Biekorf. Jaargang 38

[p. 257]

[Nummer 9]

De folklore der processiën.

IS er wel, in de steden zoowel als in de dorpen, een godsdienstige plechtigheid die meer belangstelling verwekt bij ons volk, dan de jaarlijksche processie? De processie met hare maagdekens, hare zinnebeeldige groepen, hare gevierde heiligenbeelden, dat is iets dat bij menigen mensch, hij weze zelfs afgedwaald van het geloof of godsdienstige oefening, toch nog de zalige herinnering doet herleven, toen hij als koorknaap, zij als maagdeken meeging in den stoet.

De processie is een stuk volksleven; en wanneer ze tijdens den oorlog niet kon of mocht uitgaan, was het of iets te kort werd gedaan aan ons innerlijk leven.

Al de beschaafde volkeren der Oudheid hebben zulke godsdienstige optochten gekend. De Assyriërs, de Egyptenaren, de Grieken en de Romeinen richtten ze in om de godheid te eeren, om den zegen neer te roepen over de akkervruchten, om de rampen af te weren, om den zege in den strijd af te smeeken.

[p. 258]

Zoodra de christenen in de IVe eeuw, vrij hun godsdienst in het openbaar mochten belijden, hebben zij ook godsdienstige stoeten ingericht.

De processiën in de Roomsche Katholieke Kerk hebben tot doel de godsvrucht der geloovigen te vermeerderen, ofwel God voor ontvangene weldaden te danken, ofwel om van God eene bizondere hulp af te smeeken.

De processiën, die tot doel hebben de godsvrucht te vermeerderen, zijn soms liturgische, zooals deze van Lichtmis en Palmzondag; soms openbare belijdenissen van geloof, zooals de processie van het H. Sacrament, O.L. Vrouw op Half Oogst en de parochiale processie. Dankprocessiën gaan meestal gepaard met bedevaarten. Onder de derde soort hebben wij de Kruisprocessie en zulke die in bizondere omstandigheden gegaan worden, als de nood dwingt.

Bij de eerste soort wordt het Allerheiligste in den stoet gedragen; in de andere is het een relikwie van het H. Kruis, een kruisbeeld of een beeld van den beschermheilige.

De z.g. ‘Groote processie’, die tot doel heeft de godsvrucht te vermeerderen, is bij ons volk de bizonderste, met maagdenrei en zinnebeeldige groepen.

In de middeleeuwen was deze ‘processie-generael’ eene prachtige stoet, waaraan de verschillende ambachten en neringen, de gilden en andere broederschappen deel namen. Zij vergezelden het Allerheiligste met de beelden van hun beschermheilige en rond het H. Sacrament vormden de ‘toortsdragers’ een edelwacht. Toen duurde de processie soms gansch den dag; men hield stil aan de verschillende kerken der stad, waar een sermoen gepredikt werd (Biekorf IV, 101).

Allerhande gebruiken zijn bij de processie aan te teekenen.

Het voorkomen van zinnebeeldige groepen vindt zijn oorsprong in de middeleeuwsche mysteriespelen die, eerst binnen de kerk zelf, later op het plein uitgevoerd, zich uitbreidden tot de processie. Als kenschetsend voorbeeld geldt de Boetprocessie van

[p. 259]

Veurne, waar men het Leven van Christus voorstelt en de deelnemers een aangepasten tekst uitgalmen. In andere plaatsen hebben de voorstellingen betrek op den gevierden heilige of op de kostbare relikwie die men vereert, en dan komt een geschiedkundig deel de processie opluisteren: zoo deze van het H. Bloed te Brugge, het H. Haar te Kortrijk, den H. Doorn te Moll.

De processie is, in de dorpen voornamelijk, eene ‘gebeurtenis’. Overal is men in de weer om de huizen op den doortocht te versieren. In de steden zal men zich vergenoegen met eene vlag uit te hangen, maar in de volkswijken en in de dorpen, wil men ‘om het schoonst paleeren’. Bloemenkransen, papieren kettingen worden vervaardigd; langs het voetpad stelt men sparreboomkens met kleine vaantjes behangen, en in menige plaats van West Vlaanderen spant men koorden over de straat, waaraan kronen hangen, versierd met rozen, linten en somtijds met stukjes glas hangende aan draden; dit glas, door den wind bewogen, brengt een aangenaam gerinkel voort, terwijl het zonnelicht er in speelt met al de kleuren van den regenboog.

Hier en daar, meestal aan een veldkapelleken, is een rustaltaar opgetimmerd. Deze altaren zijn altijd mooi versierd met bloemen en licht, en voor den ingang der kapel of den toegang tot het altaar, zorgen de meisjes der naaste geburen voor een zandtapijt, waarin, met bloemen of gekleurd zand, de letters IHS of Maria en allerhande teekeningen worden voorgesteld.

