Biekorf. Jaargang 35

[p. 2]

Guido Gezelle en Johan Winkler.

DE Westvlaamsche taalvorscher en dichter, Guido Gezelle, zocht vriendschap en betrekking met alwie gelijk hijzelf ijverden voor eigen, bijna plaatselijke, taaloverlevering. Alzoo, om een uitheemsch woord te gebruiken, sympathiseerde hij met de Ieren, de Provençalers, de Bretoenen, de Friezen en met Johan Winkler in 't bijzonder. Deze, lijk Gezelle, hield er eigene gedachten op na op taalgebied, gedachten die in hun eigen gansch onschuldig en somtijds geniaal, toch het hoog misprijzen en het minachtend schouderophalen waard waren van sommige spraakkunstenaren en zoogezeid geleerde schoolvossen, die van op hun ivoren toren waar ze meenden de monopolie van de taalwetenschap op patente en in pacht te hebben, hunne dwangwetten orakelden en banbliksems uitslingerden tegen alle die niet dachten zooals zij.

Johan Winkler was een vrije stand-Fries, zoo vrij van volksaard als van meening in zijn studie over de vlaamsche taal; daarom werd hij in Holland een zekeren tijd over den schouder bezien, juist gelijk Gezelle in Vlaanderen, door mannen die later verplicht waren te herkennen dat juist aan die menschen die ze misprezen hebben, de bende der spraakkunstenaren zooniet de reden van hun bestaan dan toch den rijkdom van de taal grootendeels te danken hebben.

Toen Guido stierf was Winkler een van de eerste en van de ijverigste om een bericht over den dichter te schrijven in het Gezelle-boek van Dietsche Warande en Belfort.

Dat bericht over Guido Gezelle en de Friezen heb ik even herlezen en het brengt me ertoe om met behulp

[p. 3]

van de overgebleven brieven van Johan Winkler een dieperen blik te slaan in het leven van den Fries en een kant te belichten van het beeld van den Westvlaming.

In zijne bijdrage schetst allereerst Winkler het vrijzinnig karakter van de beide evenwijdig loopende taalbewegingen de Westvlaamsche en de Friesche, hij zegt wat beide willen; gemeen streven van eigen taaloverlevering tegen denzelfden vijand de geijkte Noord Nederlandsche Hollandsche boekentaal.

Hij verhaalt hoe wederzijds de genegenheid ontstond tusschen den grooten vriendelijk gezinden Westvlaming en de Friezen. Hoe hij de leiders leerde kennen van de Westvlaamsche school DeBo en Duclos en Claerhout en Gezelle zelf. Hij spreekt van de vele brieven die heen gingen en weer van Leeuwarden en later van Haarlem naar Brugge naar Elverdinghe en naar Kortrijk, en omgekeerd. ‘O vele, vele brieven, waarin onderwerpen van taal- en letterkundigen aard werden behandeld, maar ook vele andere onderwerpen van oud en nieuw, van 't heden en 't verleden: onderwerpen, waarbij onze zielen zich konden uiten in liefelijke overeenstemming. Nog eer we elkanderen van ooge t' ooge, van aangezicht tot aangezicht hadden gezien, was reeds de vriendschapsband gesloten, die onze harten omvat hield en houdt.’

En daarna schetst hij 'tgeen Guido Gezelle voor de Friezen geweest is; hoe hij, Johan Winkler, voor Gezelle de binnenleider is geweest in de schatten der Friesche taal: hoe Gezelle's belangstelling aangroeiend ging naarmate hem meer van het Friesch bekend gemaakt werd door Winkler in woord van mond tot mond en in ‘buitendien nog menige, menige brief, menig geschrift hem door mij toegezonden die de zelfde zaken den onderzoek-lievenden geest des meesters nader verkondigden.’

Hoe G.G. een bekwame schrandere leerling was die eerlang Friesch sprak en schreef, en dichtte.

Hoe hij hem Friesche boeken stuurt.

