Biekorf. Jaargang 31

'n Mirakelboekje van Lombardzyde

DIT is een klein verzamelwerkje⁽¹⁾ in XVII^d-eeuwsch handstel; tot heden nog nievers overgedrukt; haast van niemand gekend, en zelfs niet eens vernoemd in

(1) Ons bereidwillig aan de hand gedaan door E.H. English.

[p. 26]

Tanghe's Parochieboek of Beschryving van Lombardzyde⁽¹⁾.

't Meet 0.193 m. hoog op 0.155 breed. 't Is in papier, zonder watermerk in; voordezen samengenaaid, met den tijd losgerocht van in de handen. 't Beslaat vier tweevoudige bladen, mitsgaders, ten halvent daarin, een enkelvoudig blad: is negen bladen althoope, die ikzelf hier in 't overboeken betalmerkt hebbe, nl. van 1 tot 9 telkens met elk zijn voor en zijn aarkant (d.i.: vk. en ak.).

Groote slete 'n is er niet op, uitgeweerd aan de boorden een beetje, en dan nogalwat aan de twee hoeken alboven; echter de voor- en achterzijden (1 vk. en 9 ak.) een weinig bevuild.

't Is gesteld met zorge; t.w. door ‘f^r Judocus Moens’ die aldaar herderde van 1655 tot 1670, en díe immers was gekomen achter ‘Petrus de Mystere’ herder te Lombardzyde vanaf 1634, en ontslagnemer in 1655⁽²⁾. Moens, onsdunkens, stelde 't werk in drie keers; en daarom, bondigheidshalve, zullen we hem noemen, naarvolgens het schikt: M¹, M², en M³.

1)	M^1 stelde de bladen 1 tot 4, en 6 tot 9, de vier tweevoudige dus; en hij deed dat verhaalwijsde; en met moete, buiten, een keer gekomen aan 't negende blad, dat hij deed alsof hij lijk-langde naar 't einde. We gaan verder kunnen goedmaken dat dit zal geweest zijn in 1661.
2)	M^2 stak er een blad bij thalvent het boekje, en stelde daarop heel den inhoud van bladz. 5 voorkant, na eerst hier en daar in het lijf van het werk eenige kleine godsdienstmatige wijzigingen te hebben gepleegd; dit in 1666 allicht.
3)	M^3 voegde eraan toe: heel den aarkant van gezeide blad 5; waarschijnlijk in 1668.

We gaan dit allemaal nader omstaken en staven waar dat het zal schik geven.

Zoo, wat staat daar nu in? ‘Copien’ van verslag-

(1) Hebbe hier de 2^e uitg. ervan, nl. van: Brugge, De Scheemaecker, 1866.

(2) Allemaal zeggens TANGHE, ald., 27.

[p. 27]

stukken over wat men, in de XVII^e eeuw, geren en gemakkelijk noemde ‘mirakels’.

Ook bij Tanghe is er spraak van ‘mirakels’. 't Zijn zegt hij⁽¹⁾, ‘eenige byzondere weldaden’ waarvan ‘de gedachtenis wordt in de kerke’ van Lombardzyde ‘bewaard door gedenkstukken’, nl. zeven⁽²⁾, wier opstel hij aangeeft. We gaan die noemen G, b.v. bij 't vergelijken dier zeven gedenkenissen bij enkele van de twaalf ‘mirakels’ uit M. De zeven uit G zijn betalmerkt door Tanghe, van 1^o tot 7^o; onze twaalf-hier hebben we tijdmatig zelve betalmerkt van I tot XII.

De zake van uitspraak over de wonderdrachtigheid dezer ‘mirakels’ hebben wij vaneigen over te laten aan de Geestelijke Overheid.

Hier-onze bedoeling is enkel ons schamel oud handvestje boekvast te maken. Daarmee kan de geschiedkunde allicht nogweleens entwat doen.

