Biekorf. Jaargang 41

[p. 5]

Van de oude Brugsche bleekers.

OVER dertig-veertig jaar waren ze nog in volle roere - in hunder ‘illement’, lijk of me zeg' - en daar waren er danig vele, bijzonderlijk al de Reie, 't krioelde al die kanten. Wel Heere, die oude doeninge is weg en deure; een g'heel leven is verdwenen, en medeen een g'heele reesem woorden die we nooit meer tegenkomen, die 't jong geslacht nooit gehoord 'n heeft en nooit 'n zal gebruiken. Ge 'n ziet nu geen bleekers en geen karren meer; 't gaat nu al in 't heimelijke en 't gedokene, met stoom, zoef en schijver... en 't en is da' niet, 't en trekt op niemendalle meer. La blanchisserie Mon Desir, en Le Soleil! Op wat gelijkt dat? Die namen alleene! En die uitzendbriefjes met: lavage à neuf et à l'électricité... Dat 't zwijns waren, 'k stak ze toch met liefde de kele af. Vreemdelingen zijn hier komen de eerste fluite spelen, en 't eigene brugsche schilderachtige schoone is naar de knoppen!

Over een honderd jaar of zoo waren het hier ter stede allemale stikkebleekers. Van al 't Kortrijksche kwamen hier, op z'n g'heelen, stukken lijnwaad aan van tzestigtzeventig meter lang, min of meer bemokkeld en onziende, grauw en grijsde, alleszins nog niet om in winkels verkocht te worden. Aldus wierden ze op den bleek geleid, opengerold op 't gers, bespeersd, bespetterd, aantijden gekeerd, alzoo twee maanden lang. Dan begon dat goed al een kleen beetje aan e' mensch te gelijken; maar om het melk- of sneeuwwit te krijgen, ‘zoo wit als schuim van zuivel en van zilver’, moest men het touwen: 't lijnwaad op een arduinen tafel of touwsteen openspreiden en met touwhamers of hout(en)hamers plat kloppen, net lijk of ze 't leêr touwden in den tijde. Die ‘cerremonnie’ begost in lentemaand, niet eerder. 's Winters leefden de stikke- of stukkebleekers van de liefde en den hemelschen dauw.

[p. 6]

Dat was zoo gezeid: het steentijdperk; de nijverheid heeft dat doodgeleid. We weten dat door overleveringe en apostelijke tradities.

Baas Raddere - we gaan ‘da' gast’ verder nog wel tegenkomen - had in eens z'n bekomste van dat stikkebleeken, en hij stak hem waschte- of nattewaschtebleeker, den eersten van dat slag in g'heel Brugge. Ge moet weten 't volgende: de menschen kenden voordien nog 't spreekwoord: ‘Wasch'-jen vuile slunsen zelve’; ze 'n liepen daar niet meê te koope 'lijk nu. Moeder De Vrouwe sloeg heur waschte thuis; en waren 't maar een deel doekskens of schrootjes van e' kind, entwat van niet veie, m' heette dat e' kattewaschtje; e' beetje meer van goed: 'en broek of twee en 'en hemde, dat zou al 'en kletsuiaschte geweest zijn; nieuwgoed nog levende versen: e' zakdoekstje of 't een of 't ander prulletje dat nog te schoone was om in de kuipe te steken, dat was e' koekewaschtje en dat wierd geslobberd in e' schoon-lauwwarm-wit zeepzoptje. Maar alle veertien dagen-drie weken, kwam Liza helpen, Liza Clicteur de wasschesse, om de groote waschte te doen. Met dat de moeders in dien tijd nog niet benauwd 'n waren van kinders te kweeken, was het ten minste de moeite weerd om de kuipen en den koperen waschketel uit den kelder naar boven te sleuren en 't fernoois te ontsteken. Men lag toen aan de waschte voor een gesiegene weke.

En g'hadt toen e'ja van die menschen van kleene festooze die 't algelijk niet breed 'n hadden en niet meer 'n bezaten dan ‘een-af en een-aan’, dat volk zat vaneigen alle weke gestropt, in 't schuim en in 't zweet met die eeuwige waschte.

