Biekorf. Jaargang 33

[p. 226]

Onze Vicarii Capitularii onder 't Schrikbewind

MGR. Brenart, 19^e bisschop van Brugge, had zijn stad verlaten in 1794, bij den tweeden inval der Franschen. Hij vertrok over Venloo naar Anholt, waar hij den 26 october van het zelfde jaar in den Heer ontsliep¹⁾.

De leden van het kapitel van St Donaas, stelden vier vicarii capitularii aan: de ZZ. EE. HH. Petrus De Pauw, S.T.L., deken van het kapitel en vicaris generaal, Franciscus Jacobus De Gryse, S.T.L. vicaris generaal en aartsdiaken, Willibrordus Jooris, S.T.L., vicaris generaal en aartspriester, en Petrus Van Parys, penitencier (2 december 1794)²⁾.

Ondertusschen hadden de Franschen hier te lande cje wet van 7 fructidor V verkondigd. Volgens art. 25 dezer wet, was ieder priester verplicht: haat aan het koningdom en de regeeringloosheid, en ge-

1) De Bisschop was ziekelijk, den 25 januari was hij berecht geweest. (Vgl. Verhaeghen, Journal de Coppieters, Brugge, Emulation, 1907, blz. 270). Anholt ligt bij Emerich in Westfalen. Zie de levensschetsen van Mgr. Brenart door Van de Pütte, in Biographie Nationale, 2^e bd. kol., 939-941 en J. Van Baveghem, Het Martelaarsboek, Gent 1875, blzn. 136 137, alsook E. Rembry, Les remaniements de la Hiêraichie Episcopale et les sacres épiscopaux en Belgique au XIX^e siècle. Annales de l' Emulation, Brugge, 1903, blz. 37, nota 1.

2) Biographie Nationale, 16^e band, kol. 725-729, levensbeschrijving van De Pauw door Z.E.H. De Schrevel. Kan. de Pauw was de bijzonderste onder de vicarissen. Het bisdom was overgebracht naar het seminarie (huidig bisdom) daar het bisschoppelijk Paleis (huidig gouwbestuur) door het middenbestuur van het Leyedepartement bezet werd. Z.E.H. Kan. Ludovicus Caytan was secretaris van het vicariaat (cfr. Staatsarchief Brugge, Kerkelijk Archief n^rs 113 en 114).

[p. 227]

trouwheid aan de republiek en aan de grondwet van het jaar III te zweren.

Ter gelegenheid van dezen eed kwam er oneenigheid onder de geestelijken; de groote meerderheid weigerde dien eed af te leggen, omdat een christen aan niemand haat mocht zweren; terwijl er enkele priesters dezen eed aflegden om hunne parochianen niet zonder herder te laten¹⁾.

Ieder canton moest de lijsten der beëedigde en der onbeëedigde priesters opmaken en naar het middenbestuur van het departement zenden. Dit laatste miek dan de twee volledige lijsten op en stuurde ze naar Parijs (12-16 nivose VI = 1-5 Januari 1798). Voor geheel ons departement waren er 150 beëedigde tegen 911 onbeëedigde priesters²⁾.

Later na het uitbreken van den boerenkrijg in onze gewesten, werden al de onbeëedigde geestelijken in ballingschap gezonden naar Guyana, naar de eilanden Rhé en Oléron, alsook naar Rochefort³⁾.

Vele van die priesters verdoken zich. Deze boven de 60 jaar werden samen met de zieke opgesloten te Brugge in het seminarie, enkele ervan mochten in hunne gemeente blijven onder bewaking van het plaatselijk bestuur⁴⁾.

In het vicariaat van het bisdom Brugge ontstond er ook oneenigheid aangaande den eed, de vicarissen De Pauw, Jooris en Matthys (Carolus, J.U.L. et S.T.B. die in de plaats van den overleden Kan. Van

1) Over dezen zielestrijd zie L. De Wolf, Aangaande den ‘Eed’ in 1797, toenmalige twijfels en wroegingen, Biekorf 1914-1919, blzn 325-334 en 352-356, en Een Tegen- ‘Belijdenisse’ aangaande den eed in 1797, ibidem 1920, blzn 184-189 en 202-211.