[p. 4]

Het ging er bij G.G. met het Friesch zooals het met alles ging dat hem eenigszins geestdriftig maakte, hij was als het goede zelf, mededeelzaam, en wilde seffens dat al zijn vrienden en bekenden, zijne lezers en bewonderaars wisten waar hij mede bezig was en in zijne geestdrift deelden. Vele van die menige, menige brieven liggen hier voor mij en het eerste wat ik daarbij opmerk is dat verscheidene van die brieven hoogst waarschijnlijk door Gezelle nooit gelezen geweest zijn, ze zitten immers nog warm weg in hun gesloten omslag, juist gelijk ze toekwamen te Kortrijk en vertrokken uit Haarlem.

Gezelle moet eerst Winkler gekend hebben of ten minste de eerste hand uit ‘Vlanderland’ uitgesteken hebben; hij begint met het zenden in 1881 van de eerste nummers van Loquela; daarover schrijft de Fries zijnen dank; deze schijnt nog zoo inschikkelijk van aard niet geweest te zijn, immers maakt hij zich al ‘wrevelig’ over het lang wegblijven van Loquela n^r 6, en hij schrijft onbewimpeld zijne misnoegdheid. Verders gaat de briefwisseling veelal over oorsprong en beteekenis van oude vlaamsche woorden. Hij zendt: Friesland over de grenzen. Gezelle zendt Kleingedichtjes, Uitstap in de Warande. ‘Volbloed geus ben ik,’ schrijft de Fries, ‘en acht daarom sommige van die stukjes voor mijn jongen ongeschikt, hij leert de andere van buiten.’ Al dadelijk dus en van in den beginne wordt door den Fries de vlag geheschen: ‘volbloed geus ben ik!’ Van in den beginne neemt hij stand met eene beginselverklaring die zal meêgaan en haar losmakenden invloed doen gevoelen geheel den tijd dat hunne vriendschapsbetrekking duurt om ten lange laatste nog oorzaak te zijn van scheiding en onvriendschap. Het kon niet anders; Winkler was te zeer geus en Gezelle te diep katholiek priester opdat niet zekeren dag eene botsing zou ontstaan en uit die botsing de sperken zouden vliegen.

Beiden zoeken achter oude volkseigenschap en het

[p. 5]

eerste wat hen bij hun zoeken op gezamenlijken weg brengt, zijn de Friesche oorijzers. Maar ik moet die plaats uit eenen brief geheel overschrijven:

‘Dat ik volbloed-Geus ben, ja, in uw oog allicht een nieuwerwetsche heiden, schrijf ik u met opzet. Me dunkt dat ik U daarvan niet en mag onkundig laten, als eerlik man. Zoo U dit evenwel niet al te veel ergernis geeft, zoo het U evenwel niet en verhindert mij in vriendschappelike genegenheid te bliven gedenken (en dit doet het immers niet?) - ik van mijn kant reike U volgeerne, over zoo veel wat ons scheidt, henen, de vrienden- ja de broederhand. Er is ja toch zoo veel, zoo veel wat ons bindt, de liefde voor onze schoone volkstaal, 't zij dan Vlaamsch, 't zij dan Friesch, onze afkeur van alle nieuwe hollandsche spraakdwang, onze begeestering voor alles wat volks-eigendom is! In der daad, zoo veel en ook zekerlik nog veel meer 't welk bij nader verkeer wel zal bliken, en nog veel meer bliken zou indien we elkander ook persoonlik eens in de trouwe oogen konden blikken of in 't oprechte, eenvoudige herte kosten lezen! Dus laat ons de scheiding niet gedenken. Gij weet nu wat ik ben - zie hier, eerweerde en hoog geschatte, op nieu m'n hand tot teeken van hertelike genegenheid’.

Winkler is hoogst ingenomen met Loquela, hij laat eene aanbeveling plaatsen in het Korrespondenzblatt des Vereins für niederdeùtsche Sprachforschùng te Hamburg en hij wenscht dat Gezelle lid zou worden van dat Verein. Dit hale ik uit een brief van 8^en Maart 1882. Den 18^en van dezelfde maand heeft Gezelle het oorijzer dat typische kenmerk van oud germaanschen, van oud frieschen volksaard, als hoofdtooi van de vlaamsche vrouwen ontdekt tot op de helft van de 19^e eeuw. Winkler is daarover verbaasd; hij was overtuigd dat de vlaamsche vrouwen gansch en gaar verfranscht waren zonder nog iets van eene volkseigene kleederdracht, alle met iver volgend ‘la mode

[p. 6]

de Paris’, met een woord dat ze dan al waren wat ze nu zijn te weten fransche modepoppen.