Stelwijze in 't boekje. Er is weinig bezonders. Alle woorden zijn gesteld voluit; buiten 'n twee-drie, alsan dezelfde: nl. ‘voorn(oomde)’ en ‘voors(eyde)’ eenige keeren, en ‘en(de)’ altoos. Vóór dit laatste woord onveranderlijk vinden we een scheidteeken staan; in 't overboeken hebben we 't woord ‘ende’ telkens op zijn geheele gezet. De scheidteekens zijn: voortnog de ‘virgula’ 't schreefje van overouds (wij stellen er een knipje); uitzonderingsgewijze en slechts bij 'n grooten keer van gedachten, is 't ookal een stipke, zelfs eens 'n knip-en-'n-stip of soms nog 'n tweestip. Waar, op 't einde eener reke, een woord in twee'n is getrokken, het teeken der splitsing bestaat uit twee liggende schreefkens die de uiterste stafgreep onder en boven omvangen. 't Eerste woord, aan 't begin vaneen bladzijde, nog weze 't thalvent een zin, komt altijd voor met 'n hoofdstaf; en bovenaan 't

(1) Ald. bl. 39; RdH.(1875-76) XI,249-250, zegt het hem allegaar achter.

(2) Schilderijen zou 'k denken, heden wellicht ook veroorlogd. Hebbe getracht het vaster te weten. Daarover verder.

[p. 28]

blad, halfwege de breedte, staan altijd twee streepkens doorschrankt van twee andere.

Nu eens heeft m'er ‘sy’, dan eens ‘zy’; evenook ‘soo’ en ‘zoo’. De ‘y’ draagt één stipke, geen twee (wij, we hebben 't hier achtergelaten); nochtans op 't einde der maandnamen (waar de ‘-y’ inderdaad niet 'n ‘-i’ maar ‘-i-j’ is) voert ‘y’ er twee. De ‘ú’ - overal is 't immers nog ‘ú’ - boekten wij over als ‘u’.

Hier nu den inhoud van 't boekje.

[1 vk.]
Copien

van de <gheschiedenissen>⁽¹⁾ door het miraculeus ||⁽²⁾ beelt van <O.l. V^e van>⁽³⁾ Lombarzyde oude stadt, schependom [,] || ende eerlicheyt van Niepoort.

(1) Eerst stond er: ‘mirakels gheschiet’ denk ik; wat daarna door M² werd doorgeschrabt en bovenin vervangen met ‘geschiedenissen’.

(2) Dit teeken duidt het einde eener reek aan.

(3) Meegaandeweg, na herlezing wellicht, boveningelascht door M¹ zelf.

Copie
[Stuk I. Vgl. G, 1^e]

Heden den 3 maerte i635 soo is Margriete Menagie || gecommen binnen onse Lieve Vrauwe prochiekercke || van Lombarzyde, de welcke van te vooren lam || hadde geweest op haere rechter zyde den tyt van 4 || maenden, ende alzoo zy haere belofte hadde gedaen van || onse Lieve Vrauwe te besoucken, ende eenigh licht te doen || branden in de voorn(oomde) kercke tot haerder eere soo haest || sy soude van haere lamheyt verlost wesen, soo belydt zy || by haer schriftelick handtteecken dat sy van die heur || of groot secours heeft gekreghen, ende sonder eenighe || medecyne alleenelick stellende haer hoope op dese moeder || der bermherticheyt is tenemael van haer lamheyt ver||lost geworden, het welcke bereedt is by eede te || bevestighen alsoo sy verclaerst ter pre-

[p. 29]

sentie van dese || onderschreven ghetuyghen, ende meer andere persoonen

onder stont
Margarethe menagie
Ita testor f^r Leonardus Jonckbloet Recollec[ta]⁽¹⁾
Ita quoque attestor f^r Gregorius Verbaere recollecta
Et ego Gerardus Smolders pastor in mannekensvere by my Leonaert Luicx als ghetuyghe
Jan Boudens als ghetuighe
Steven van den Dorpe coster van(de) voorn(oomde) prochie kercke || van Lombarzyde
[P]etr[us]⁽¹⁾ de Mystere tune temporis pastor hoc⁽²⁾ || [annojtavit⁽¹⁾ et fidem ab ipsa suscepit.

