Biekorf. Jaargang 38

[p. 193]

[Nummer 7]

Van een oude Ypersche drukkerij.
Boeken van Frans en Jan Bellet.
1609-1625

IN de jaren 1544-1582 zijn er boekdrukkers te Yper werkzaam geweest, maar sedert 1582 was Yper zonder drukkerij. De boekdrukker Frans Bellet van Sint Omaars kwam in 1609 naar Yper wonen. Van het gemeentebestuur en den bisschop verkreeg hij al de gewenschte voorrechten en voordeelen om zijn bedrijf aldaar uit te oefenen. De bisschop liet hem al de schoolboeken van zijn bisdom onderzoeken. Frans Bellet bevond dat de gebruikte uitgaven zeer berispelijk waren. ‘'t Zijn waarlijk slechte boeken, schrijft hij in zijn vertoog. De Antwerpsche drukkers bederven geheel Nederland met hunne slordige en onbekookte schoolboeken.’ De bisschop van Yper verbood zulke Antwerpsche uitgaven in de scholen van zijn bisdom nog te gebruiken. De drukkers der Scheldestad dienden een klacht in bij het Hof te Brussel, maar werden afgewezen.

[p. 194]

Frans Bellet ging nog verder. Door bemiddeling van Van der Ziepe, proost van Affligem, overhandigde hij de Ypersche lijst der verworpen schoolboeken aan den aartsbisschop Hovius. Deze liet de lijst door een algemeen verbod der Aartshertogen bekrachtigen en moest streng optreden tegen den stadspensionaris van Antwerpen, die de afkondiging van dit verbod uitsluierde⁽¹⁾.

De oude schoolboeken moesten dus herzien en verbeterd, nieuwe moesten opgesteld of vertaald worden. Frans Bellet, geholpen door zijn zoon Jan, zette zich ijverig aan 't werk om in deze behoefte te voorzien. Van den bisschop en van het Hof (door toedoen van den president Masius) verkreeg hij ‘privilegie’ voor al de schoolboeken die hij zou uitgeven. Bij zijn verzoekschrift ten Hove (tusschen 1615-1620 ingediend) voegt hij een ‘Catalogue’ van de boeken die hij reeds gedrukt of nog onder handen heeft. Deze ‘Catalogue’ is eerder een voorboodschap of programma van boeken die Frans Bellet had willen op de markt brengen. Het grootste deel der aangekondigde werken en vertalingen heeft hij nooit uitgegeven⁽²⁾. In 1624 vroeg hij aan den aartsbisschop de toelating om den nieuwen Mechelschen Catechismus (van 1623) te mogen drukken voor het bisdom Yper waar hij privilegie had. Daarenboven verlangde hij goedkeuring voor de andere schoolboeken die hij, naar het voorschrift van zijn bisschop, gereed maakte. Bij zijn brief van 25 Juni voegde hij een beknopte lijst, waarop nagenoeg dezelfde boeken voorkomen als in het eerste deel van den hierna volgenden ‘Catalogue’.

(1) Brief van Frans Bellet aan den aartsbisschop Boonen, uit Yper 25 Juni 1624; berust in het archief van het Aartsbisdom te Mechelen.

(2) Dit blijkt uit de vergelijking met de bibliographie der Bellet's in het werk van A. Diegerick, Essai de Bibliographie Yproise, bl. 57-89 (Yper, 1873-1883). - De bisschop Carolus Masius stelde reeds in 1609 een lijst van de schoolboeken voor zijn bisdom op; zie de Statuta van het bisdom Yper, bl. 360-361 (Antwerpen, in de Platijnsche Drukkerij, 1673).

[p. 195]

Bellet zou over zijne onderneming verdere mededeelingen doen op de Vergadering der Bisschoppen die weldra te Yper moest bijeenkomen (in Sept. 1625). De dood verraste hem in de eerste maanden van 1625, vóór dat hij zijn opzet kon uitwerken⁽¹⁾. Zijn zoon Jan liet de onderneming van die schoolboeken varen; hij had meer goesting en aanleg voor de edele kunst der ‘Rhetorycke’ dan voor het drukkersambacht en den boekhandel.