2) Staatsarchief Brugge, Archives Modernes, liasses, 1^re série, n^r 484.

3) Zie daarover onder andere: J. Van Baveghem op. cit. en R. Dupont, Beëedigde en onbeëedigde priesters in 't Nieuwpoortsche. Annales de l'Emulation, Brugge 1911, blzn. 126 154.

4) Besluit van het Leyedepartement van 12 nivose VII (1 januari 1799), 3^e bureel, 1^e afdeeling, n^r 186.

[p. 228]

Parys gekozen was), alsook de secretaris Caytan weigerden, terwijl De Gryse den eed aflegde¹⁾.

In de lijst der onbeëedigde geestelijken van het canton Brugge²⁾, vinden we:

‘De Pauw, Pierre, 71 ans, membre du Chapitre de S^t Donas, homme de grande influence sur le clergé et membre du vicariat.’ In een ander stuk lezen we nog: ‘De Pauw, n'a pas influencé le refus du serment activement, mais seulement par son exemple et la considération dont il jouit parmi ses inférieurs, du reste paisible’³⁾.

Over de andere Kan. vinden we:

‘Joris Willibrord, 53 ans, membre du Chapitre de St Donas, homme à grande influence sur le clergé.’

‘Matthys Charles, 66 ans, membre du Chapitre de S^t Donas, homme d'esprit et a beaucoup d'influence.’

‘Caytan Louis, 56 ans, membre du Chapitre de St Donas.’

In de lijst der beëedigden⁴⁾ staat onder n^r 17:

‘De Gryse Jean François, 56 ans, assermenté le 28 brumaire VI⁵⁾, Chanoine à S^t Donas à Bruges (Cy Devant Grand Vicaire et homme dangereux)’.

De ZZ. EE. HH. De Pauw, Jooris, Matthys en Caytan werden verbannen door besluit van het Directorium te Parijs van 14 brumaire VII (4 november 1798). De Pauw en Matthys, die boven de 60 jaar waren, werden opgesloten in het seminarie den 19 pluviose VII (7 februari 1799). Jooris en Caytan bleven onvindbaar en De Gryse die vrij was, ging naar Oostcamp wonen⁶⁾.

1) Het is voorzeker de aartsdiaken De Gryse die door pastor Vynaegie van Wynghene bedoeld wordt in zijn verantwoording over den eed (cf. L. De Wolf, Aangaande den Eed enz. blz. 333), wanneer hij spreekt over de Aartsdiakens enz. die den eed afgelegd hebben.

2) Archives modernes, liasses, 1^re série, n^r 484.

3) Ibidem, n^r 486.

4) Ibidem, n^r 484.

5) 18 november 1797.

6) Ibidem, n^r 487.

[p. 229]

In een vertrouwelijken brief van 17 messidor VII (5 juli 1799) aan zijn ambtgenoot bij de strafrechtelijke rechtbank, schreef de commissaris bij het middenbestuur, dat vicaris De Pauw van uit zijn gevang geschreven had aan vicaris De Gryse, dat hij hem wegens zijn eed, alle geestelijke macht moest ontzeggen; hij gelastte hem ook aan alle beëedigde priesters te laten weten dat ze geen jurisdictio meer hadden.

De Gryse had dit geschreven aan de twee beëedigde pastors van Oudenburg en Mariakerke.

De commissaris van de rechtbank moest de papieren van De Pauw verzegelen en de zaak verder laten onderzoeken¹⁾.

Het onderzoek had plaats den 6 juli. De Pauw die samen met Jacobus Lietaert, pastor van S^t Pieters op den Dijk en Kan. Van Parys, op eene kamer woonde, werd opgesloten. Twee dagen later moest hij verschijnen voor de boetstraffelijke rechtbank²⁾.

