Biekorf. Jaargang 38

[p. 282]

Uit een oud kruidboek.

Tusschen de boeken van de oude Choorbibliotheek⁽¹⁾ der Sint Maartenskerk te Kortrijk zit er een oud Kruidboek of Herbarium. 't Is een merkwaardige incunabeldruk, maar noch incipit noch explicit geven eenige aanduiding van schrijver of drukker⁽²⁾.

Het boek behoorde toe aan Jan d'Hondt, gezeid Canis, van Sint Pauwels (Waas), die zes en vijftig jaar lang (1516-1571) kanunnik was in de Kortrijksche Kapittelkerk. Canis was een geleerd man en een groot boekenliefhebber⁽³⁾; met een mooie hand heeft hij overvloedige aanteekeningen in den rand van zijn kostelijke boeken geschreven. In het besproken Herbarium zijn de latijnsche aanteekeningen van geneeskundigen aard zeer talrijk; bij het latijnsche kruidwoord en zijn nederlandsche gedrukte vertaling heeft de geleerde kanunnik somtijds eene andere vlaamsche overzetting geschreven, elders nog voegde hij den volksnaam der ziekten nevens het latijnsche vakwoord. Hier volgen al bijeen de aanteeke-

(1) Het Choor, anders nog het Commun, was de gemeenschap der pastoors en kapelanen aan de parochiekerk gehecht. De overgeblevene, veelal erg beschadigde boeken, berusten nu in de archiefkamer der parochiekerk.

(2) Het werk is in een achttiende-eeuwschen band samengebonden met een ander incunabel: Tractatus de regimine pestilentico domini Kamiti episcopi Arusiensis civitatis regni Dacie, artis medecine expertissimi professoris, - en het Regimen sanitatis Roberti Gropretii Atrebatis door Joos Lambrecht in 1538 te Gent gedrukt. Aldus zijn vele randnota's doorgesneden. De binder heeft het woord Herbarium op den rug van de verzameling geprent. Kanunnik Jan Canis schreef bovenaan het ‘Kruidboek’ den titel: ‘Aggregator practicus de simplicibus, auctor huius libri, alio non expresso nomine ut hic videtur.’

(3) Over hem zie het V^e deel der Handelingen (Mémoires) van den Geschied- en Oudh. Kring van Kortrijk, bl. 93 vlg.

[p. 283]

ningen waarin vlaamsche woorden verspreid liggen⁽¹⁾. Wie weet of er geen liefhebber van onze oude taal met dit zantingske kan gediend zijn?

Agrimonia. Odermenich. - Vulgo claprosen, wilde savie.

Calamentum. Steenmunte. - Alias Calaminta, Nepita vulgo Nipte, alias Cattencruijt.

Centaurea. Dusent gulden. - Yctericia et aurigo idem et vulgo dicitur morbus regius vel gheelsucht.

Eupatorium. Boelkens cruyt. - Eupatorium vulgo dicitur Agrimonia vel materna lingua Claproosen, Wilde savie; crescit inter grana siliginis ende heeft cleene distelen.

Edera arborea. Weghe. - Vulgo yefte vel vede[winde?]

Isopus. Yspe. - Ysopie.

Ireos vel Yris. Swertelwortel. - Alias Blaeu lever (?) wortel.

Lilium. Lelien. - Lillium convallium vulgo dictum Meyblommen, auctore Otthone Brune germano in suo herbario libro, tomo primo.

Luppacium acutum. Partike. - Doggheblaren, alias Rumex, Clessen.

Levisticus. Levesche. - alias Lavesche.

Melissa. Mellise. - alias vulgo Confes... (?)

Mellifolium. Garbe. - Millefolium alias Garwe.

Marrubium. Maelrovie. - Segmunte, Aende-pareye.

Nigella. Balsem. - vulgo Costecruyt.

Paritaria. Paridane. - Paritaria vulgo reputatur Muercruyt.

Pastinaca domestica. Hof pasterne. - Pasternacle worttelen.

Ros marinus. Rosenmarine - Contra fluxum sanguinis emoroidarum vulgo de spene in ano.

Rapa. Rapen. - Parva rapa ut vulgo dicitur, est Navette, alias Parijsche rapen.

Op een onbedrukte bladzijde staan nog de volgende aanteekeningen:

Litargicum. Selverschuym.

(1) We zetten eerst den Lat. en Nl. gedrukten naam; de geschreven aanteekening volgt op het streepje.

[p. 284]

Castor. Eenen ottere sed potius dicitur een bevere.

Satyrion, id est Hazen rullen (?) Wraeckruyt.

Anthrax. Een kole, est morbus qui dicitur sacer ignis alias ignis Sancti Anthonii.

Carcinoma... est morbus caurrosus vulgo den kamkere.

Cardiaca passio est morbus quidam vulgo dictus die steecte ofte crimsele vanden bovensten inghewant.

Corylus, een haselaerboom.

Chiragra, dat fleercin inden handen.

A.V.