Biekorf. Jaargang 38

Boekennieuws

J.H. Nannings. Brood- en Gebakvormen en hunne Beteekenis in de Folkore. Scheveningen, Uitgeversbedrijf ‘Eigen Volk’, 1932. 21 × 15, XXIII - 228 bl. met afbb. en penteekeningen van Gerhard Selis = Fl. 5.

Het volk wist vroegertijds zijn meening en verbeelding in den brooddeeg te bakken: brood- en gebakvorm vertolkten een gedachte, een geloof, een stemming, een wensch, een gevoel De vorm schonk aan het brood een heimelijke kracht of liet hem een beeldrijke taal spreken, die door het nageslacht der oeroude boetseerders niet meer begrepen noch vermoed worden. De jonge beschaving heeft brood en gebak afgerond en effen gemaakt. Hoe lang zullen de nog levende vormen aan die effening weerstaan?

De titel van dit mooi uitgegeven werk duidt klaar den inhoud aan: het is een beschrijving van de verdwenen en nog bestaande brood- en gebakvormen en daarnevens een uitleg of poging tot uitleg van hun ontstaan en hunne beteekenis.

De beide (ineengewerkte) deelen hebben vanzelf eene ongelijke waarde. Bij het opsporen van oorzaak en verband moet Schr. zich bewegen tusschen allerlei veronderstellingen; tot zijn lof weze gezegd dat hij voorzichtig en oordeelkundig zijn weg gaat en het noodige voorbehoud op het glibberige maar vruchtbare terrein der hypothese handhaaft. Hij wisselt hier zelden de ‘voorwaardelijke’ tegen de ‘aantoonende’ wijze en mag aldus vrij ademen in de theoretische lucht van doodenoffers en magische riten die Prof. Schrijnen in zijne Nederl. Volkskunde samengeperst heeft.

[p. 285]

De beschrijving is opgevat als een uitgebreid volkskalender in den spiegel van brood- en gebakvormen. Het bestreken gebied is Nederland en Vlaamsch-België. Schr. houdt zich niet aan een bloote opsomming en beschrijving, maar vergelijkt de gebruiken der verschillende Nederlandsche gewesten onder elkaar en haalt talrijke vergelijkingen aan uit de broodfolkore van West-Europa. Zijn ontzaglijk verzamelwerk weet hij aan te bieden in een zeer onderhoudende lezing; het brood dat hij ons breekt is gekneed en gebakken in een vorm: de Lezer zal er des te smakelijker en genoegelijker van eten en den voortreffelijken ‘Bakker’ dankbaar zijn.

Naar den wensch van den Schr. zelf deelen we hier gaarne eenige bemerkingen en aanvullingen mede.

Over Vlaanderen is Schr. min volledig ingelicht dan over Nederland. De voortreffelijke Volkskundige Kalender van G. Celis (Gent, 1923) had hem veel dienst kunnen bewijzen. West-Vlaanderen en Fransch-Vlaanderen hebben bijzondere redens om te klagen en zouden gaarne over hunne broodfolklore toevoegen wat volgt (het jaartal verwijst naar de jaargangen van Biekorf):

Zieltjeskoeken te Yper (1929, 378 vlg), Zieltjeszopjes op Allerzielenavond en Zielebroodjes op Allerzielendag te Hazebroek in Fr-Vl. (1922, 266).

De vroeger zoo volksche Stront (met een pluimken op; fr. une tour) op St. Niklaasdag te Brugge en elders (1920, 287).

Het ‘blazen’ van Kadetjes of Sterrekoeken te Yper op Kerstavond (1920, 288 en 308).

De Vollaardsteenen nevens Patakons; het Vlaamsche levende liedje van den Engeltjeskoeke (1931, 31) en de algemeen bekende liedjes van Sinte Maartensavond (den torre gaat mee naar Gent!) en van den Bakker van Nieuwjaaravond.

Kruidekoeken op Vastenavond te Yper (1929, 275).

Broodzondag in Limburg = Krakezondag te Brugge en te Yper (Celis, 22), de Krakebolling op Halfvasten te Rollegem-Kapelle (Celis, 25), het Krakebrood, de Krakebollen, de Krakeschietinge te Meenen en de beruchte Krake van Cuerne (bij Kortrijk) waarover De Bo in zijn Idioticon en Guido Gezelle in Loquela (uitg. Veen, A'dam, 269 vlg.) veel belangwekkends meededeelden.

De vroeger zoo bekende Houwelen, Huwelen, Oblewitjes (fr. oublies) op Sinksendag (1902, 177 vlg.).

Onze Wvl. Kandeelkoeke, Kandeelpap en Baarkoeke op den Baarloop in 't Westland (De Bo).

De Maagdentaarte op de bruiloften in de streek van Cassel en Bergen, Fr.-Vl. (1922, 215).

[p. 286]

De koeken van S. Cornelius te Aalbeke, den volkschen heilige van ‘den koeke aan 't herte’ (Sweveghem): Sint Elooi is patroon van den vernagelden koeke, (1931, 327 vlg.).

Over de talrijke broodwijdingen (bij ziekten, huwelijk, heiligenvereering) zal Schr. veel aanvullingen vinden in het werk van A. Franz, Die kirchlichen Benediktionen im Mittelalter (2 dln. Freiburg, 1909); die lezing zal hem voorzeker aanzetten om, in een volgende uitgave, een woord te zeggen over het brood in de Godsoordeelen t.w. de dubbele broodproef: de gewijde bete en het doen ‘omme lopen’ van een brood.

A Viaene.