[⁽³⁾]//

(1) Ten deele uitgeduimd.

(1) Ten deele uitgeduimd.

(2) Hier nu werd ‘miraculum’ gesteld door M¹, nadien doodgekrabd door M² mede met ‘mirakels...’ boven op de 2^e reek (vgl. bl. 28, opm. 1).

(1) Ten deele uitgeduimd.

(3) Hier volgden nog woorden, mogelijks: ‘sic testor’; maar daaronder was lijk geen ruimte meer over voor meer.

[1 ak.]
Copie
[II. Vgl. G, 2^o]

In het iaer i644 heeft Pieter They zynde tot Niepoort ontrent de gaey perse, waer de ghildebr[oe]||ders⁽⁴⁾ van S^te Sebastiaen de gaey schooten, den pyl gekre||ghen op zyn hooft, de welcke zoo diepe door de schuttel is gevallen, datmen met maght de selve || heeft moeten uyttrecken, van dese wonde heeft || hy ses en twintigh daghen gheleghen sonder spraecke, || ende buyten alle hoope van ghenesen te konnen worden, mits meer als een lepel heersens uyt het hooft || was gheloopen. zyn moeder Ghiliemette They || heeft haer toevlucht genomen tot onse Lieve <vrauwe>⁽⁵⁾ van Lombar||zyde, diverschemael dese kercke besocht met het || branden van was,

(4) De staven ‘oe’ zijn weggescheurd.

(5) Naderhand boveningelascht door M².

[p. 30]

ende belofte van eenighe missen ter || selver platse te doen celebreren, est saecke haeren || soone van dese wonde wierde ghenesen. het welcke || gheschiet is, niet sonder groot mirakel, mits naer || het iugement van de medecyn meesters, de welcke || dese wonde hebben gecureert, naturelick onmoghe||lick is dat imant alzoo gequetst zynde worde gecureert, ende genesen. tot teecken der waerheyt hebben || dit dese twee chirurgiens onderteeckent met den || patiënt, ende de moeder van den selven, bereyt zynde by || eede te verclaersen, zoo zy gedaen hebben in de handen || van den H^r pastor van Lombarzyde

onder stont
Louys Thuyn chirurgien.
Louys Wolf chirurgien.
Pedro They.
by laste van margriete They.
f^r Judocus moens Pastor hoe⁽¹⁾ annotavit || et fidem a subscriptis suscepit
sic testor
f^r Judocus moens
[⁽²⁾]//

(1) Hier tevoren ‘iniraculum’. Doodgedaan als boven (vgl. 1, bl. 28, opm. 1).

(2) Hier stond iets, waarschijnlijk: ‘Pastor de Lombarzyde’, thans uitgemijzeld.

[2 vk.]
Copie
[III.]

In het iaer i648 is verdroncken in de reviere de⁽³⁾ || ontrent de stadt van niepoort Jaques Everaert || soldaet van de companie van Don George Faria⁽⁴⁾ || Gouverneur van het fort van nieuwendamme geleghen || een quartier myls van nieupoort, den welcken daer naer || is wedergekommen, || ende veropenbaert aan een onnoosel || kint van zyn⁽⁵⁾ swagher Don Claude Manie || alpheris

(3) Uitgebrokkeld. 't Schijnt iets te zijn geweest van ‘Se..’ een 3-4 staven lang: de ‘Selte’ (noord van de Koolhofbrugge)?

(4) 't Kan ook Facia zijn.

(5) Tevoren stond ‘broeder Don’, meêgaandeweg uitgedaan door M₁ zelf.