Zinnebeeldige groepen vergezellen de beelden van de beschermheiligen der parochie. Worden de zwaarste beelden door mannen gedragen, het gebruik wil toch dat de beelden van O.L. Vrouw en der heilige Maagden door jonge dochters, dit der H. Anna door gehuwde vrouwen gedragen worden. De beschermheiligen van ambachten en neringen worden door de leden gedragen, zoo Sint Elooi door de smeden, Sint Jozef door timmerlieden, enz.

Het gebeurt ook dat het relikwieschrijn van den bizonderen heilige in de processie gedragen wordt. In

[p. 260]

het Walenland ziet men dan de toeschouwers tot het schrijn naderen, het aanraken met de hand, een doek of een boomtakje, om de kracht der relikwie over te brengen op zich zelf of op het takje waarmede ze dan thuis het vee zullen aanraken.

Algemeen worden de straten bestrooid met glis, bloemen of papieren snippers. Dit gebruik is eeuwen oud en behoort oorspronkelijk tot een heidenschen ritus: men geloofde dat de koningen den grond niet mochten betreden en deze werd dan met tapijten en doeken bedekt. Ook was dit het gedacht der Joden toen zij, bij de intrede van Jezus te Jeruzalem ‘hun kleederen op den weg spreidden, takken van boomen afsneden en op den weg strooiden’ (Matth. 21, 7-8). Het volksgeloof hechtte steeds eene wondere kracht aan het processiestrooisel waarover O.L. Heer is gegaan. Nadat de stoet voorbij getreden is, verzamelt men de kruiden en bladeren en strooit ze in den stal om het vee van ziekten te vrijwaren. De bloemen worden opgeraapt om op zolder, of in stal en schuur te strooien tegen de knaagdieren. In den oogst steekt men, in de eerste schoof, de bloemen verzameld aan het rustaltaar, om het graan te vrijwaren van alle ongedierte. Zij ook dienen als schutsmiddel tegen onweder. De boer zal er zelfs een deel van bewaren om ze onder zijn zaaigraan te mengen.

Innig is het volk gehecht aan alles waarover het Allerheiligste is gedragen. Zoo zien wij, in het Luikerland, de moeders met hunne kinderkens komen om ze, nadat de processie het rustaltaar verlaten heeft, op het altaar neer te leggen en aldus van alle kwalen te bevrijden. Op ditzelfde geloof berust de meening der landbouwers rond Hakendover en Gerpinnes, wanneer zij zich gelukkig achten dat hunne bezaaide landerijen door de menigte, die de processie vergezelt, vertrappeld worden. Zij gelooven dat de oogst daar overvloediger zal zijn.

Het toevallig stilstaan van sommige beelden of groepen tijdens de processie, vóór het huis, wordt als goed of kwaad teeken aanzien. Wanneer het beeld

[p. 261]

der H. Maagd een stonde voor uw huis rust, zoo zeggen de menschen, dan zal er bij u een huwelijk of een sterfgeval zijn (Volksleven VII 66). Rond Luik meent men: Is er een zieke in huis, het zal op hem een zeer nadeelig uitwerksel hebben; maar is er een huwbare jonge dochter in huis, zij zal van blijdschap niet kunnen slapen.

Bij sommige processiën vinden wij nog overblijfsels van aloude gebruiken, die thans hun zin verloren hebben. In de Waalsche ‘Marches’ zien wij mannen in allerhande militaire kleedij de processie vergezellen. Dit schijnt wel tot oorsprong te hebben, de noodzakelijkheid om de kostbare voorwerpen van den eeredienst, voornamelijk de schrijnen, te verdedigen tegen de plunderaars waarmede het platteland in vroegere eeuwen vergeven was. Daaraan is ook de aanwezigheid van ruiters en schutters te wijten die soms de processie vergezellen. De herinnering van zulke overvallen vinden wij nog terug bij den Fiertel van Ronse. Heden bewijzen de ruiters en de schutters de eer aan het Allerheiligste: zij scharen zich rond het rustaltaar, geven een geschutssalvo bij den zegen, en bij den terugkeer naar de kerk beschrijven de ruiters een breeden kring rond den stoet.

Eindelijk, als overblijfsel van een oud gebruk, thans nog in voege bij bedevaarten, vinden wij het ‘onderkruipen’. Zoo gebeurt het te Gheel, Anderlecht, Andenne en elders, dat men onder het graf der heiligen, onder het beeld of het relikwieschrijn dóórkruipt. Alhoewel wij hierin een oud genezingsritus zien, toch vindt het gebruik zijn oorsprong in de aloude wijze van sluiten der processie: wanneer deze terug in de kerk kwam, hielden de dragers het schrijn hoog op, of stelden het op schragen, aan den ingang, opdat de deelnemers er zouden kunnen ondergaan en aldus den weldoenden invloed van den heilige in zich zelven opnemen.

Alhoewel eenige dier gebruiken bij de processie eene wangeloovige tint hebben, mag men ze niet heel en gansch afkeuren: zij getuigen van het kinderlijk vroom betrouwen in de voorspraak der Heiligen.

G. Celis, pr.