Biekorf. Jaargang 37

Christelijk liedeken van kaartspel.

HET Liedje van 't Kaartespel is een bekend volksliedje uit de verledene eeuw. De lezing, zooals we ze hier laten volgen, is door E.H. Lodewijk De Wolf zaliger afgeschreven⁽²⁾ van een liedjeszangers-

(2) ‘Afgeboekt 3-IV 24’ met al de nauwkeurigheid die hem eigen was.

[p. 76]

papier van ‘Honorine de werkvrouw, wonende op Sint Andries’. Het stuk was ‘eenigzins versleten, niet genoeg nochtans om niet te mogen welbewaard heeten’. De afmetingen ervan waren: 0,305 × 0,415. In de breedte en nevens elkaar op dezelf de zijde stonden er drie liedjes, zijnde van links naar rechts:

1.	Christelijk Liedeken van Kaartspel.
2.	Ferdinandus en Lucia. Trouwgeval tusschen een soldaat en een rijke generaalsdochter.
3.	Wondere Geschiedenis van den Voerman die door de hulp van eenen ouden man, op de baan van Atrecht, uit den nood wierd verlost^(1).

Onder het liedje van het Kaartspel staat de drukkerij vermeld:

Goedkoopste Drukkerij. - Onmogelijke concurrentie.
Henri Van den Broeck-Jacobs,
St. Janstraat, 36, Aalst.

De ‘bekende wijze’ waarop ons liedje gezongen wierd, konden we niet achterhalen. Voor den anderen opstel, waarvan hier beneden spraak is, was de zangwijze: Moet ik nog lang op schildwacht staan⁽²⁾. De versmaat van onze lezing vraagt blijkbaar een andere... onbekende wijze.

(1) Boven dit liedje stond er eene teekening: een huis en daarvoren: een voerman met wagen en peerden.

(2) Woorden en zang van dit liedje in de uitgave van A. Lootens en J. Feys. Chants populaires flamands, bl. 193-194 (Brugge, 1879; in de reeks der Annales de la Soc. d'Emulation, XXIX).

Christelijk Liedeken van Kaartspel

Stemme. Op een bekende wijze

Een duitsch soldaat heel sterk en kloek
Kwam in de kerk zonder verduiken
In plaats van eenen kerkeboek
Een gansch spel kaarten te gebruiken,

[p. 77]

 

Hetgeen kwam te mishagen

 

Aan d'overheden, want

 

Men zag hem overdragen

 

Gauw van zijnen sergeant

 

Aan zijnen Majoor.

 

Dien soldaat werd geroepen,

 

Men sprak hem aan (bis)

 

Over dit vreemd en stout bestaan.

 

Dien soldaat sprak: wil mij verstaan

 

Mijnheer Majoor let op mijn woorden

 

Gij weet dat een arme soldaat

 

Die maar per dag trekt negen oorden,

 

En net en pront wil loopen,

 

Met 't geld van zijne preê

 

Geen kerkeboek kan koopen:

 

Ik draag mijn kaarten meê

 

Als ik ter kerke ga.

 

De Majoor sprak met eenen:

 

Zeg mij met spoed, (bis)

 

Wat g'in de kerk met kaarten doet.

 

Dien soldaat ziende hem in nood,

 

Lei de kaarten op tafel open,

 

Hij heeft de kaarten klein en groot

 

Met veel aandacht eens overloopen,

 

Als hij wat had gekeken

 

Sprak hij: mijnheer Majoor

 

De kaarten met één teeken

 

Die stellen mij vast voor

 

Dat er is éénen God

 

Een doopsel en een kerke

 

Een roomsch geloof (bis)

 

Dat mij maakt voor de dwaling doof.

 

 

 

De kaarten twee mij voren leid

 

Dat God de Zoon heeft twee naturen.

 

't Is d'heilige Drijvuldigheid

 

die 'k in de kaarte drij bespeure.

 

De vier zonder twisten

 

Toonen mij klaar naar wensch

[p. 78]

 

de vier Evangelisten,

 

En d'uitersten des mensch

 

de dood, oordeel en hel

 

Ook d'hemelsche glorie

 

Waardoor ik peis (bis)

 

Op de langdurige reis.

 

 

 

De kaarte vijve toont mij meer

 

Het zijn de vijf bloedige wonden

 

die Jezus, onzen goeden Heer

 

Eens heeft ontvangen voor ons zonden.

 

De zesse naar behagen

 

Mij klaar te kennen geeft

 

Hoe dat God op zes dagen

 

Alles geschapen heeft

 

Hemel, aarde en zee

 

de zon, maan en sterren

 

den mensch vol waard (bis)

 

Met alles wat er is op d'aard.

 

 

 

Zoo ik de waarheid zeggen mag

 

Als ik beschouw de kaarte zeven

 

denk ik op den zevensten dag

 

den zondag ons van God gegeven

 

Tot rust, om hem te dienen.