(1) Volgens den hierboven vermelden brief en A. Diegerick, a.w. bl. 63.

Brief en Boekenlijst van Frans Bellet.

Aen den koningh in sijn raedt.

Vertooght met alle eerbiedinghe Franssois Bellet, ghesworen boeckdrucker ende boeckverkooper des stads Ipre, hoe hy met grooten aerbeydt ende kosten ondersocht heeft onder alle de scholen des Bisdoms van Ipre, de boecken de welcke de jongheydt voorghehouden waren; alle de welcke, iemers weynighe uytghesondert, gevonden syn gheweest onnut, vol ketterijen, dolinghen, vuylijchheden, versierde mirakelen ende levenen van Heylighen, de welcke noyt gheweest en hebben, streckende tot Gods oneere, schimpinghe der HH. ende der H. Kercke, ende achterdeel niet alleen der jongheydt, maer oock aller Leseren. Soo dat den eerw. Heer Bisscop aldaer bedwonghen is geweest, by expres verbodt, de zelve te bannen uyt syn Bisdom. Ende soo daer veel anderen moeten gemaeckt ende gedruckt wesen in plaetse der verbannen, den versoecker daer toe gheautoriseert by syn eerw. voorseydt, heeft vele goede ende godvruchtighe boecken overgheset ende doen oversetten uyt verscheyde talen inde nederduytsche sprake, niet sonder groote kosten van ghelde ende van tyde, ende noch is oversettende ende van nieuws makende, als oock syn sone Jan Bellet, die druckende onder d'approbatie des voorseyden Heers Bisschops. Maer soo dese niewe instellinghe een ghewightighe zake is gheweest te vol-

[p. 196]

brengen, hij bevindt sich grootlycx beschadigt door de langhe uytinghe syner boecken.

Hierom versoeckt ende bidt hy oodmoedighlyck, dattet syne Majesteyt believe hem octroy ende privilegie daer toe te gheven om die te mogen drucken ende verkoopen, sonder te misdoen, door alle de landen syns majesteyts onderdanigheydt, voor den tydt van twaelf jaren van den eersten druck elcks boecks nae de date der privilegie, ende ingheval van doodt, syne Huysvrauwe ende voornoemde sone, die in de konste der druckerye wel gheleerdt is, ja oock in verscheyde talen ervaren; verbiedende allen anderen boeckverkooperen ende boeckdruckeren de boecken by hem ofte syn sone ghemaeckt, vertaelt ende ghedruckt, te moghen nadrucken ofte conterfeyten, ofte elders gedruckt in de landen syns majesteyts te brenghen sonder 's versoeckers toelaten. Versoeckende dierghelycken octroy ende privilegie van eenighe andere boecken die den versoecker tot syn kost door anderen heeft doen maken ende vertalen, ende drucken sal tot proffyt der grooten, saligheydt der sielen ende ciersel der nederduytsche sprake.

Van alle dewelcke boecken hier mede is gaende de catalogue; ende dit doende, hy sal bidden etc.

Catalogue der boecken,

gedrukt by Franssois Bellet door het bevel des eerw. Bisschops van Ipre, tot zeker onderwys der jongheydt syns Bisdoms, als oock der ghene de welcke hij noch onderhanden heeft.

1.	A.B.C. met een kort begryp der christelycke leeringhe.
2.	De maniere om de misse te dienen.
3.	De seven psalmen der penitentie.
4.	Den Catechismus, ofte Christelycke Leeringhe.
5.	Het beghinsel der wysheydt [bevat de morgen-en-avondgebeden, gebeden gedurende den dag, de maniere van biechten en communiceeren, de zeven boetpsalmen met allerhande gebeden^(1)].

(1) De Latijnsche Catalogus van 25 Juni 1624 vermeldt: Het beghinsel der wysheydt, habet hic libellus orationes matutinas, diurnas et vespertinas, modum confitendi et communicandi, septem psalmos penitentiae cum orationibus ad diversa.