Op 21 messidor daarna (9 juli), schreef de commissaris van het middenbestuur aan den minister van politie, dat volgens de papieren gevonden in de kamer van De Pauw, deze laatste reeds aan verschillige beëedigde priesters geschreven had om hun alle geestelijke macht te ontnemen. Hij was ook in briefwisseling met de bisschoppen en priesters die uitgeweken waren.

Er werd ook onderzocht wie van de bewakers als tusschenpersoon diende om de brieven buiten het seminarie te brengen.

1) Archives modernes, correspondance, reg. n^r 61, brief n^r 137^bis. Volgens de lijst der beëedigden van het departement vinden we als pastor: te Oudeuburg, Delaeter J. B^te, 60 jaar, beëedigd den 16 frimaire VI (6 december 1797); te Mariakerke: De Cuyper Jacobus, 63 jaar beëedigd den 15 frimaire VI. Deze laatste was deken van de christenheid van Oudenburg (liasses, 1^re série, nr 484).

2) Levensschets van Kan. De Pauw in Biographie Nationale, (zie boven). Volgens Kan. De Schrevel, was hij beschuldigd in het antwoord op een brief van den beëedigden pastor Debusschere van Torhout, tegen den eed geschreven tehebben.

[p. 230]

Tot slot stelde de commissaris voor, al de onbeëedigde priesters uit het seminarie naar Rijssel over te brengen¹⁾.

Op 28 messidor, zond de commissaris een nieuw verslag aan den minister.

Eerst had men geloofd dat De Gryse, in zijn schrijven naar de pastors van Oudenburg en Mariakerke, gehandeld had uit gewetensknaging, maar zijn briefwisseling die men op het postkantoor te Brugge onderschept had, stelde hem in een ander daglicht. Het was opvallend dat De Gryse veel brieven uit het buitenland ontving. In een dezer brieven die bekleed was met den stempel van het fransche leger dat te Napels bezetting hield, vond men zijn smeekschrift aan den Paus, om zijn geestelijke macht terug te krijgen, hij verzaakte er aan den republikeinschen eed; daarbij was een rescript van het pauselijk hof dat hem zijn jurisdictio terug gaf. De Gryse stond dus in betrekking met Rome, door tusschenkomst van een of ander lid van het fransche leger te Napels.

De commissaris had voorgesteld aan het middenbestuur van het departement, De Gryse voorloopig in hechtenis te nemen, maar dit was hem geweigerd omdat de vicaris ingeschreven stond bij de beëedigde geestelijken. De commissaris vroeg de noodige macht aan den minister om De Gryse te mogen vervolgen²⁾. Ik heb niet kunnen vinden hoe het verder met hem afgeloopen is.

Op 19^en juli moest De Pauw wederom voor de rechtbank verschijnen samen met Matthys. Den zelfden dag werd zijn meid ook aangehouden; ze was beschuldigd de brieven verzonden te hebben³⁾.

1) Archives Modernes, Correspondance, reg, n^r 61, brief n^r 140 en reg, n^r 339, f^o 232. Er waren toen 93 priesters in het seminarie, ze werden nooit naar Rijssel overgebracht.

2) Ibidem reg. n^r 61, brief, n^r 144.

3) De Schrevel. op. cit. in Biographie Nationale, bd. 16 (levensschets van De Pauw).

[p. 231]

Vicaris De Pauw bleef voort opgesloten in het seminarie. Op 2 nivose VIII (23 december 1799), stelde het middenbestuur van het Leyedepartement twee geneesheeren aan, om hem en de andere priesters die hunne vrij1ating gevraagd hadden, te onderzoeken. Dit onderzoek greep plaats op 12 pluviose VIII (1 februari 1800); in het verslag ervan lezen we: ‘Pierre De Pauw, ex-chanoine, agé de 71 ans est affligé de la poitrine et d'adématie des extrémités inférieures a déclaré que, s'il recouvrait la liberté, il se retirerait à son domicile en cette commune, rue dite Zoutedik’¹⁾. Den 12^en germinal daarna (2 april) vroeg hij nogmaals met veertien andere opgeslotene priesters, om vrij gelaten te worden, ze beriepen zich in hun smeekschrift op ‘la bienfaisante journée du 18 brumaire dernier’²⁾.