[p. 31]

van de selfste companie. maer principalick || aen Mahieu Verbrugghe soldaet der selver companie || de welcke hy veele tyt heeft vervolght, ende ten latsten naer veele belezinghen van diversche gheestelicke || persoonen ghesproocken. aen wie hy bekent heeft dat || hy dien dagh van zyn doot zeer hadde gevlouckt, ende || gesworen, ende sigh te buyten gegaen in den dranck,⁽¹⁾ || waerom hy was in het peryckel van verdomenisse, ten | zy hy hadde geholpen geweest door onse Lieve vrauwe || van Lombarzyde, de welcke hy vallende in het water || hadde aenroupen, ende door wiens gratie hadde || verkreghen van zoo terstont niet ie verdrincken, nemaer || te verwecken een leetwesen over zyn sonden. tot zyn vagevier || gegheven aen hem te doolen ontrent dat cruys, twelcke || wiert gestelt ontrent die platse waer hy verdroncken || was tot dat diversche pilgrimagien, ende andere || goede wercken voor zyn ziele souden hebben volbracht || geweest. onder andere een misse met het branden || van een pont wit was tot Lombarzyde. op den || dagh dat desen gheest moste adieu nemen heeft || Mahieu Verbrugghe te biechte gegaen aen Dh^r || Pieter de Mystere pastor van Lombarzyde, de || [2 ak.] Welcke als hy was presenterende de H^e communie || heeft hem afgevraecht, ofte hy tot teecken der waarheyt || van al, twelcke hy van desen gheest hadde verhaelt, || soude desen zyn Heere, ende godt ontfanghen, twelcke || hy getuyghende heeft gedaen. Zoo desen gheest nu⁽²⁾ || adieu nam in de kercke, wiert zyn hoet van zyn || handen ter aerde ghesmeten. ende zyn aerm geteeckent || met een blauw teecken, twelcke zoo van den H^r || Pastor, als diversche andere persoonen gesien is geweest. || tot bevestinghe van de waerheyt heeft Mahieu Ver||brugghe dit onderteeckent bereedt zy[n]de⁽³⁾ by eede || te verclaersen dat dit aen hem alzoo is geschiet. ende || dat by Don Claude

(1) Hier was eerst ‘waer’, meegaandeweg dan doodgestriept door M¹.

(2) Eerst stond hier ‘d’, al voortstellendeweg doodgedaan.

(3) 't Staat ‘zyde’.

[p. 32]

Manie met Aleis Guure⁽¹⁾|| zyn huisvrauwe, ghetuyghende zy veele teeckens || van de waerheyt hebben gesien, ende volkommen, tghene || van desen gheest wiert versocht. twelcke in de || handen van den Heer Pastor van Lombarzyde hebben || verclaerst

onder stondt
by laste van Mahieu verbrugghe.
Claude Manie.
Aleis Guure⁽¹⁾
f^r Judocus moens Pastor hoc⁽²⁾ || annotavit, et fidem a subscriptis⁽³⁾ suseepit
ita testor
f^r Judocus moens
Pastor de Lombarzyde //

(1) 't Zou ook kunnen ‘Euure’ (Euvre) zijn.

(1) 't Zou ook kunnen ‘Euure’ (Euvre) zijn.

(2) Hier wederom ‘miraculum’, doodgedaan op de wijze als boven door M².

(3) Eerst ‘an’, voortdoendeweg doodgestriept door M¹.