[p. 197]

6.	De Simpele wysheydt der Catholycken.
7.	Den sleutel van hemelryck, met den spieghel des Sondaers ende des rechtveerdighen. Door een priester der Societeyt Jesu.
8.	Louwys Porquyn, bevattende d'onderwysinghe des vaders des huysghesins, met de Coppelveersen Catonis. In rym gestelt door Jan Bellet.
9.	Den Spieghel der jongheydt.
10.	De welvoeghinghe ofte beleeftheydt in den ghemeynen handel onder de menschen. In rym ghestelt door Jan Bellet^(1).
11.	De selve welvoeghinghe der Beleeftheyt. In proose door Franssois Bellet.
12.	De ghemeyne Sendbrieven, door Franssois Bellet.
13.	Den vocabulaer, duyts ende wals. Door Franssois Bellet.
14.	Verscheyde t'samenspraken uyt de Latynsche wercken des eerw. Vaders Pontanus, der Soc. Jesu. In duyts en wals vertaelt door Fr. Bellet.
15.	Den kleynen cathechismus historiael, volghende d'oorden der Christelycke leeringhe. Door Fr. Bellet.
16.	De dolende Ridder door Vader Jan de Chartrein (?). Vertaelt door Franssois Bellet.
17.	De ure vande doodt.
18.	Kleyn Cabinet der Christelycke wysheydt, verandert ende verbetert door Franssois Bellet.
19.	Het Leven onses Heeres Jesu Christi, getrocken uyt de eerw. Vaderen Ribadineira, Pinellus ende Louwys de la Puente, der Soc. Jesu, door Franssois Bellet.
20.	Het Leven der H. Moeder Gods Maria, getrocken uyt de voorgaende Vaderen door Franssois Bellet.
21.	Het Leven der H. Eremijten Antonius, Barlaam en

(1) Door Jan Bellet uitgegeven in 1625. A. Diegerick, a.w. bl. 83.

[p. 198]

	Josaphat, etc. ende des H. Belyders Alexius, uyt Ribadineira vertaelt door F.B.
22.	Het Leven der H. Bisschoppen Martinus, Nicolaus, etc. uyt Ribadineira vertaelt door Franssois Bellet.
23.	Het Leven der H. Maeghden Catarina, Cecilia, etc, uyt Ribadineira vertaelt door Franssois Bellet.
24.	Het Leven der H. Vorstinnen Elisabeth, Radegundis, etc. uyt Ribadineira vertaelt door Franssois Bellet.
25.	Het Leven der H. Belyderen Benedictus, Augustinus, etc. uyt Ribadineira vertaelt door Franssois Bellet.
26.	Het Leven der H. Eremytynen, uyt het leven der Vaders vertaelt door Franssois Bellet.
27.	Het Leven der H. maghet Catarina van Senen, uyt Ribadineira vertaelt door Franssois Bellet.

Catalogue

van andere boecken tot stichtinghe ende onderwysinghe der grooten ende ciersel der nederduytsche tale.

1.	Eerste en tweede deel der meditatien des eerw. vaders Louwys de La Puente, vertaelt door den eerw. vader Joannes Mans, beyde der Soc. Jesu.
2.	Het derde, vierde, vyfste en seste deel der selve meditatien uyt het spaensche des autheurs vertaelt door Franssois Bellet^(1).
3.	Den spieghel der menschelycke natuere ofte der kennisse syns selfs, uyt het spaensche des eerw. vaders Lorenço de Zamora van d'oorden van St. Bernaerdt tot Alcala, vertaelt door Franssois Bellet.
4.	Het Leven des H. Carolus Boromeus, uyt het Italiaensch gedruckt In Vaticano Romano, vertaelt door Franssois Bellet.
5.	Comunis vitae inter homines scita urbanitas, Latyn ende duyts vertaelt door Franssois Bellet.
6.	Meditatien op het Leven der H. Moeder Gods Maria, door den eerw. Pater Pinellus, met het Leven

(1) Het 1^e en 2^e deel dezer Meditatiën zijn in 1614 en 1616 door Fr. Bellet uitgegeven; het derde deel, door Frans Bellet vertaald, werd door zijn zoon Jan uitgegeven in 1626. Vgl. A. Diegerick a.w. bl. 70 vlg.

