Biekorf. Jaargang 29

De drie Martelaars van Reninghelst
Bemerking nopens het Kerkgebouw

Ik ben een wederwoord verschuldigd aan Eerw. Heer Lod. De Wolf die in Biekorf (boven, bl. 227) zegt niet overtuigd te zijn dat de autaar der kerk in 1568 aan den westkant van den toren stond, omdat⁽¹⁾ hij

(1) ...‘Omdat ik denk dat Reninghelst een kruiskerk had’? ... Ha! Neen, niet daarom, maar omdat die autaar bij mijn wete, in onze landsche kerken, nooit heeft gestaan ten westen maar wel ten oosten van den toren, zoowel ten tijde dat die kerken (zooals ook Reninghelst, zou 'k denken) kruisgewijsde vorenkwamen [dit is ter XII^e-XIII^e e.] als toen diezelfde kerken driebeukwijsde zijn geworden [dit is omtrent de XIV^e en de XV^e eeuw en later].

[p. 250]

denkt dat Reningkelst eene kruiskerke had⁽²⁾, even als de meeste parochiën der streek, dewijl de kruiskerks de regel was en ik niet bewezen heb (in voldoende mate) dat Reninghelst daarin uitzondering gemaakt heeft.

Ik denk ons Vlaanderen in 't algemeene on mijn Westland in 't bijzondere genoeg te kennen, om overtuigd te mogen zijn dat het begin der parochiekerken zeer nederig geweest is⁽³⁾, en dat er tusschen de oorspronkelijke kasteetkamer der parochie⁽⁴⁾ en de kruiskerke van eeuwen later⁽⁵⁾ een tusschenvorm bestaan beeft, namelijk de eenbeukige kapelle waaruit de parochiekerk gegroeid is, 't zij door uitbouw 't zij door gansch nieuwen bouw. Daarover echter niet geredetwist. 'k Zal enkel van de kerke van Reningkelst sproken.

EH. L.D.W. vermoedt het [vorig] bestaan eener kruiskerke met den toren in 't midden. Deze kerke moest natuurlijk daar ze in ééns gebouwd geweest is⁽⁶⁾, met dezelfde bouwstoffen opgetrokken geweest zijn in al hare deelen. Welnu de westgevel is nu nog in ruw bergsteen, de koormuur en de uiteinden van den kruisbeuk⁽⁷⁾ zouden ook in 't zelfde bouwsteen moeten zijn⁽⁸⁾. Evenwel dat is niet⁽⁹⁾.

De brand der kerk kan niet ingeroepen worden, want de brand eener kerke vernietigt de muren niet⁽¹⁰⁾. Overigens in ons geval zijn de muren van den westhelft⁽¹¹⁾ der kerke gespaard gebleven, dus zouden de muren van den oosthelft het ook gebleven zijn⁽¹²⁾, hadden ze bestaan.

(2) Dit heb ik niet als vaste meeninge geopperd. En alleszins 'n heb ik niet bevestigd, zoo hier schijnt aangegeven, dat Reninghelst een kruiskerk had in 1568. Ja, zelfs ik denk integendeel dat Reninghelst, lijk daaromtrent al de andere, reeds toen, in 1568, allang gewis geen kruiskerk meer en was. Ze kan 't voordien geweest zijn (en met de autaar in den oosten), en dan nadien een driebeukkerk geworden zijn - zoo wezende ter XVI^e e. - (met wederom den autaar aan den oostkant van den toren). Als 't overal zoo was, waarom zou 't anders hier geweest zijn? Die zegt dat 't anders was, moet kunnen redenen geven. Dat zei ik, on meer niet. - Dit weze ons uitgangswoord.

(3) We zijn daarover 's eens, volop.

(4) Wat wordt hier oudheidkundig mee bedied?

(5) Van eeuwen? Hoeveel omtrent?

(6) Dit was niet onvermijdelijk zoo.

(7) Hier worden de huidige bedoeld, is 't niet?

(8) Mits twee gevallen, ja: ten eerste, dat de oude 't werkelijk geweest zijn, ten tweede, en dat die oude in de huidige bewaard zijn.

(9) Wat tegen mij niets en bewijst.

(10) Maar laat ze ook niet heelemaal ongeschonden.

(11) Neen, slechts de westmuur van den middenbeuk. De zijbeukmuren zijn herwrocht.

(12) Neen! Zoo niet. Geschiedenis bewijst men niet vooraan.

[p. 251]

Eer weze ook bemerkt dat de kerke van Reninghelst dagteekenend van 1595 en 1623⁽¹³⁾, (deels gebouwd⁽¹⁴⁾ en deels herbouwd) geen kruiskerke is⁽¹⁵⁾. Welnu ware ze het vroeger geweest (in 1569 namelijk⁽¹⁶⁾, zij zou het voorzeker gebleven zijn⁽¹⁷⁾.

Ik moot ook bijzonder de aandacht van den lezer erop gaande maken dat in geval van eene kruiskerke in 1569⁽¹⁸⁾, de koormuur moet gestaan hebben waar hij nu staat, want hij kan onmogelijk nader van den toren gestaan hebben, daar er nu reeds zeer weinig plaatse is tusschen toren en koor (eene enkele balkspanne), met eenen kleinen uitsprong voor den middenbeuk buiten de zijdbeuken. Insgelijks kan deze muur ook niet verder gestaan hebben, want de bevolking aangroeiende (buiten tijdelijken achteruitgang in beroerde tijden, die de blijvende gebouwen niet mocht doen verminderen) mocht men de kerke niet doen inkrimpen⁽¹⁹⁾.