[3 vk.]
Copie
[IV]

In het iaer i652 in de maent van Oust is tot || niepoort aengekommen met een schip uyt vremde land[en]⁽⁴⁾ || een ionghman wesende ontrent de i4 iaeren out, ende || heeft gewoont ontrent i8 maenden in een huys || sonder oyt eenigh teecken te gheven van gehoor, ofte || spraecke: waerom die van den huyse op alle manieren || hebben geprouft eenigh gehoor in hem te verwecken zoo || door roupen, ende tieren, als door het spel van instru menten; maer al te verghifs, mits van geboorte stom, ende doof was. de vrauwe van den huyse mede||lyden hebbende met desen ionghman heeft diverschemael || t'saterdaeghs gegaen naer onse Lieve Vrauwe van || Lombarzyde, ende oock een andere vrauwe ghesonden || om door het branden van licht daer te bidden tot het || verkryghen van de spraecke, ende gehoor voor desen || ionghman. tis gebeurt dat zoo dese afghesonden || vrau-

(4) De ‘en’ is afgesleten.

[p. 33]

we wederkeerde op een saterdagh van Lombarzyde || den ionghman begonste te hooren sonder nochtans || spraecke te gheven, het welcke de vrauwe van den huyse bemerckende heeft aen hem teeckens gemackt || dat hy syne kousen, ende schoen zoude afdoen, ende alsoo met || de voorseyde vrauwe blootvoets gaen naer Lombar- || zyde om voordere gratie te verkryghen: waer hy op || den schynschen avont ten iaere i654 heeft begonst || zyn tonghe te roeren, ende alleinskens tot volkommen || spraecke gekommen. hier van heeft desen ionghman. || aen alle de inwoonders van niepoort met zyn // [3 ak.] Eyghen tonghe kennisse gedaen, ende getuycht dat hy || te vooren noyt hadde ghesproocken, ofte gehoort, || bevestighende tselve zoo gheschiet te wesen aen || diversche gheestelicke persoonen, van de welcke hy || daer naer in zyn dootbedde wiert besoght.⁽¹⁾ <hier> by || komt de <ken> nisse⁽²⁾ van H^r Judocus moens || Religieus van de Abdye van S^te Niclaeys binnen || Veurne ieghenwoordigh pastor van Lombarzyde, || dien tyt onderpastor van Niepoort⁽³⁾, de welcke || desen ionghman op conditie heeft gedopt⁽⁴⁾. mits || niemant kennisse hadde van wat lant dat hy || gekommen was, de welcke met hem diverschemael || heeft gesproocken, ende over dit mirakel gheexami||neert. tot meerder ghetuyghenisse der waerheyt || hebben dit met hûn name, ende hantteeckens gheteeckent || Den meester, ende vrauwe <waer>⁽⁵⁾ desen ionghman ontrent de || twee iaeren heeft ge-

(1) Eerst werd gesteld ‘hy’, een wijle erna uitgestriept, en met ‘hier’ erboven vervangen door M¹ zelf.

(2) 't Woord ‘kennisse’ werd teenengange uit een ander woord gemaakt, uit iets als ‘beleedenisse’ dat er eerst stond; àl door M¹.

(3) Deze zijn nu levensmaren welke niet vernield staan bij TANGHE; vgl. ald. bl. 27.

(4) Hier staan dooreen, als wijziginge 't eene van 't andere, een lees- en een insluitteeken alsmede een stipje, àl werk van M¹.

(5) De woorden; ‘waer’, en ‘ken(nisse)’ en ‘hier’ van daareven, zijn in één verbeteringe door M¹ aangebracht. 't Is goed te zien dat hij, vanaf ‘hier by’, in heel dit einde, een beetjen uit zijn hoofd wrocht.

[p. 34]

woont, ende in wiens huys is || overleden, van welcke warachtighe gheschiedenisse || hûn eedt hebben gedaen in de handen van den H^r Pastor || van Lombarzyde

onder stont
Louwys Seghers.
dit is het hantteecken van Tanneken de vos huisvrauwe van Louwys Seghers
f^r Judocus Moens Pastor hoc⁽¹⁾ annotavit, et || fidem a subscriptis suscepit
ita testor f^r Judocus moens Pastor de Lombarzyde //

('t Vervolgt).

L. De Wolf.

(1) Tevoren hier ‘miraculum’, gedempt als telkens boven.