't Eene gezeid lijk het andere: dat was e' groot slameur voor alleman, je ziet dat van hier! Wasschen en plasschen 'n was nog nieten, maar 't was van al dat bleeken! Voor die maar 'en achteruitje 'n ‘hade’ van 'en schorte groot, ge kunt peizen hoe die menschen moesten kramen soms. En toen dat eeuwigmenschens drogen! dat was nog meest van al t'ontziene. Daar 'n waren geen tafels, geen stoelen, geen stanen genoeg...;

[p. 7]

en die beslotene lucht, die gemeene fleeuwsche reuke van vuil zeepzop: geheel het gebuurte was er meê begaan.

- Vrouwe, riepen ze van over 't muurtje, j' he' wêre 't vetje vast, ei?

- E' wa' wi'-je, antwoordde moeder met 't zweet op heur aanzichte, 't moet ook gedoon zijn, ei mensch?

Als nu dat wasschebleeken opkwam, iedereen wiesch wel lijk van te voren, maar Baas Rudders kwam om de natte waschten, spoelde en bleekte het waschgoed en bracht het ongestreken naar huis. Rudders' klanten waren ten uiterste voldaan van die nieuwigheid; en 't en viel van niet hooge, kijkt e' keer: voor een zware waschmande van vijftig kilo, een bollemande, spoelen, bleeken, besproeien, halen en brengen, weet je wat dat hij daarvoren kreeg?... drie g'heele stuivers, Menheere!

De andere bleekers, de stikkebleekers nog alsan, hadden nu e' keer de meeste leute van de wereld. Maar Baas Rudders kreeg stilletjes pianewijsweg zoodanig veel aftrek, dat ze na drie jaar allemale deden gelijk hij: waschtebleeken. Te meer dat Rudders' vrouw bij heuren wettelijken niet 'n wilde achterblijven en dat ze 't zij hem in 't pijpen van de witte mutsen smeet. Rijk en arm droeg toen ten tijde nog 'en kappemantel met e' proper wit pijpemutstje. Begint nu 'en keer!... 't vrouwvolk zou in ze' graf kruipen van schaamte! En 't was nochtans zoo deftig, zoo zedig en zoo edel van dracht! Maar... te Parijs 'n is 't de mode niet...

Zoodat 'k zegge: Bazinne Rudders was stijf handig in 't plooien en 't pijpen; en als ze met heur tuuteplooier 'en geslegen ure op 'en mutse gezweet had, 't mensch had toen 'en stuiver gewonnen! nog geen g'heele kluite... maar daarom was 't ook nog het steentijdperk.

In de jaren veertig waschten de menschen nog weinig zelve; en 't goed, lijk of het was en lijk of z' het aflieten t.t.z. vuil, gaven ze in de waschte, niet meer aan stukkebleekers, maar, aan de waschtebleekers in de wasscherijen.

Onze laatste bleekers, den name weerdig, noemde men

[p. 8]

Bazen, nooit anders. 't Waren burgemeesters op hun hof, mannen met baarden, mannen met gezag. Ze 'n wrochten niet om dood, de vrouwe en 't werkvolk waren mansch genoeg daarvoren. De bleekersbaas, doorgaans met e' goe' buikske, wandelde rond op hooge witte wulvekloefen (in wilgenhout), een paar lange vette zokken, in groeve bleeke sijette, tot t'halven z'n billen; en 's winters en mutse met oorlappen, of 's zomers een zunnenhoed in strooi met en groote vooie, op z'n kop. Rullen en ronddretsen, in den weg loopen en pijpen smooren met 'en truis, dat was al verre z'n bijzonderste ‘ambocht’.

M' had daar Baas Bessier en Baas Van Doorn, alle twee uit de Calvariebergstrate; Van Hulle's van ‘achter’ de Potteriereie; Baas Kerckhove uit de ‘Schraversstroote’; de drie Bazen Ketelaere, Boereboom en Rudders, (opvolger van Caeiseele geweest) al gebuurs van al de ‘Petersalliestroote’; Baas Bekeman van aan 't Coegat - ginder aan 't Eiland tenden de West-Meersch -; en Baas Crawat uit ‘'t Land van Belofte’. 't Volk 'n zei nooit geen Crawat, men zei altijd en overal ‘Den Buskop’! Hoe hij aan dien schoonen name gerocht was, was hier deure gekomen: 's nuchtends vroeg, nog eer dat er een ander bleeker de zunne zag, had die kerel nog al dikwijls de gewente dievelinge weg z'n waschte te gaan bezegenen, met 'en grooten kwispel in... bleekwater gedopt; en van daar z'n doorluchtige hoogweerdigheid van Buskop te zijne.

