Biekorf. Jaargang 31

't Mirakelboekje van Lombardzyde

(Vervolg van bl. 61)

[5 vk.]⁽¹⁾
Copie
[XI. Vgl. G, 5^o]

[In]⁽²⁾ het iaer i663 Jan van Heecke woo[nende in]⁽²⁾ || de prochie van Wulverghem hadde ontrent de ses iaeren || zeer dickmaels onderworpen gheweest aen de vallende || ziekte, waer toe hy veele remedien, hadde gedaen, || ende oock inghestelt veele peregrimagien sonder || nochtans eenigh secours, tot dat ten voorseyden iaere || eenighen tyt <voor>⁽³⁾ de solemnitheyt van de neghen daghen

(1) Dit blad 5 (vk. en ak.) is blijkbaar nadien ingesteken. De jaartallen wijzen 't uit; maar ook 't gestel, dat nog van Moens' hand is, doch haastiger gekrabbeld, en met een andere scherpere veere. Bovendien er is geen 6^e blad bij, 't welk immers (wellicht omdat 't wit was gebleven) tot op een schroo naar (die noodig bleek voor de naaiinge) is afgesneden. Het stelvocht gebruikt op bl. 5 vk. is anders, nl. zwarter, bij in 't boekje overal elders; maar op bl. 5 ak. is wederom reeds bleeker. Bl. 5 ak. is medeen nog haastiger daargesteld.
Daarom zeiden we boven (bl. 26) dat bl. 5 vk. komt van M² en bl. 5 ak. van M³.

(2) Afgescheurd ten deele.

(2) Afgescheurd ten deele.

(3) Eerst stond ‘van’, voortgaandeweg doodgestriept, en vervangen met ‘voor’ boveningebracht door M² zelf.

[p. 79]

⁽¹⁾ || van onse lieve vrauwe van lombarzyde heeft belofte || gedaen van dat iaer, ende t'elcken iaere van de neghen || daghen soo langhe als hy soude leven, het miraculeus || beeldt van onse lieve vrauwe van lombarzyde te || besoucken, ende daer te branden een vierendeel was. || van welcken tyt hy van dese sieckte genesen is geweest, || ende de sel(ve) noyt meer gevoelt, soo dat dese zyne ghesont||heyt aen het voors(eyde) miraculeus beeldt tenemael || toeschryft, in teecken der waerheyt heeft t'selve⁽²⁾ met || zyn hantteecken bevestight, ende by eede aen den H^r pastor verclaerst tsel(ve) zoo gheschiet te wesen. den 4 Jul. i666 ||

onder stont
Jan van Heecke met een hantteecken
f^r Judocus moens pastor van lombarzyde fidem sucepit //

[Niet bij M; wel bij G, 6^o]

Hier behooren we een stuk tusschen te lasschen, nl. een vanuit G, welke niet staat in M, en waarover we verder gaan spreken. Bij Tanghe⁽³⁾ is 't het t^k 6^o, luidende aldaar als volgt:

‘A^o 1664 het kynt van Anthone Baltsan sergant in t' regiment van Caraffa out 15 maen. is overeden geweest op den wegh van Leuven van een waghen vol bagagie. De moeder belooft de kerk van Lombarzyde te besoucken, dit kynt hebbende syn lichaemken swart als een koole, naer een heure gelyck geslapen te hebben, is teenemael gesont geweest, soo dat niet en wordt getwyfelt oft is geschiet door de ghenade van de he maghet Maria’⁽⁴⁾.

(1) Nog heden spreekt men te lande nooit van 'n ‘Octave’, maar van ‘de Negendagen’.

(2) Steller was eerst begonnen te zetten ‘se’ van ‘selve’ tewege, maar miek daar zoozaan ‘t'’ van.

(3) Ald., bl. 41-42.

(4) Deze trant dooreen is niet vreemd aan dezen van M, noch vanwege de woorden noch vanwege den zwaai van den zin.

[p. 80]

[5 ak.]
Copie
[XII. Vgl. G, 7^o]

[Jan]neken⁽¹⁾ Lansheers⁽²⁾ huisv. van Cesar Heleyne []⁽³⁾|| van het regement van Don⁽⁴⁾ Caraffa ten iaere i665⁽⁵⁾ hebbe[nde]⁽⁶⁾ || een dochterken van 5 iaeren oudt hadde kreupel gegaen met een || kreuxken ten tyde van een iaer, waerom de moeder met t' selve || kint heeft besoght de k(erc)ke van lombarzyde, ende daer doende branden eenighe keersen heeft zelve gebeden om den ganck van het || voorn(oomde) kindt, van welcken tyt dit kindt sonder toedoen van eenighe || medecyne heeft zyn ganck gecreghen sonder het minste te || behouden van zyn creupelheyt. dat dit soo gheschiet is. heeft de || voorn(oomde) moeder aen my onderschreven pastor by eede verclaerst, || ende met haer hantteecken onderteeckent desen 27 7bêr i668 ||

onder stont
Hantteecken van Janneken lansheers met een hantteecken
Attestor quod ego f^r J. moens pastor de lomb. hanc fidem suscepivi⁽⁷⁾ //

(1) Afgemijzeld ten deele en onleesbaar schier.

