Biekorf. Jaargang 36

Gezelle en de Meimaandvieringe.

GEZELLE, toen hij te Kortrijk onderpastor was, wilde 't volk ertoe brengen mee te zingen in de kerk. De meimaandloven, te dien tijde (jaren '80-'90) nog al wel bijgewoond, boden hem de gewenschte gelegenheid.

Op gekende - meest fransche - vooizekes dichtte hij een tiental liedjes, liet ze op losse blaadjes drukken en zorgde dat ze dan uitgedeeld wierden aan het volk.

Als 't lof gedaan was, na den zegen met het Hoogweerdig, wierd dan een van die liedjes gezongen.

Orgelist zijnde in Onze Lieve Vrouwkerke, heb ik dat dikwijls bijgewoond en 'k moet getuigen dat de menschen - daaronder nog al veel mannen - duchtig meezongen en dat sommige liederen diepen indruk mieken.

Al die teksten heb ik, samen met nog andere die hij mij ter hand stelde, opgenomen in de eerste uitgave (1891) van mijn ‘Dertig geestelijke liederen.’

Het waren:

[p. 143]

O eene uit al, op een wijze van Pastor P. Busschaert (n^o 23 in ‘Gezangen voor Congregatiën’).

O moeder Gods, op een gekende wijze:

01

16 4

Alle dagen, ook op een gekende wijze:

1 1

4 4 6 4

5 5

Christene zielen, op dezelfde wijze als hierboven. U, Maria, loven wij, nog op een gekende wijze:

4.4

4 3 4

5 6 5

4

In 't herte geboren, op de wijze van: ‘Te Lourdes op de bergen’

O Rozenkrans, op de wijze van het fransch H. Hertelied.

O Moedermaagd, op de wijze als ‘O Eene uit al’.

Vervaarlijke rotsen, zelfde wijze als ‘In 't herte geboren’

O Blijde maand van Mei en van de blommen, als ‘O Rozenkrans’.

O Heilig Hert, id.

Voor Kerstdag had hij nog twee andere gedichten:

't Is middernacht, op een wijze van ‘O Moeder Gods’ (zie boven).

't Is nacht, staat op, op de wijze van ‘Minuit chrétiens’ van den franschen toondichter Adam.

Ten gerieve van de Katrijntjes - dat waren de fabriekmeisjes, aan wie hij de H. Katharina als patrones voorgesteld had - dichtte hij nog een schoon lied:

Katharina die heur bloed op een zangerige, ietwat romance-achtige wijze, waar ik de herkomst niet van ken. Het begon zoo:

1.6

6.5 4 3 2

1

Op Sinte Katharinafeest kwamen de meisjes naar de kerk en zongen na mis of lof, geschaard om het prachtig oud-gotisch beeld van hun patrones, het roerend lied.

_**_*

Zooals ik reeds zei, wierden die loven druk bijge-

[p. 144]

woond. Er was een kern mannemenschen die, waarschijnlijk op aandringen van Gezelle, overhander tien dagen in O.L. Vrouwe, in Sint Maartens en in Sint Michiels (Jezuïeten) het lof bijwoonden en den zang ondersteunden.

Geen twijfel of dit zingen trof diep de gemoederen - ik kan het van mij zelven getuigen - want, al had de gekozen muziek niet altijd de gewenschte wijding en stemming, er zat kruim en verhevenheid in de woorden. Ik zal nooit vergeten hoe machtig en opgetogen door de wijde beuken klonk:

O Eene uit al.

die Adams val

heeft onbelet gelaten;

die verre en wijd

veel schoonder zijt

als de alderschoonste vaten!

O Edel vat,

Gods eigen stad,

Gods woninge ongeschonden...

Hoe zal ik dan

de schoonheid van

uw' zuivre ziel verkonden!

Komt, staat ons bij,

Gods englen blij,

die, knielend aan heur voeten,

Gods schoonheid in

uw Koningin

moogt kennen en begroeten!

Dan wij die haar

van verre maar,

en al te onweerd, aanschouwen;

laat ons met vreugd,

haar onze deugd

ja, tot der dood, betrouwen!

Wie kan dit lezen zonder ontroering? Wat dan, als honderde monden dit rechtstaande en opgetogen zingen? Hoe moet Gezelle er deugd van gehad hebben!

_**_*

Als ik wel onthouden heb, dan liet Gezelle de woorden drukken op zoo een wijze dat men ze moest

[p. 145]

op zijn Westvlaamsch uitspreken. Zoo de eerste reke:

O Eene uut al

......

die verre en wiid...

In elk geval deed hij het zoo, als hij, ten gerieve van de Kortrijksche Muziekschole, en op aanvrage van den voorzitter, advokaat Adolf Verriest, teksten vertaalde, die op de prijsdeeling of op Concerten zouden gezongen worden, zooals bv. Elias en Athalie van Mendelssohn, de Gypten van Schumann, nog andere teksten op muziek van Wagner en Grieg, enz.

Zoodanig hield hij aan de zuivere zangerige West-vlaamsche klanken: ui = uu; ij = i; ou = oe.

_**_*

Gezelle is altijd liefhebber geweest van doorloopende dichtregels, bv.

Heel de kerke,

bij de sterke

stemme van den orgel, doet

uwe talen

luide 'erhalen:

O Maria, wees gegroet!

wat zeer hinderlijk was voor 't zingen, want men kan zulke dichtregels wel doorloopend lezen, maar in 't zingen is men door de mate weerhouden en men moet blijven staan o.m. aan doet, terwijl na orgel geen stilstand mogelijk was, en nochtans betaamt.

Als ik dat deed bemerken en hem vroeg de verzen te willen wijzigen, dan kon ik zulks niet bekomen. Dit scheen hem niet te hinderen.

Eenmaal toch gaf hij toe en veranderde, tegen een nieuwe uitgave, een strofe van Maria nooit geschonden. Eerst lood ze:

Zij sterft van niet te sterven
aan 't Kruis met Hem, en tracht
vergifnis meê te werven
met Hem, voor ons geslacht.

Veranderd, op mijn vragen, wierd ze:

[p. 146]

 

Zij sterft van niet te sterven,

 

Zij sterft van liefde en leed,

 

van 't zweerd dat zeven werven

 

dweersch door haar herte sneed.

De eerste lezing is misschien als gedacht, even goed maar de tweede gaat ongetwijfeld beter om te zingen.

*_**

Als aanpasser van woorden op muziek was Gezelle geen fijnproever. Zijn teksten gaan dikwijls mank en op melodie en op rythmus. Prachtige verzen, schitterende beelden, diepe gedachten, al wat ge wilt, maar.. men mocht ze niet zingen! Daarvoor was Gezelle niet muzikaal genoeg. Men bezie maar eens om zijn Athalie-vertalinge onder den zang te zetten.

Voor eenvoudige liedjes ging dat wel beter, maar toch liet keus en aanpassinge soms wel wat te wenschen. De wijzen waarop hij meestal zijn liedjes dichtte, waren, over 't algemeen, zonder de minste kunstweerde. Van een anderen kant moet toegegeven worden dat hij gekende wijzen moest uitzoeken, en dat er te dien tijde geen groote keus 'n was.

We mogen ons daarom beloven dat hij destijds die liedjes gedicht heeft en we mogen met trotschheid op hem wijzen als op een baanbreker in zake van godsdienstig volkslied.

Remi Ghesquiere.