Biekorf. Jaargang 38

[p. 120]

Peerden onttooveren.

IN Juli 1596 was er voor de Brugsche schepenbank een onderzoek aan den gang over het betooveren en onttooveren van koeien⁽¹⁾ en peerden in 't ronde van Brugge. De zwaarste vermoedens van tooverij wogen op het wijf van Germain Heyne. Jacob Caluwaert, een man van 31 jaar, wonende ‘tot Brezende up de stercte’, getuigt het volgende.

Vrouw Heyne, zijn gebuurvrouw, had ‘int peerdemesch in zijn stal’ een gezwolten peerd begraven. Hij deed haar het doode peerd weghalen: daarom was zij zeer vergramd. 's Anderendaags waren zijne beide peerden ziek ‘hebbende eenenyeghelic ghezeyt ende wel ghezien, dat die betoovert waeren, zynde alzo zieck ghebleven ende het eene danof ghezwolten’. Hij kocht een nieuw peerd, maar 't werd ook ziek. Dan nam hij zijn toevlucht ‘bij eenen smit wonende ten Damme, tanderen tyden gheweest hebbende peerderuyter, hebbende de zelve [zyne peerden] gheholpen met wyewater, met ghewyt was ende met een francyne briefkin: twyewater ghietmen int peerts oore ende in zynen dranck, voorts inde haver ende inde pitten daer de peerden uuyt dryncken; twas steeckt men boven de duere van het peertstal ende tfrancyne briefkin hangt men anden hals vande peerde; ende spreect de meester eeneghe woorden in de oore van tpeert’. Die meestering vorderde niet: een van de beesten stond op het zwelten. Onze zegsman liep weer om den smid van Damme maar vond hem niet. Alzoo kwam hij terecht bij den vermaarden Pieter de Clercq ‘delvere, die hem ooc verstaet van betooverde peerden en coeyen te meesterene’. Hij had hooren vertellen hoe deze wondere man, ‘ghenaemt in de

(1) Daarover Biekorf, 1931, bl. 151 vlg.

[p. 121]

wandelynghe: Pieter inde bolle’ en wonende in den Meersch te Brugge, de betooverde koeien van Christoffel Schilleman in de Raamstraat genezen had.

Pieter heeft dan ook het zieke peerd geholpen ‘met belesen in de oore, speersen van wyewater over tpeert, hebbende [aen] sdeposants wyf ghewydt was ghegheven omme boven de deure vanden stalle te legghen’. Daarenboven gelastte Pieter hem en zijne vrouw ‘binnen neghen daeghen niemande yet te leenene, nochte gheen vier te ghevene nochte zout; hebbende hemlieden ooc ghelast wat wyewater te backen in heurlieder broot neghen daghen lanck telcken als zy broot backen zoude; hebbende ooc begonst dander peerden te belesen inde oore’. En waarlijk de peerden beterden.

Pieter bevestigde dat de vier peerden betooverd waren. Toen onze getuige vroeg wie de beesten betooverd had, antwoordde de wijze Pieter ‘dattet beter was dattet de deposant niet en wiste, duer dien datter groote questie of zoude mueghen rysen’. Doch de zelfbewuste meester voegde er bij: ‘dat hy wel zoude doen commen de ghuene die datte ghedaen hadde mette queernestock upde schoudere’. De getuige heeft niet onthouden ‘of hy zegde up zyn schoudere ofte up haer schoudere’.

Een andere inwoner van Brezende, Pieter Diserin, verklaart dat ‘tzydert dhuysvrauwe van Germain Heyne es commen wonen tot Brezende, de beesten aldaer zyn betoovert gheweest...’ en dat iedereen ‘aldaer es houdende de zelve Germains huysvrauwe voor eene tooveresse’. Haar zoon, een jongen van zestien jaar, heeft verteld ‘dat zyne moedere, ten tyde dat de coeyen van Anthone Sproncholf belesen wierden te Baefmesse latsleden, ghynck crom, zo dat zou haer niet rechten nochte buyghen en conste. zegghende dat zou ghynck ghelyck de tooveressen doen’.

Diserin getuigt verder ‘dat inde voorleden wyntere hy met meer andere landslieden hielp upheffen het peert van Jacob Caluwaert, twelcke men zegde betoovert te zyne... ende dat zy tzelve niet upheffen en

[p. 122]

consten, [toen] es daer ghecommen onverwacht dhuysvrauwe van Germain Heyne, hebbende ghesteken haer hooft int stal ende ghezeyt: God zeynt God betert, ende es terstont het peert met cleene moeyte upgheheven gheweest... ende es worden over hende staende, daer tzelve van te vooren niet en hadde cunnen staen, maer hadde... gheleghen ende inde cinghels ghehanghen wel twee ofte drye maenden lanck’.

Rijksarchief te Brugge. Crimbouck der stad Brugge (1594-1607). N^r 662, f. 80-81 en 103 v.

E.I.S.