Biekorf. Jaargang 31

Keurgedichten van Guido Gezelle

(Vervolg van bl. 67).

Bl. 117. Tijdkrans. S. De Quidt meent: ‘'t Is op aandrang van Tinel dat G. dit werk begon, hij had voor hem de Adventliederen gedicht’. Tinel schreef 3 reeksen liederen op Gezelle's verzen: Geestelijke gezangen (meest ‘Kleengedichtjes’), Marialiederen en Adventliederen, alle in 1885. Hij kende Gezelle sedert April 1884. In '85 schreef hij hem: ‘Ik zou een Cyclus liederen willen voorelken tijd van 't kerkelijk Jaar’. Maar een Cyclus liederen is niet Tijdkrans, die in 1885 reeds lang begonnen was. Gedichten, en van de schoonste uit, zijn daar te vinden, uit 1871 reeds, en vooral uit 1880, 1881 en 1882. Van dit laatste jaar zijn b.v.: Andleiei Broeltorren, O wilde en onvervalschte pracht, enz. Deze gedichten werden, van toen af, door Gezelle in R.d.H. en elders ingezonden en gedagteekend.

H. Verriest meent: ‘Indien uit T[ijdkrans] geweerd wierden de E. Communie-, feest- en gelegenheidsgedichten, de priesterwijding-, leeuw en Vlaminggedichten, en zou er maar een halve boek volstaan’. Dit, om T. als minder dichterlijk dan Rijmsnoer te doen aanzien. Jamaar, in T. staan 264 gedichten daarvan 93 gelegenheidsgedichten. Blijft 170 andere. En in Rijmsnoer 147.

[p. 109]

Beter ware te zeggen: Tijdkrans is een dubbele boek, Rijmsnoer een ‘enkele’.

Wat Verklaarder bijvoegt: ‘Die halve boek is slechts een soort proef, een aanhef, waarop Rijmsnoer, drie jaar later volgt als de voltooiing, de volle klank’, kan ik niet toegeven. Tijdkrans, ontdaan van de gelegenheidsverzen, is minstens zoo vol en zoo schoon als Rijmsnoer. Zie b.v. Dagkrans, Bontekraaien, Den heelen nacht, O wilde en onvervalschte pracht, Waar zit die heldere zanger, Geboren in de Nazarethsche dellinge, Andleie, De oude Rave, Gulden Woensdag. 't Is honderd jaar geleên. 'k En ete niet, en dozijnen andere: ik rape uit den hoop. Uit T. worden minstens zooveel, zooniet méér Gezellegedichten in de Bloemlezingen opgenomen en in bewonderende studiën aangesteld, als uit R.

Bl. 156. O wilde en onvervalschte pracht. Terecht wordt hierbij gewezen op het schoon verhaal van Lauwers in Biekorf 1905, bl. 397, waar het ontstaan van 't gedicht wordt voorgesteld. Verklaarder voegt daarbij: ‘Dat is allemaal zeer schoon. Maar die verzen waren niet nieuw. Gezelle had ze vroeger reeds gedicht’. Die verzen waren zeker niet nieuw toen Lauwers zijn opstel schreef in 1905, immers 6 jaar na Gezelle's dood. Maar zij waren nieuw, toen Lauwers Gezelle ontmoet had zoo 't zijn opstel verhaalt, en dat was in 1882. Gezelle zond het Gedicht naar R.d.H. en droeg het op aan Duclos, op S^t Nobertusdag (6 Juni 1882). Zie R.d.H. dat jaar.

Bl. 173. Vrijdag. De aanteekening zegt, heel waar, dat dit gedicht en ook het daaropvolgende in Tijdkrans, geschreven werd voor Kan. Rommel, en getoonzet door Tinel. Maar die waarheid is niet volledig. Zie R.d.H., 1887. Daar vindt men: ‘De Brugsche Metten, Zanggedicht aan E.H. Rommel, overste van S^t Lodewijks-collegie te Brugge’. Het bevat de volgende stukken uit Tijdkrans: I. O enkele die nog staat, II. De sluier valt, III. Zij kwamen gereden, IV. Ze lagen en waakten, V. Schild ende Vriend, VI. O Vrijdag, VII. O Heilig Zoete Bloed. In Tijdkrans worden V en VI gescheiden

[p. 110]

door een gedicht: Gij gildelieden, dat niet oorspronkelijk tot het Zanggedicht behoorde.

Het jaartal is (nu voor de 4^e maal gezeid in dit tijdschrift) 1887: jaar van de Breydel- en De Coninckfeesten te Brugge.