(2) Deze naam niet heel duidelijk.

(3) Hier nog ruimte voor een woord, afgescheurd. G 7^o zegt ‘Cesar Heleyne sergant...’. 't Is wellicht dit laatste woord dat in ons ‘mirakel’ hier stond.

(4) Hier ruimte over, nooit ingevuld, voor Caraffa's voornaam bestemd.

(5) De ‘-5’ is schier onleesbaar geworden, maar toch verkennelijk.

(6) Afgescheurd.

(7) 't Schijnt zoo.

[6 vk.]
Copie
[VII.]

Wy onderschreven attesteren hoe op den i7 9b[êr]⁽⁸⁾ || zynde op de zee zulck tempeest hebben onders[taen]⁽⁹⁾ || dat genootsackt zyn geweest alle onse victalie, || canon, ende andere ladinghe over boort te worpen. || ons schip

(8) 't Laatste ‘-bêr’ (en 't jaartal ook waarschijnlijk), is afgescheurd.

(9) Den uitgang ‘-taen’ gis ik, naar ruimte, trant en zin.

[p. 81]

heeft drie diversche reysen onder het water || geweest. den sti <e> rman⁽¹⁾ in de zee geworpen, maer van || ons uytgevist, ende gesalveert. gheen remedie vindende || om dit tempeest te ontgaene hebben ons gekeert tot || onse Lieve Vrauwe van Lombarzyde met belofte || van aen het lant kommende haer daer te besoucken, || eenighe missen te doen celebreren, ende was te doen branden ||. alzoo zyn wy gesalveert geweest, ende opgekommen || tot Ostende den 23 9bêr: sonder twyfel niet sonder || mirakel van de He maghet, ende moeder Godts Maria || want het menschelick onmoghelick was zulck || peryckel te ontgaene. tot teecken der waerheyt hebben || wy dit aen den H^r Pastor van Lombarzyde te kennen || gegheven, by eede verclaerst, ende met onse hantteeckens || geteeckent.

onder stont
By my capiteyn Joos Sap. Michiel Luyck.
L.W.
Dit is het hantteecken van Jan de vreyde
f^r Judocus moens Pastor hoc⁽²⁾ || notavit, et fidem a subscriptis suscepit
ita testor f^r Judocus moens Pastor in Lombarzyde //

(1) De ‘e-’ is bij herlezinge door M¹ zelf boveningevoegd.

(2) Wederom ‘miraculum’ gedempt door M² als boven.

[6 ak]
Copie
[VIII.]

Alzoo datmen schuldigh is van alle warachtighe || zaecken ghetuyghenisse te gheven, zoo ist dat ick || onderschreven Jooris Lieven f^s Joos, ende Agatha || myn huisvrauwe woonende in de prochie van || Leffinghe lande van den vryen, attesteeren by desen te || wesen warachtigh als dat in tlatste der maent Junij || i656, ende in de eerste drie daghen van Julij daer naer || ons zoontken oock Jooris genaemt oudt 2 iaeren is || geworden geheel creupel, ende kruypende in de platse || van te gaene ghelyck te vooren gewoone was, het || welcke gedeurende 3 a 4 daghen sonder eenighe || zieckte, ofte accident te

[p. 82]

hebben, myn huisvrauwe ziende dese⁽¹⁾ ellende, zoo heeft zy op den 4 Julij || i656 belooft te besoucken onse Lieve Vrauwe van || Lombarzyde, ende daer te doen celebreren een misse met || hei doen branden voor het miraculeus beeldt een stuver || was, ende te oofferen een wassen been van een vierendeel. || welcke belofte nauwelickx gedaen zynde, is het || selve kint wederom tot ghesontheyt, ende ganck gecommen || ghelyck te vooren geweest hadde sonder eenighe || medicamenten van medecynen ter werelt daer toe te hebben || gebruyckt, ende luttel daghen daer naer hebben wy de || voorn(oomde) belofte volbracht, ende t'selve te kennen gegheven || aen den H^r Pastor van aldaer. in teecken der waerheyt || hebben wy dit met ons gewoonelick handtteecken || gh[et]eeckent⁽²⁾ met presentatie van 't selve by eede te || bevestighen dies versocht zynde. ende tot meerder veri||ficatie hebbe ick onderschreven Adriaen vander // [7 vk.] Sluys kleermaecker van mynen style di[t oock onder] teeckent⁽³⁾, mits in dien tyt aldaer werckende ken||nisse hebbe alzoo gheschiet te wesen. aldus ghe||sloten in Leffinghe ter presentatie van Reynier de || Hert desen 26 februarij i657. mits oock geteeckent || by de gonne dien tyt daer gewoont hebben, ghe||tuyghende kennisse te hebben dat dit alzoo is || gheschiet

