Biekorf. Jaargang 38

Van Alphens ‘Kleine gedichten voor kinderen.’
Een Kortrijksche Nadruk van 1828.

DE ‘Kleine Gedigten voor Kinderen’ werden door Hieronymus van Alphen in 1778-1782 voor 't eerst uitgegeven in drie stukken, te Utrecht bij den boekhandel van Terveen. Die ‘verlichte’ rijmpjes werden in het burgerlijke ‘vergenoegd levende’ Holland van de late 18^e eeuw, met één slag verheven tot een nooit volprezen leermiddel om de kinderen met den ‘Geest van het Brave’ te bezielen. Het klinkt verbazend en toch is het zeker: dat, buiten den Bijbel, van geen enkel geschrift zooveel exemplaren in Nederland ooit gedrukt zijn geweest. De mannelijke stem van een Potgieter en de jolige scherts van een de Genestet waren er noodig om die onverantwoordelijke beroemdheden tot den rang van ‘Paradijsjes’ neer te halen.

[p. 275]

Onze ijverige schoolmeesters van den Hollandschen tijd (1815-1830) ontvingen dankbaar en bewonderend de ‘Kleine Gedigten’ als een zegen uit het Noorden en spaarden geene moeite om ze als ‘kostbare zaden van deugd en geluk’ in de kinderharten te strooien. Van Alphen deed alsdan zijn vertraagde Blijde Intrede in onze Vlaamsche bloemlezingen: zijn Jantje zag eens pruimen hangen was het taaiste achterblijvertje dat in onze nieuwe schoolboeken bleef haperen.

Voor een volledigen nadruk van de ‘Kleine Gedigten’ zorgde A. Voisin, ‘regent aan het Kollegie te Kortrijk’. De eerste uitgave van 1826 konden we niet in handen krijgen⁽¹⁾; wij beschrijven den tweeden druk van 1828:

Kleine Gedichten voor Kinderen door Hieronimus Van Alphen. Kortrijk, bij Beyaert-Feys Boekdrukker. 1828.
Omslag ontbreekt; VIII-95 bladz. tekst; 66 gedichtjes; ongeïllustreerd; bladspiegel 129 bij 71 m. M.; licht vergé-papier door den drukker Beyaert ook voor andere gelijktijdige uitgaven gebruikt.
Het titelblad is geheel in steendruk en geteekend Lithographie de Levacher à Courtrai. Het is een afzonderlijk blad doch meegenaaid en als bladz. I-II meegerekend met het voorbericht. Het draagt een vignet: Drie kinderfiguurtjes, waarvan een op wolken zwevend, een lier in de linkerhand houdt, en met de rechter een schrift naar het links zittende kind uitreikt.

Onze Kortrijksche druk is misschien wel nagevolgd op de goedkoope schooluitgave van 1827: het getal der gedichtjes stemt er mede overeen, doch verder

(1) Deze eerste uitgave bij Beyaert te Kortrijk in 1826 is vermeld door J. De Saint-Genois in Messager des Sciences Historiques, 1843, bl. 454. Ten onrechte wordt F. Vanhaverbeke als medewerker voor deze beide uitgaven aangegeven.

[p. 276]

konden we niet vergelijken. Het titelvignet is blijkbaar ontleend aan eene vroegere ‘geautoriseerde’ uitgave⁽¹⁾.

In het Voorberigt (bl. II-VI) spreekt de Kortrijksche Regent⁽²⁾ zijne onvoorwaardelijke bewondering voor den ‘onnavolgbaren Hieronijmus Van Alphen’ uit. Bij de korte levensschets teekent hij aan dat de Biographie Nationale in 1827 te Brussel gedrukt, een levensbericht van V.A. heeft gegeven, ‘krielende van onnaauwkeurigheden.’ Gewetensvol ging hij op juistere inlichting uit en getuigt in zijn verantwoording: ‘Van deszelfs Zoon den Heer D.F. Van Alphen, wien ik opzigtelijk dit artikel heb geraadpleegd, had ik de eer te vernemen, dat slechts de Heer Siegenbeek, beknopte geschiedenis der Nederlandsche letterkunde, 1826, bl. 277, en volg., omtrent zijnen vader waarheid geschreven heeft.’

