Chrysostomum Guldenmondt heet?

A. - Dit geschiedt om sijne welsprekentheydt: als oft hy met eenen gulden mondt gulde woorden ghesproken hadde.

V. - Waerom stelt men neffens hem het beeldt eender Keyserinne op eene colomne?

A. - Omdat hy der Keyserinne vromelick wederstondt, ende verboodt de spelen die men voor haer beeldt op de merckt speelde, meest ten tijdt van den dienst Godts in de kercke, 't volck daermede aftreckende: want Sint Jan Guldenmondt predickte daer teghen, ende belettedet.

Februarius.

Sinte Agatha. 5 Febr.

V. - Waerom schildert men Sinte Agatham met haren boesem in de handt?

A. - Om datmen haer, onder veel andere tormenten, oock eenen boesem afghesneden heeft: waerom sy oock teghen de seerige boesems ghedient wordt.

Sinte Dorothea. 6 Febr.

V. - Wat bedieden de roosen ende appelen, die Sinte Dorothea oft Rosania heeft?

A. - Die brocht een kindeken 's winter-tijdts uyt het Paradijs, soo sy dat belooft hadde, als sy ter doodt bereydt was: tot versterckinghe van ons gheloove, 't welck sy oock beleedt, ende daervoor stierf.

Sint Apollonia. 9 Febr.

V. - Waerom heeft Sint Apollonia eene trecktanghe

[p. 55]

in haer handt, met eenen tandt daer in ghenepen?

A. - Omdat haer de tanden uyt gheslaeghen ende ghetrocken waren, ende sy om den naem Christi levende verbrandt.

Sinte Wilhem. 10 Febr.

V. - Waerom schildert men Sinte Wilhem met een harnas ende standaerdt?

A. - Omdat hy eenen Hertoch ende vroom oorlooghsman is gheweest: ende tot een teecken dat hy de wapenen op sijn bloot lijf uyt penitentie ghedraghen heeft.