Getrouwd of niet getrouwd, de bleekerinnen waren Ieffrouwen. Dat klonk ...rijke en deftig! 't Zijn nu al madams dat de klokke slaat; en Rosane-Ambroise-Francine (Rozijne-Frambroois-Appelsine, zegt heur grootmoeder), de dochter van en metsenaarsdiener die geld won, zegt nu ook madam, weet-je aan wien? - Aan Cordula heur geernaarswuuf!!... Zou me' niet doodvallen?

Zei men overal Ieffrouwe, bij Baas Rudders nochtans was dat een uitzonderinge, dààr was het: Bazinne Rudders! omdat 't zulk e' groot, pront en snel

[p. 9]

vro'mensch was. Bazinne Rudders! Dat was gelijk een bezegelinge van weerde en van gezag!

Tusschen haakskens: ge weet, 't was op de bleekerij van Baas Rudders dat Centen De Groef, God wille z'n ziele gedenken, van z'n parten speelde, met z'n ‘vlieger’ ommers⁽¹⁾, en dat al dat beenen had te Brugge op de Kruisveste over den ‘vestegracht’ stond of lag te kijken.

Overouds mieken de Bruggelingen van: de bleekerij van Rudders 'en tuimelwoord of anagramme, en dat wanneer het geviel dat ze iemand tegenkwamen die e' beetje meer opgezet en uitgeklopt was dan naar gewoonte, met e' proper halfhemdetje aan bijvoorbeeld ('en drogen haring, zeggen ze te Brugge, of 'en brugsche verschooninge), 'en halzeband en 'en hondekot:

- Wal! Wal! plocht men te zeggen, e' je kom' lijk van de Rudderij van Bleekers!

Om voort te doen, die Ieffrouwen waren: Ieffrouw Bieze en Sarlotte De Breuck van achter de Reye; Mathilde Druck, uit den Ouden Gentweg, al jonge dochters; Ieffrouwtje Wielandt van uit de Meersch; Amelie Isselée, de ‘Weve Isselei da' me zei’, ook van langs de Reye, en de Ieffrouwen Boeteman. 't Kan wel gebeuren dat er nog waren, die me nu ontvliegen.

Enwel, als moeder zaliger heur lijnwaad in de waschte gaf bij Bessier's, dat ging alzoo: ‘Dizerei kaamp'’ om 't vuil goed met een lange vierkantte steekkarre en een grooten bliksem van een trekhond van onder. De meid liep de trappen op naar 't vuillijnwaadkamertje en kwam met arms vol omleege.

- Jonge dochter, 'k peize dat 't go kattejongen braken en 'k hên de kappe upgedoon.

- J' hé wal gedoon, vint, 't is 'en dundervlage tewege. Kijk', da' pakstje is 't ou-bakken ('t oudbakken was 't geen dat niet haastig 'n moest wederkeeren en meer dan één weke op de bleekerij mocht blijven),

(1) Vgl. - Biekorf xxiii, (1912), 33 en xxiv. (1913), 190.

[p. 10]

mor dat's hier 't we gelijk, dat zou 'k zooterdagavond ten langsten moeten wêre hên.

- Zonder faute, dochter! Goed verstoon.

't Waschgoed in lakens gebonden, vloog op de karre, en Dizerei, met 'en hand aan de trame, ter hoogte van z'n hoofd, en de hond met zijn tonge uit de muile, trokken naar huis... altijd op e' looptje. 'k Zie 't nog gebeuren: een bleekerskarre dat was 'en ‘figeure’ op strate.