Wat meer is, de koormuur van thans staande waar hij in 1569 zou moeten gestaan hebben⁽²⁰⁾, moest ook de groote autaar gestaan hebben waar hij nu staat. Dus moest E.H. Vanneste die daar juist gegraven heeft (den ganschen koor heeft hij omzeggens omgedolven) de beenderen der Martelaars gevonden hebben. Welnu hij heeft gansch gefaald⁽²¹⁾. Het onbeduidend kleen gebeente dat hij gevonden heeft levert integendeel het bewijs dat hij op den ouden kerkhofgrond van vóór 1595 was⁽²²⁾, gezien er hoegenaamd geene beenderen meer en zouden gevonden geweest zijn ware daar reeds van in elfhonderd en oneffen de koor van eene kruiskerke geweest⁽²³⁾.

In de veronderstelling van eene oorspronkelijke kruiskerke zal men ook bezwaarlijk het bestaan van eenen muur dwars door den middenbeuk, aan den westkant van den toren kunnen goedmaken. Die muur van 1 m. en oneffen diepte, waarvan deelen nog opklimmen tot 5 m. hoogte en die een 0.25 m. breed was, sloot tijdens zijn bestaan⁽²⁴⁾ den middenbeuk af, dus was er geen autaar achter, 't zij

(13) De gevel van den middenbeuk (ten minste hij) is ouder.

(14) Dit zeggen steunt op niets. Toch niet op jaartalmerken.

(15) Ze kan 't voordien geweest zijn.

(16) Veel vroeger nog.

(17) Ziet naar ons 12^e opm.

(18) Wat zeer waarschijnlijk niet meer was.

(19) Toch, immers al ze uitwijdende, zooals men meer gedaan heeft, reeds vóór de XVI^e e. en lange erna.

(20) Dat hij er stond, is niet bewezen. En evenmin dat hij er moet gestaan hebben (z. 12^e opmerking, 18^e en 19^e).

(21) Dit is zeer mogelijk, als 't immers daar de koor noodzakelijk niet en was.

(22) Die is zoo zeker niet.

(23) Misschien wel toch.

(24) Wanneer was dat?

[p. 252]

verre, 't zij naar. Hij eindigde dus de kerke⁽²⁵⁾. Er was dus geen kruiskerke.

Men zegge niet dat het een voorloopige muur geweest is tijdens den heropbouw na den brand, want het hout zou dien dienst verricht hebben, niet het steen, overigens zou men geen meter en oneffen diep gegaan zijn, men zou hem in 't nauwste van de torenopening gemaakt hebben, on men zou hem ten slotte gansch weggenomen hebben als de kerke voltooid was.

Men bemerke ook dat de zijdbeuken eener kruiskerke de kruisarmen aanvullen, daarbij, dat de uitspringende armen van het kruis bezwaarlijk langer kunnen zijn dan de boom van het kruis breed is⁽²⁶⁾. De zijdbeuken eener kruiskerk kunnen dus moeilijk⁽²⁷⁾ breeder zijn dan de middenbeuk. Welnu ze zijn het toch wat te Reninghelst.

Gelijk dus hoe men de kerk beschouwe, alles spreekt het bestaan van een oude kruiskerke tegen⁽²⁸⁾.

Nopens de toegemetste drie vensterkens west in den middenbeuk zal ik bondig zijn. Ik heb verschillige redens om te bewijzen dat deze drie vensters nooit geen blinde versiervensters geweest zijn, maar ik zal die zaak laten rusten tot na den winter, daar ik zooeven afsprake bekomen heb om na den winter een of meer vensterkens naar vereischte open te breken⁽²⁹⁾ en te zien en te tasten wat er bachten dat metselwerk steekt. Over dit punt tot weerziens dus beste lezers Biekorvers.

Gust. Lamerant.

Yper, 14ⁿ in Slachtmaand 1923.

(25) 'k Begrijp niet wel die zake van dien muur. Waar stond hij juist? Wat is er nog van over? Wat is dat deel van een 5 m. hoogte? En uit welk steen is hij gemaakt? Dan 0.25 m. breedte - of dikte -? Een muur van 0.25 m. dikte, is geen zeer oude muur? Een schetske van zijn ligging kwam wel te stade hierbij.

(26) Waarom? Dit is nochtans gebeurd, en moer dan eens.

(27) Wil ‘moeilijk’ zeggen ‘niet’?

(28) Tot hier spreekt niets ertegen, tegen 't bestaan te weten van een kruiskerke voordien, nadien verdaan in driebeukkerke (nog vóór den geuzentijd).

(29) 'n Ware 't niet beter eerst oudheidkundigen aan te spreken, alvorens hier te breken wat de oorloge gespaard heeft? 't Is jammer voor dien gevel; we 'n hebben er al maar enkele zulke meer.
Ten slotte. Dit alles weze hier weer gezeid uit kommer om de waarheid. Het uitkennen van martelaarsgebeente moet trouwens streng geschieden, en moet berusten op uiterst vaste redenen. De redenen hier, van oudheidkundigen aard, medunkt 'n zijn 't nog niet. Ik acht het plicht dit stellig staande te houden.
L. De Wole.