Omstreeks denzelfden tijd dat de afzwering van vicaris De Gryse aan het licht kwam, werd de secretaris van het vicariaat Caytan, die tot dan toe onvindbaar was gebleven, ontdekt. Hij zat verscholen in een huis waar 25-30 gewezen kloosterzusters samen woonden en er, zoo goed het ging, hun kloosterleven voortzetten. Deze gelegenheid nam de commissaris van het middenbestuur te baat, om aan den minister voor te stellen zulks te verbieden, alsook om de afschaffing der begijnhoven te bekomen³⁾.

Z.E.H. Caytan, was 58 jaar en dus nog onderworpen aan de verbanning; daar hij ziek was, mocht hij te Brugge blijven in het seminarie. Het verslag der geneesheeren luidde als volgt: ‘affecté d'une

1) Arch. Mod. liasses, 1^re série, n^r 487. De Zoutdyk is de tegenwoordige Roozenhoedkaai.

2) Ibidem, n^r 487. Den 18 brumaire VIII (9 november 1799), wierp Bonaparte het Directorium om, en stelde het consulaat in de plaats. Het landsbestuur verbeterde en de kerkvervolging hield op.

3) Arch. Mod. Corresp., reg. n^r 61, brief n^r r41, van 22 messidor VII - 10 juli 1799. Het huis waar de zusters woonden behoorde aan den ‘ci-devant baron Caprick’, die liet hun kosteloos in gebruik had gegeven.

[p. 232]

bernie irréduetible, et paralitique du (sic) moitié de son corps, incapable d'être transporté sauf perdre la vie’¹⁾.

Al de opgeslotene priesters werden op vierden April 1800 losgelaten²⁾.

Met het concordaat, werden de bisdommen Brugge en Yperen afgeschaft en vormden met het bisdom Gent en enkele deelen van het bisdom Doornijk het nieuwe bisdom Gent, dat zich uitstrekte over de beide departementen der Leye en der Schelde (huidig West- en Oost-Vlaanderen).

Het nieuwe bisdom, onder Mgr. de Beaumont werd verdeeld in drie distrikten: Gent, Yper en Brugge; aan het hoofd van ieder distrikt stond een vicaris generaal.

De vicaris generaal te Brugge, was de Z.E.H. De Pauw. Toen Napoleon het apostolisch vicariaat van 's Hertogenbosch in een bisdom veranderde, wilde hij er Kan. De Pauw aan het hoofd stellen; hij riep hem naar Parijs waar hij echter op 19en september 1810 overleed³⁾.

De Gryse stierf als pastor-deken van Caprycke, den 16 en april 1811.

Jooris werd pastor van O.L.V. te Brugge en was tevens deken van de christenheid van Ghistel, hij overleed op 27^en oogst 1807.

Matthys, stierf als rustend priester in zijn geboortedorp Maldeghem, den 8^en october 1807⁴⁾.

Over Caytan, vinden we in het Memoriale: ‘Am-

1) Arch. Mod. liasses, 1^re série, n^r 486 en Corresp. reg. 339, f^o 297.

2) De Schrevel, op. cit. De Pauw.

3) Ibidem, en Memoriale in Generationem et Generationem, absolutum 1. Aprilis 1800, door M, Gaillard. Dit uiterst zeldzaam boekje behoort toe aan Z.E.H. De Schrevel, het bevat al de namen van de beëedigde en onbeëedigde priesters van het oude bisdom Brugge. Nevens den naam der meeste priesters. staat geschreven waar en wanneer ze gestorven zijn. Eerbiedigen dank aan Kan. DeSchrevel die mij het boekje ter inzage gaf.

4) Memoriale, enz.

[p. 233]

plissimus Dnus Lud. Caytan obiit Brugis 3^a Januarii 1813, aetatis 70. annorum in hospitali S. Julianii, in quod per undecim menses fuit occlusus, injuste et innocens, propter...’.

Jos. De Smet.