onder stont:
By my Jooris Lievens.
Dit is het marck van Agatha Lievens
By my Adriaen vander Sluys
Dit is het marck van⁽⁴⁾ Jan van Baeys als gebeur
Dit is het marck van Jan Alemes als knape.

(1) Hier stond nu eene ‘h’, voortgaandeweg door M¹ zelf licht doorstriept.

(2) Door een vlek is ‘-et-’ niet leesbaar.

(3) De hoek dier bovenste reke, en mede 't gestel van af ‘-t oock...’ is grootendeels weggescheurd.

(4) Eerst stond hier ‘Adriaen’ evengauw gedempt door M¹ zelf.

[p. 83]

By my maryn verschote als knape
By my Janneken Andries de dochter van Agatha Lievens

Copie
[IX. Vgl. G, 4^o]

In het iaer i656 in het belegh van Valencyn door het || frans legher op den i6 Julij wanneer de selve || stadt van het spaens legher wierd ontset, Joannes // [7 ak.] Martines soldaet van het regiment van Don || Anthonio Octavo⁽¹⁾ gebiecht, ende gecommuniceert || hebbende heeft voor het aenvallen op den viant hem || gherecommandeert aen onse Lieve Vrauwe van || Lombarzyde met belofte van haer kercke te || besoucken ist saecke wierde ghesalveert. in den selven <aenval>⁽²⁾ heeft hy vier schooten ghekreghen door zyn || hoet, ende drie op zyn lichaem sonder het minste || gequetst <te>⁽³⁾ wesen, alleenelick hebbende de gaten in || zyn kleederen, ende blaeuwe plecken op zyn lichaem. tot || teecken der waerheyt heeft hy dit te kennen ge||gheven aen den H^r Pastor van Lombarzyde in de || teghenwoordicheyt van H^r Egidius Richaert || capelaen maior van Niepoort, ende zyn <hoet>⁽⁴⁾ op de || voorseyde maniere doorschooten aen de kercke || van Lombarzyde gheoffert. oock dit met zyn || hantteecken onderteeckent, ende aen den H^r Pastor || by eede verclaerst tselve zoo gheschiet te || wesen.

onder stont
Dit is het hantteecken van Joannes Martines.
Egidius Richaert
f^r Judocus moens Pastor in Lombarzyde || hoc⁽⁵⁾ anno-

(1) G 4^o zegt ‘Ortado’.

(2) Bij herlezing boveningelascht door M¹ zelf.

(3) Evenzoo, tusscheningesrlioven door M¹.

(4) Evenzoo, boveningevoegd door M¹.

(5) Hier eveneens ‘miraculum’ doodgedaan als de vorige door M².

[p. 84]

tavit et fidem a subscripto || suscepit
quod testor f^r Judocus moens Pastor in Lombarzyde //

[8 vk.]
Copie
[X.]

Heden den 9 Julius i66i ghetuyght Antonette || Follaers out wesende ontrent 74 iaeren ghebooren || van S^t Omaers hoe dat ble[nd]⁽¹⁾ geweest zyn⁽²⁾ ontrent || 4 weecken, ende ontrent paesschen [d]it⁽¹⁾ iaer in den slaep || by nachte gevallen zynde, wiert gelyck ghestelt || voor het miraculeus beelt van onse Lieve Vrauwe || van Lombarzyde, waer gheleeck te bidden om || myn ghesichte, twelcke oock ontweckt zynde || hebbe gedaen met belofte van t' selve beelt te || besoucken. van welcken tyt hebbe myn ghesichte || tenemael ghekreghen, ende van daghe tot Lombarzyde || van Dunckercke gekommen om de H^e Maghet || Maria over dit groot weldaet te bedancken. in || teecken der waerheyt hebbe dit met myn hantteecken || bevesticht, ende by eede aen den H^r Pastor van Lom barzyde verclaerst in de teghenwoordicheyt van || dese onderschreven ghetuyghen

onder stont
Antonette Follaers
Cornelis Strael Cornelis bouden als ghetuyghen
f^r Judocus moens Pastor in Lombarzyde hoc⁽³⁾ || annotavit, et fidem a subscripta suscepit || quod testor
f^r Judocus moens Pastor in Lo[m]barzyde⁽⁴⁾ //

(1) Ten deele geschonden door een scheure en een gat.