Betere bekendheid zal meer toenadering bewerken tusschen Nederlanders van Noord en Zuid, thans verwaarloozen ze malkander en reizen geheel Europa af, maar kennen malkanders streek niet. Winkler zelf is daar een voorbeeld van Hij heeft zeer veel gereisd, in alle landen van 't beschaafde Europa; heeft zeer vele steden bezocht, van Italien tot Denemarken, is ook in Asiën geweest en in Afrika. Wel driemaal is hij heen en terug geweest naar Oost-Indiën als scheepsdokter. Maar in Vlaanderen heeft hij nog geen voet gezet; van Belgenland kent hij maar Antwerpen en Brussel, Luik en Namen. Hij wil zijne schade inhalen: Gent en Brugge en Duinkerken en 't land daarom heen wil hij leeren kennen. Zijn herte trekt hem over de Schelde. Maar wanneer zal dat zijn? En daar komt hij terug op zijn geus-zijn.

‘Uw antwoord op mijne mededeeling dat ik een geus ben met hert en ziel, deed mij deugd. Ach! er zijn zoovele schotjes tusschen menschen en menschen; ik mag die zoo geerne omtrappen, of anders er over heen den man aan den anderen kant vriendelik groeten en de vriendenhand bieden. Maar 'k hield het voor mijn plicht U te waarschuwen, wie de man was dien Gij “vriend” noemdet. Intusschen Gij moet U ook geene verkeerde voorstelling maken. Het schijnt, te oordeelen naar alles wat ik ervan in de nieuwstijdingen leze, dat gij lieden er in Vlaanderen een feller soort geuzen op na houdt, dan wij hier zijn. Wij en kennen hier niet zoo fellen haat, zoo scherpen strijd. Neen - maar de vrijheid die we voor ons zelven eischen, eischen en nemen, die gunnen, ja gunnen en geven wij ook geeren aan onze tegenpartij. En anders en waren wij geene rechte vrijzinnigen, maar beroerders van den gemeenen vrede des vaderlands. Ik ben uw vijand niet, eerweerde! Uw tegenstander wel in 't godsdienstige en staatkundige, en een eerlike tegenstander, hoop ik. En is U een

[p. 7]

eerliken tegenstander niet liever dan een valschen vriend? Maar wij zullen vrienden zijn en niet gedenken wat ons scheidt, wel wat ons vereent! Zoo zij 't.’

Zoo heerlijke woorden waren eerder een wensch dan een waarheid. De hardnekkige weerstand aan den eenen kant tegen de ijverige aanzoekingen van den anderen kant, brachten niettegenstaande alle belijdenis van houe trou, ten slotte toch de breuk, betreurd van wederkanten.

Den 22 Juni 1882 heeft Gezelle aan Winkler zijn dichtstuk Andleye gezonden.

Met October den 20^en laat Winkler weten dat hij volgenden zomer de Vlamingen van naderbij zal komen bezien met eigen oogen. Hij is ook aangevallen om zijne onhollandschheid door Taco de Beer op onkiesche wijze. Gezelle betuigt zijnen afkeer voor zulk schoolmeesterlijk gedoe en Winkler betuigt zijnen dank.

Den 23^en in Wijnmaand heeft Gezelle reeds eene studie geschreven van de Vriesche tale. Met die V aan Vriesche kan Winkler geen vrede vinden, ‘dan zoudt ge ook moeten Vrankrijk en Vranken schrijven’, zegt hij, niet vermoedende dat Gezelle heel gemakkelijk en zonder gewetensangst Vrankrijk zou schrijven. Winkler vat intusschen een plan op waarvan de gedachte bij nacht bij hem opkwam namelijk dat zij samen een opstel zouden moeten schrijven, een samenspraak tusschen een Vlaming en een Fries over taal en tongvallen, boekentaal en gouspraken, over Nederlandsch en Hollandsch, Vlaamsch en Friesch, kort en zakelik, zonder geleerdheid, de eene in 't vlaamsch de andere in 't friesch en hij vraagt er Gezelle's meening over.

('t Vervolgt).

Caesar Gezelle.