In 't poortegat gekomen hong Diserei de kappe aan den haak; lei den hond aan den keten en voerde de waschte naar 't vuilgoedkot. 't Vrouwvolk moest dààr alles uitscheên (uiteenscheiden): 't vóórgoed of 't witgoed; 't achtergoed of 't gekleurd. Dan 't fijngoed: kragen, hemdebanden of manchetten, hemden en opperhemden; 't platgoed: handdoeken en lakens en 't dobbelgoed, 't is te zeggen al dat zak is, gelijk flowijnen b.v. en overtrekken van polten. Een polte is een dikke gewolde sprei in een lijnwaden zak of overtrek geschoven en hier en daar met een steke vaste gemaakt tegen het verschuiven.

Al die verschillende hooptjes goed wierden naar 't waschhuis gedregen om gevuilzopt te worden. Wat er in de loo(g)kuipe mocht, wierd voor twee uren te trekken gezet. Daar was ook goed dat geen looge 'n vermocht en maar 't water 'n zag in een trekstande, dat was 't goed van den waterbleek. Men gebruikte ook sel de sou(de) = Na₂ Co₃, bruine zeep en voor vergronde plekken of oude zonden, die met de eerste waschte niet weg 'n waren, zou men wel 'n keer durven bleekerskalk gebruikt hebben, of bleekpoejer = kladeure = (chlorure de chaux) - Ca Cl₂ O₂ + Ca Cl₂ + ₂H₂ O en bleekwater = K Cl O + K Cl + H² O tegen ijzermaal-, spot- en boeneplekken-

- Dat zijn prutsers die blikpoeier en blikwooter bezigen, dat brandt, zei Baas Bessier; os je ton 'en hemde of 'en broek he 't, en 't volt dor ton e' gat uut... je stoot dor ton me' jen beschaamde kaken.

Achter dat te weeke steken, dat eerste verzop of die

[p. 11]

eerste weekte, lijk of je 't hebben wilt, kwam Dizerei afgestoken met den trekstok, een rechten esschen stok van een meter en half lang, en polsdikke. Daarmede trok hij 't goed op het peerd om te verleken. Dat peerd was een hooge schrage die scherlings over de loo'- kuipe stond. Als ze wel verleekt waren, gingen de stikken 't fernoois in om te laten koken.

De bleekersknecht kroop in den oêrpit om vier te bezorgen. Die oêrpit, oenger- of oender- of onderput was een diepte flak vóór de ovenmuile, waar de stoker in rechte stond.

Het waschgoed bleef alzoo een vollen nacht trekken in den kookketel, en werd er 's nuchtends wederom met den trekstok uit gehaald. 't Eene ging in de waschkuipe, in een eerste zeepzop van witte marseilsche zeepe, om met de hand, of met een borstel, op een planke gefrot en gewasschen te worden. 't Andere, 't platgoed b.v. smeet men, in 't schommelhuis, in de keern om weg en weder geklutst te worden.

In 't eerste gebeurde dat keernen of klutsen in een slag van petrolvat, tot dat op zekeren keer Koptje Dessein daar z'n haak insloeg.

Alleman zei: Koptje! Maar... 't was kerel van twee meter twintig, en met en hoofd voor z'n leven! Hij was van de familie van 't Zienelijk Hoofd en woonde daar in ‘'t Wap'makersstretje’, rechts als ge van de ‘Slipstokstroote’ komt, daar waar vrouwe weduwe Rahier nu spekken verkoopt. 't Was lijk de zot van de strate dat Koptje! Juultje, van nevens de deure, die alle dage en beetje kwam op de zulle spelen in 't zunnetje, en aan Koptje z'n nieuwen eersten broek kwam toogen, zou 'en kluute krijgen was 't bijaldien dat hij hem 'en keer goed kon vullen. Die kluute stak Juultje's z'n oogen uit, en - zonder dat gij 't kwalijk neemt - Juultje deed z'n beste... stak en steende... en 't ging goed!... Hij kreeg z'n kluute, en hij naar huis, over van geluk en met 'en herte lijk e' brood naar moeders!!... Maar de leute was seffens tenden... ge ziet van hier wat 'en ‘pestakel’!...

[p. 12]

Zoo, dat zelfste Koptje Dessein miek dus voor Bessier's een stande in zink, en dat was de(n) hemel op de wereld! Tusschen alzoo 'en beetje op je gemak staan klutsen ....of jen handen in stukken frotten, 't is nog al een verschil.

('t Vervolgt).

K. De Wolf.