[p. 199]

	des H. Josephs door den eerw. Pater Ribadineira, beyde priesters der Soc. Jesu.
7.	De navolghinghe Christi, uyt het Latyn, verbetert door eerw. Pater Somalius der Soc. Jesu, vertaelt door Jan Bellet.
8.	Uytlegghinghe der twaelf artyckelen onses gheloofs door den Cardinael Bellarminus, vertaelt door Jan Bellet.
9.	Eerste ende tweede weke, met andere Poesyen des gheleerden Poeets S^e de Saluste, Heere van Bartas, vertaelt in neerduyts rym door Jan Bellet.
10.	De nederduytsche Rymkonst, voorbereydt door de nederduytsche Letterkonst ende Spreeck-konst, door Jan Bellet.
11.	De treurspelen, blyspelen, treurblyendigh spel, ende blytreurendigh spelen, ende andere nederduytsche ghedichten van Jan Bellet.

Alle met toelatinghe ende Approbatie des eerw. Heers Bisschops van Ipre⁽¹⁾.

De laatste titels van den ‘Catalogue’ zijn belangwekkend. Jan Bellet ontwierp, naar den trant van zijn tijd, eene Ars Poëtica: De Nederduytsche Rymkonst; voorzeker zal hij dit werk opgevat hebben in den zin van zijn stadsgenoot Jonkheer Jacques Ymmeloot, wiens leerboek ‘La France et la Flandre réformées’ hij zelf in 1626 drukte en uitgaf⁽²⁾.

De aangekondigde vertaling ‘in neerduyts rym’ van Du Bartas' dichtwerk bewijst hoe Jan Bellet, gelijk al zijne letterlievende tijdgenooten, de gewrochten van den franschen Pléiade-dichter onvoorwaardelijk bewonderde.

(1) Het stuk draagt geen datum, maar moet tusschen de jaren 1610 en 1624 opgesteld zijn. Het berust in het Archief van het Aartsbisdom te Mechelen.

(2) A. Diegerick, a.w. bl. 84. - Vgl. daarover: J. Te Winkel, De Ontwikkelingsgang der Ned. Lett. IV, bl. 6 (Haarlem, 1924). - J. Geurts. Bijdrage tot de Geschiedenis van het Rijm in de Ned. Poëzie, II, bl. 13, 37 (Gent, 1906; uitg. Kon. Vl. Acad.).

[p. 200]

Nederlandsche vertalingen van ‘La Sepmaine ou Création du Monde’ waren er niet te kort. Jan Moretus, schoonzoon van Plantijn, Theodore van Liefvelt, Rutger Wessel van den Boetslaer en Zacharias Heyns hadden reeds berijmde overzettingen van dit hooggeroemde dichtwerk geleverd⁽¹⁾. De bewerking van Jan Bellet is nooit in druk verschenen en zal waarschijnlijk, met vele andere ontworpen uitgaven, onvoltooid gebleven zijn. De Ypersche drukker wijdde naderhand zijne beste dichterlijke krachten aan ‘treur- en blijspelen allerhande’ die reeds den ‘Catalogue’ van vader Bellet besluiten. Hij was de ‘Dichtmeester van de Ypersche stede’ en schreef jaarlijks, van 1622 tot aan zijn dood (1642), een tooneelstuk dat door de gilde der Rosieren op de Tuinfeeste gespeeld werd⁽²⁾. In zijn Tijd-verdrijf noemt Vaelande (Van Daele) van Yper hem een ‘grooten en suyveren Dichter’ en voegt er bij: ‘Synen verstrant gaet boven den genen van Cats.’ Hij had er nog mogen bijvoegen dat Jan Bellet al rijmende zijn drukkerij te niete liet gaan.

E. Frutsaert en A. Viaene.

Den 20ⁿ, s. Ontcommere op heur kruis.

(1) Te Winkel, a w. III, bl. 251 vlg. (Haarlem, 1923). - Vgl. O. Dambre, De Dichter Justus De Harduijn, bl. 117 vlg. (Gent, 1926).

(2) Leven en Werken der Zuidnederlandsche Schrijvers, Eerste Aflevering, bl. 68-69 (Gent, 1900; uitg. Kon. Vl. Acad).