 

Als ik d'achtste beschouw

 

dan valt mij in de zinnen

 

de arke en het gebouw

 

Waarin dat Noë was

 

Met zonen en hun vrouwen

 

't Getal van acht (bis)

 

Bleef in den zondvloed onversmacht.

 

 

 

De negen brengt mij in het brein

 

Dat er zijn negen vreemde zonden,

 

Van tien melaatschen dat er zijn

 

Ook tot negen ondankbaar vonden.

 

De tien stelt mij voor oogen

 

De tien geboden straf

 

Zoo 't heilig Schrift komt toogen

 

Die God aan Mozes gaf

[p. 79]

 

Dan denk ik nog daarbij

 

Op de tien schrikb're plagen⁽¹⁾

 

Die God eerst zond (bis)

 

Eer Pharao in de zee verslond.

 

 

 

En de vIer zotten in het spel

 

Stellen mij voor de lasteraren

 

Die schier als duivelen in d'hel

 

Rond onzen Zaligmaker waren

 

Wanneer hij werd gevangen.

 

De vier vrouwen bekend

 

Toonen mij naar verlangen

 

Hoe ieder element

 

Water, lucht, vuur en wind

 

Mij houden in het leven

 

't Geen ik beken (bis)

 

En mijnen Schepper dankbaar ben.

 

 

 

De vier heeren en hazen schoon

 

Toonen mij 't heilig kruis verheven,

 

Waaraan Christus, Gods eenig Zoon

 

Zijn leven kwam ten beste geven,

 

Het kruis dat heeft vier hoeken

 

Waarvoor schrikt 't helsch gespuis.

 

De klavers door te zoeken

 

Daar zie ik weer het kruis.

 

Als ik de pijkens zie

 

Dan denk ik op de lancie

 

Waarmeê gewis (bis)

 

Jesus zijde doorstoken is.

 

 

 

In het bezien van d'herte-kaart

 

Beschouw ik Jesus vlammend herte

 

Die zijne kerk bemint, bewaart

 

En haar vertroost in druk en smerte.

 

De koekens waard bepereld

 

Beschouw ik in 't gemoed

 

Hoe Jezus voor de wereld

 

Vergoten heeft zijn bloed

(1) 't Blaadje drukt: plapen.

[p. 80]

 

Om ons te zuiveren

 

En te wasschen van zonden

 

Om ons gelijk (bis)

 

Te brengen in zijns Vaders rijk.

 

 

 

De kaarten van geheel het spel

 

Tot twee-en-vijftig wel bekeken

 

Er zijn in 't jaar, bevat mij wel

 

Juist ook twee-en-vijftig weken,

 

'k Kan twaalf kaarten tellen

 

Beschilderd grof en fijn

 

Dit kan mij voren stellen

 

Hoe er in g'heel 't jaar zijn

 

Juist twaalf maanden te zaam

 

Zoo kan de kaart mij dienen

 

Voor almanak (bis)

 

Voor bijbel en kerkboek in 't zak.

 

 

 

Den Majoor zeide heel voldaan:

 

Zoo een kaartspel moet men bekronen,

 

Hij liet den soldaat henen gaan

 

En kwam hem altijd liefde toonen.

 

Dus al wie 't kaartspel eeren

 

Volgt dezen soldaat naar

 

Wilt ware vreugde leeren

 

Laat uw boos leven daar.

 

Dit geestelijk kaartspel

 

Leert aan ons mediteeren

 

Bij wijlen tijd (bis)

 

Op 't geen ons dient ter zaligheid.

Het is blijkbaar volgens die lezing dat men het liedje vroeger zong te Aarschot en te Alsemberg waar E.H. Jan Bols het uit den volksmond heeft opgeteekend⁽¹⁾. De afwijkingen van 't gezongene zijn maar bijkomstig en door de mondelingsche overlevering best uit te leggen.

Het ‘Christelyk en Stichtbaer Liedeken van het

(1) J. Bols. Honderd oude Vlaamsche liederen, bl. 109-116 (Namen, 1807).

[p. 81]

natuerlyk Kaertenspel’, onlangs in Oostvlaamsche Zanten V, 1930, bl. 98-104 medegedeeld, bezingt dezelfde geschiedenis doch in een heel verschillenden opstel, 't Komt ook van een liedjeszangerspapier, zonder drukkersnaam weliswaar, doch door den drukker Van den Broeck-Jacobs van Aalst aan onzen vriend Heer F. Van Es geschonken. Zou dit blaadje niet voortkomen uit dezelfde drukkerij als 't onze?

Over hetzelfde onderwerp zijn er vertellingen bekend in bijna al de landen van Europa⁽¹⁾. Ook in een Vlaamsch vertelsel: Van een jongen die zijn Catechismus kende⁽²⁾, is de grond en de ontwikkeling van het liedje vrij verwerkt.

E.N.

(1) Em. Van Heurck in Oostvl. Zanten VI, 1931, bl. 52.

(2) Oostvl. Zanten V, 1930, bl. 98-100.