Een zanggedicht is een Cantate niet een Oratorio, dat een geestelijk zangspel is.

Bl. 196. Mimosa. Verklaarder zegt: ‘Apocalyptisch duister, voor wie de omstandigheden onwetend is’. Zeker hangt een weemoedig waas over dit gedicht, maar de uitdrukking ‘Apocalyptisch duister’ is wat sterk. Ieder aandachtige lezer kan zelf vinden, dat hier spraak is van een meisje, door Gezelle in 't sterven bezocht, en gestorven onder verstokte ongeloovigaards, die niets als blommen en wanhopige tranen voor haar over hadden. Die blommen worden door den dichter genoemd met hun plantenkundigen naam tusschen aanhalingsteekens: ‘Mimosa’. Zóó is de titel, en hij verklaart aan 't einde van 't boek: ‘Mimosa botrycephala... wier blommen men 's winters uit Nizza naar hier zendt. Mimosa wil in 't Grieksch Navolgster zeggen’.

De aanhalingsteekens aan het opschrift zijn hier ten onrechte weggelaten, zij beteekenen immers: 't is een gewas. En nog meer ten onrechte is na den titel 't schriftuurwoord overgeslegen: Qui spem non habent... duidend op de hopelooze bedroefdheid der bloedverwanten. Met wat Gezelle gaf was 't gedicht verstaanbaar genoeg.

Bl. 253. Het Schrijwiel. ‘...was eene splinternieuwe uitvinding in Gezelle's tijd... 'k Versta niet, bekende hij mij, hoe 'ne mensch hem daar kan op recht houden’, zegt Verklaarder.

In den tijd dat Caesar Gezelle te Kortrijk op bezoek ging, was onze bicyelette, met keten en luchtbanden, een nieuwigheid, maar de véloeipède werd door Guido Gezelle reeds naar een prente beschreven in R.d.H. 1869, 27 jaar vóór dit gedicht. Hij noemt deze ‘vélocipède’, met den Vlaming, wielpeerd, zooals men zegt stokpeerd, en zet er uitleg en bedenkingen bij, die dit gedicht goed verklaren. Zoo b.v.: ‘Uwe voeten zet gij

[p. 111]

in de geterdten... en gij doet net gelijk de wevers, op en neêre overhands’. Dit geeft geheel 't beeld van 't eerste vers: Lustig, op zijn loopgetouwe. Immers, de wevers terden 't weefgetouwe. En juist de vraag ‘hoe een mensch hem daarop kan recht houden’ lost Gezelle in R-.d.H. op ‘door de kracht van rechte te blijven, die 't loopen zelve aan een wiel bijzet’, zegt hij. Zie R.d H. 1869, bl. 341 en 356. Verdere vergelijkingen tusschen wielpeerd en andere peerden zijn geheel in denzelfden geest van stillen spot, die dit gedicht doorleeft.

Vele andere, mindere bedenkingen laat ik maar weg.

Ik begon deze beoordeeling op den 2ⁿ Zondag na Driekoningen, toen ik 't Evangelie van de Bruiloft, te Cana, had uitgeleid. Zoo de Bruidegom aldaar den besten wijn voor 't laatste hield, wil ik ook doen.

Niettegenstaande de aanmerkingen die de waarheid mij dwingt te maken, is er veel in Keurgedichten te leeren. Er is veel ‘materiaal’ bijgebracht in de brieven van oud-leerlingen, vrienden en vereerders, die sommige gedichten vergezellen, alsook in de oude, gelijkloopende en gelijkluidende verzen die worden aangegeven. De nota's van H.V. zijn soms ook zeer leerrijk, als b.v. bij Beltrommel, Snijdende schaaft het staal, Hoe licht is toch de sparke vier, enz. De eigen jeugdherinneringen van den neef over den Oom doen soms goed het dicht leven, als bij In 't Riet.

Zoo heeft Caesar Gezelle nu de 3 oudste Bundels bijna geheel doorgewerkt. Mocht hij voortgaan met Tijdkrans, Rijmsnoer en Laatste Verzen. Ook Kleengedichtjes mag niet vergeten worden. Zoo komen wij stilaan tot het verlangde doel van een verklaarde uitgave, tevens een gansch feillooze en ontdaan van alle herhalingen. Als men die tegen 1930 wil gereed hebben, is 't niet te vroeg om er kloek aan te werken. Mijne medewerking geef ik geern: 't is Gezelle ter eere.

Al. Walgrave.