(2) Recht zoo: allicht insteê van ‘zynde’.

(1) Ten deele geschonden door een scheure en een gat.

(3) ‘Miraculum’ uitgekrabbeld als telkens door M².

(4) Ten deele uitgescheurd.

[p. 85]

[8 ak.]
Nota

In de kercke van Lombarzyde wort iaerlickx || gevierst een solem[n]ele⁽¹⁾ novene⁽²⁾ beghinnende || op den f[eestd]ag⁽¹⁾ van onse Lieve Vrauwe besouckinghe || den 2^en van [H]oymaent⁽¹⁾, waer voor⁽³⁾ een ider die || gebiecht zynde, ende de H^e communie ontfanghen || hebbende. te verdienen is vollen: aflaet ende t'elcken || reyse, gedeurende dese novene, dat imant het mira||culeus beeldt besouckt, zynde in state van gratie || 40 daghen aflaet, ghelyck oock voor ider statie || van de 7 ween staende rontom het kerckhof. ||

Is oock nieuwelickx geiont van onsen alderheyligsten || Vader Alexander den 7^en ieghenwoordigh Paus op || alle onse Lieve Vrauwe feestdaghen voor een ider || die gebiecht zynde, ende de H^e communie ontfanghen || hebbende in de selve kercke hûn gebedt storten 7 iaeren || ende 40 daghen aflaet: ghelyck oock alle saterdagh || de welcke ieghenwoordigh zyn in het singhen van de || Letanien van onse Lieve. Vrauwe naer de hooghmisse || verdienen i00 daghen aflaet. om welcke schatten in || de voornoomde kercke te verkryghen niet alleenelick || in de novene, ofte onse Lieve Vrauwe feestdaghen, || maer oock t' elcken saterdaghe van alle quartieren || grooten toeloop is van volck, soodat de kercke dick||maels te kleyne is om het volck te vatten, daer nochtans || dickmaels [op eenen]⁽⁴⁾ saterdagh meer dan 20 missen || worden [gecelebreer]t⁽⁴⁾ //

[9 vk.] In dese kercke van Lombarzyde is o[ock]⁽⁵⁾ ing[e]||stelt⁽⁵⁾ het broederschap van onse Lieve Vrauwe ||

(1) Hier, en in de twee volgende reken de scheure en 't gat waaraf sprake bij blad 8 vk. (vgl. hiervoor, bladz. 84, opm. 1).

(2) Een woord als ‘opd[en]’ werd hier eerst begonnen, aanstonds uitgestriept.

(1) Hier, en in de twee volgende reken de scheure en 't gat waaraf sprake bij blad 8 vk. (vgl. hiervoor, bladz. 84, opm. 1).

(1) Hier, en in de twee volgende reken de scheure en 't gat waaraf sprake bij blad 8 vk. (vgl. hiervoor, bladz. 84, opm. 1).

(3) Eerst stond hier ‘alle’ aanstonds doorstriept.

(4) Uitbepooteld ten grooten deele.

(4) Uitbepooteld ten grooten deele.

(5) Hier eveneens een scheure en een gat als op bl. 8 vk. en ak.

(5) Hier eveneens een scheure en een gat als op bl. 8 vk. en ak.

[p. 86]

van de 7 wëen⁽¹⁾, ghelyckerwys uytgheven de statien || rontom het kerckhof, begha[eft]⁽²⁾ met veele || aflaten, ende andere privilegien, sonder nochtans de || ghildebroeders, ende ghildesusters eenig last, ofte || obligatie aen te bringhen. <⁽³⁾ [noc]h⁽⁴⁾ 7 mael onse vader, ende weest gegroet ter weecke met het || [gebedt va]n⁽⁵⁾ de 7 ween van dese H^e maghet om alsoo deelachtigh te wesen van de || broederschappen van dese [7]⁽⁵⁾ ween> op den dagh dat imant || hem doet inschryven in dit broederschap, gebiecht, ende || gecommuniceert hebbende,⁽⁶⁾ || heeft vollen aflaet. || ghelyck oock in hûn uterste segghende den name || Jesus, ofte zoo zy niet spreecken en connen,⁽⁷⁾ || pensende met der herte, vollen aflaet. Zoo dickmaels || als zy in dese kercke misse hooren ofte ieghen||woordigh zyn in eenighen dienst, de welcke daer || gheschiet. eenighe pilgrims herberghen. paeys || maecken tusschen vianden, ofte de selve besorghen. 1|| ieghenwoordigh zyn in het begraven van eenighe || doode. in eenighe inghestelde processie medegaen || vergheselschappen⁽⁸⁾ het Hooghweerdigh sacrament || des autaers gedreghen naer eenighe ziecke, ofte ||⁽⁹⁾ belet zynde, alleenelick lesen een onse vader, || ende weest gegroet, vyf onse