Het oordeel van den Kortrijkschen leeraar geeft een belangwekkenden kijk op de letterkundige stemming in

(1) Onze vergelijking kon enkel steunen op de Bibliographische Aanteekeningen over van Alphens Kl. Ged. door J.D.C. van Dokkum uitgegeven in Het Boek 1917 en 1918, waar geene Zuid-Nederlandsche nadrukken vermeld zijn. Ons titelvignet stemt overeen met het titelvignet N^o 2 aldaar beschreven, 1917 bl. 276. De bedoelde schooluitgaven zijn vermeld aldaar, 1917 blz. 356. - Op bl. 95 van onzen Kortrijkschen druk is een 67^e gedichtje bijgevoegd: Ter Verjaring van eenen Vader, door Francijntje de Boer. - Het exemplaar dat we onder handen hebben, is bevat in een kunstmatig aangelegden bundel ‘Dicht-Werken’ die het ex-libris draagt van A. Renier, Zoon en nu in privaat bezit is te Kortrijk.

(2) A. Voisin (1800-1843) geboortig van Permes bij Boulogne, studeerde aan de Gentsche Hoogeschool, werd in 1825 ‘Regent’ der rhetorica aan het ‘Hollandsch Kollegie’ dat vanaf 1818 door het Gemeentebestuur heringericht en sedert 1825 overgebracht was naar de oude proostdij van St. Amand op Overleie. Zie H. Vercruysse. Les anciens Etablissements d'enseignement moyen à Courtrai, bl. 291 vlg. (Kortrijk, 1908). Voisin ging in 1830 als professor naar Gent over en werd aldaar in 1836 bibliothecaris der Universiteit.

[p. 277]

ons toenmalig onderwijs. ‘H. Van Alphen heeft eene soort van Gedichten, vóór hem als nog onbekend, uitgevonden: sedert veertig jaren bleven zij nog een overtreffelijk voetspoor, en niettegenstaande de menigvuldige navolgingen der aanzienlijkste Schrijvers, geeft men nog bestendig eene regtmatige voorkeur aan zijne Gedichten, en daardoor toont hij het ware karakter der kinderen getroffen en geschilderd te hebben. De taal van Van Alphen is altoos klaar, zuiver, kiesch en door de fraaiste eenvoudigheid merkwaardig; zijn vloeijende stijl is nooit met epitheten overladen. Op een zediger aard, brengt hij somtijds weder in het geheugen de losse verzen van Anakreon’.

Al te vleiend en gedwongen klinkt de toon waar de Regent zijne vereering verbreedt en schrijft: ‘Indien het waar zij, zoo als men voorgeeft, dat de letterkunde van een volk, het kenmerk zijner zeden is, dan heeft wis geen volk het huisselijk geluk, en de opvoeding der kinderen meer aanbevolen dan de Nederlanders. Na Van Alphen... hebben een ruim aantal Dichters en Dichteressen het niet beneden zich geacht hunne zangen aan de kindschheid toe te wijden: zoo als Wiselius, Nirstrasz, Immerzeel, Lulofs, Petronella Moens, Wilhelmina Bilderdijk, Francijntje de Boer, enz.; ik twijfel geenszins of men zou met de keuze hunner zedelijkste en schoonste Gedichten, eene zeer nuttige verzameling van kinderlijke letterkunde daarstellen’.

Regent Voisin samen met zijn ambtgenoot Fr. Vanhaverbeke heeft bedoelde bloemlezing niet samengesteld. Wel heeft hij in 1827 bij den drukker Beyaert eene ‘Bloemlezing of Keus van schoone en zedekundige Nederduitsche en Fransche Dichtstukken geschikt voor de Jeugd’ uitgegeven. Zijne bedrijvigheid ging vanaf 1828 geheel over naar het gebied der Vlaamsche geschiedenis.

A. Viaene.