(1) Met twee stipjes op de eerste ‘-e-’.

(2) Hier eveneens een scheure en een gat als op bl. 8 vk. en ak.

(3) Deze zinsnede <...>, hier in te lasschen uitwijzens een verzendingsteeken achter ‘bringhen.’, staat vanlangs op de sponde van de bladzijde, en is gesteld door M².

(4) Deze ‘noch’ is een gissing van mij. Ik ben zelfs niet stout op die eind-‘h’.

(5) [...] is iets dat uitgescheurd is.

(5) [...] is iets dat uitgescheurd is.

(6) Hier stond eerst: ‘ghevende een aelmoese aen || de voorn(oomde) kercke naer zyn devotie’; deze reek nadien doorkrabbeld, wederom door M².

(7) Eerst hier ‘pensen’, bij een herlezinge aanstonds doodgestriept door M¹ zelf.

(8) Er staat ‘vergheoselschappen’, doch bij een herlezinge wellicht, met twee stipjes boven de ‘-g-’ gesteld, blijkbaar om die ‘-g-’ te verwijzen.

(9) Hier iets onleesbaars, iets als ‘In’, meêgaande weg doorhaald door M¹ zelf.

[p. 87]

vaders, ende ave maria || lesen voor de zielen van de overleden ghildebroeders, || ende ghildesusters van dit broederschap. eenighe || sondare, ofte sondaresse bekeeren den onghelcerden // [9 ak.] [L]eeren⁽¹⁾ den wegh van zyn zalicheyt. ofte [een]⁽¹⁾ || ander werck van godtvruchticheyt ofte liefde || zyn evennaeste doen, voor elck van dese gheseyde || goede wercken⁽²⁾ zullen telcken reyse winnen [ ]⁽¹⁾ || daghen aflaet.

Dese ghildebroeders, ende ghildesusters zyn deelach||tigh van alle gebeden, missen, ende iaerghetyden, de || welcke door geheele de werelt gedaen worden voor de weldoenders, ghildebroeders, ende ghilde susters van alle de broederschappen inghestelt || ter eere van onse Lieve Vrauwe van de 7 ween || ghelyckerwys datter obligatie is in de voorn(oomde) kercke || van Lombarzyde, boven andere diensten⁽³⁾, iaerlickx || te singhen twee solemneele iaerghetyden tot la[ve]||nisse⁽⁴⁾ van de zielen van de overleden ghildebroeders, || ende ghildesusters van dit broederschap. <deene⁽⁵⁾ naer onse lieve [vrauwe]⁽⁶⁾ lichtmisse, ende dander naer onse l[ieve]⁽⁷⁾ || vrauwe hemelvaert.>

<recueil⁽⁸⁾ de miracles arrivés à || notre Dame des sept douleurs || à Lombaertzyde.>

(Besprekinge volgt).

[Uit]

L. De Wolf.

(1) Ik aanzie 't eerste woord voor ‘leeren’. Hier en op de 4^e reke wederom scheure en gat als bovenvermeld (bl. 85, opm. 1).

(1) Ik aanzie 't eerste woord voor ‘leeren’. Hier en op de 4^e reke wederom scheure en gat als bovenvermeld (bl. 85, opm. 1).

(2) Hier een boekstaf begonnen, en weer uitgedaan door M¹.

(1) Ik aanzie 't eerste woord voor ‘leeren’. Hier en op de 4^e reke wederom scheure en gat als bovenvermeld (bl. 85, opm. 1).

(3) Op de ‘-i-’ van dit woord staan twee stipjes.

(4) De stafgreep ‘-ve-’ onleesbaar, half uitgescheurd.

(5) Deze zinsnede wederom bijgesteld door M².

(6) 't Woord ‘vrauwe’ is vergeten.

(7) Onleesdaar door 't vuilworden.

(8) Dit ‘fransch’ aan 't zien is erbij gevoegd door een geleerd man uit den tweeden helft der XIX^e eeuw.