Biekorf. Jaargang 29

[p. 169]

[Nummer 8]

Gezelliana
Gezelle en Beweging

Op andere plaats schreef ik dat Gezelle met dat woord geen vrede had en met de zaak, in zekeren zin ook niet. Men zette strijd als men iets wil zeggen, zeide hij, want wat is er in de wereld dat beweeyt om onzen strijd voor 't vlaamsch: het woord is eene letterlijke en leelijke vertaling uit het fransch: le mouvement Flamand.

En de volgende bladzijden dienen om aan te toonen hoe hij den strijd verstond.

_**_*

Den 30ⁿ September 1885 sprak Guido Gezelle op den De Bo-dag te Thielt, een rede uit waarin hij uitviel tegen de heethoofden der zoogenaamde Vlaamsche Beweging en ze onder andere Ruitenbrekers noemde.

De smaad en de laster dien zijne moedige woorden den man weerd geweest zijn van wege... de Antwerpsche (!)

[p. 170]

flaminganten is ofwel te weerzinwekkend ofwel te belachelijk om hem hier weer op te delven.

Zulke oude koeien laat men best in de gracht!

Men ging zoover dat men hem verweet niet dankbaar genoeg te zijn aan de vlaamsche tuimelpertenmakers die zich gewaardigden zijn letterkundige produkten te lezen! Zonder hen ware hij een Taal- en Lettervorst zonder toehoorders, een soort koning Lear op zijn uiterste geweest!

We zouden dus die oude koe maar laten zitten, doch steken heur hoorns nog boven en 't gebeurt nog dat men er een nieuw vlaggetje aan vastknoopt en roept van ‘hier ligt ze’.

Men heeft onder andere beweerd dat die uitspraken die zijne rede voor sommigen onverduwbaar maakten, den dichter waren opgedwongen en dat ze geheel iets anders waren als zijn overtuiging! Men wil en men zal van hem een vaandeldrager, een vóórman, een ‘leader’ maken, een aarts-beweger.

Men verneme dus uit zijn eigen pen... 'k ging zeggen uit zijn eigen mond - hoe leaderachtig hij wel was:

Hij wilde niet eens als aanvoerder gelden van de Westvlaamsche school - en daarover kreeg hij op zijn duimen van Ad. Duclos in een schrijven van 25ⁿ Juni 1874.

‘Gij zijt algelijk een rare kerel! 'k vrage bewijs en gij antwoordt: “'k lache ermeê, 't is mij til gelijk, ik houde aan 't onze!” Gij spot en 't is uit en tenden, altijd D^r Spoker gelijk. 'k Wete 't wel, gij en houdt niet van verdedigen’.

En toch was D^r Spoker meestal vrij ernstig, maar hij zegt weinig en werkt veel - en daarom zetten hem zijne zoogezeide volgelingen 't mes op de keel.

‘Van twee dingen één: ofwel geheel uw systeem is dwaasheid ofwel 't is waarheid. In 't eerste geval zullen wij onzen tijd aan andere dingen besteden, in 't tweede is het uwe plicht uw werk voort te zetten’ (Brief van E.H. P. Baes, November '75).

[p. 171]

Hoe voos en hol en uit den toon klinkt dat allemaal - en 't zijn allemaal pijltjes die niet eens de gaaisprange 'n bereiken.

Hij, kalm als een sfinx laat ze maar roepen en gaat gestadig en groot zijnen zwaren gang - hij werkte - en gebruikte geen ander wapens ter verdediging dan zijn wezen. Geen westvlaamsche - ook geen vlaamsche aanvoerder - maar een vlaming dat was hij:

‘Dank u over uwen brief en zante, nog veel meer over het goed nieuws dat gij u wel verzet hebt binst het verlof en dat gij gezind zijt om, waar 't vlaamsch geldt, den goeden rechten weg in te slaan. Die meest roepen en tieren en schelden zijn 't die minst doen en die van als ze een jaar of twee in de geldwereld zijn al hun vlaamsch voor goed in 't dak steken, met nog kostelijker items daarbij.

Gij schrijft schoon vlaamsch. Tracht hier en daar meewerkende hulpe te krijgen, het goed gedacht voort te planten, alle ruzie en oneenigheid te schuwen, vlaming te zijn in een woord zoowel in 't latijn en in 't fransch als in 't vlaamsch. Zoowel in 't herte en den zin als in den mond’. Zoo schrijft hij aan iemand.

Dit bewijst wel dat de woorden in de Thieltsche rede hem uit zijn herte gesproten waren, dat ze zijne eigene vrije overtuiging weergaven, evenzoo sterk als de volgende:

‘De tijden zullen wel beteren, maar de tijden zijn de menschen en de menschen dat zijn wij. Jammer dat er zoo velen zijn die hunnen tijd verslijten met hetgeen zij kampen of strijden heeten. Leeren moeten wij, oprapen, vergaderen, malkaar helpen en bijstaan, doen zoo gij doet’.

Zoo schrijft hij aau een van zijn vrienden, die nog leeft; en aan eenen anderen:

‘Te Brugge zult gij nog liever gehoord, beter en verder gevolgd zijn als hier; maar, believe 't u, en spreekt voor de jongens niet of liever tot de jongens niet, spreekt voor en tot de vaders en moeders. Sommige heethoofdige jongens weten te zeggen enz... en wederlegt dat niet en gebaart niet dat ge 't weet zelfs, maar spreekt tot de zulken

[p. 172]

die reeds lang genoeg geleefd hebben om te weten hoeveel de peper de once geldt en die nog lang genoeg kunnen leven om het roer van hun schip, ongemerkt eenen goeden duw te geven, van den franschen peerdenhemel wegwaart’.

En aan nog eenen anderen:

‘Ik ondervinde tot mijne groote blijdschap dat de verstandige vlaamsche studenten beginnen afstand te doen van al dien fransch-vlaamschen blaai, die velen eertijds troostte om hooge en luide te roepen van leeuw en bloed en aderen en koken en kappen en klieven en meer zulke woorden achter welke hoegenaamd niets en schuilt. Dat blijkt aan velen die eertijds deur en deure fransch van zin en vlaamsch van beslagmakende woorden, nu toogen te zijn 't geen zij altoos waren: vooze rapen tot groote lanteerns besneên, met een kleen lichtje dat met het eerste windeke dood waait. Heeft men eenigen eerbied voor Gods rijke en blijde gave, onze moederlijke en vaderlijke landtale, dat men ze leere en zoeke en vinde waar ze is; dat men ze eene reke schrijvens weerdig achte, zoo gij doet, en dan zal ik aan al hun grootschen ijver geloove hechten’.

Nietwaar, het was hem niet opgeleid?

En eindelijk:

‘De “Vl. beweging” en staat mij al geen kanten vele aan! Wat anders is 't in 't zuiden van Vrankrijk... de leus van die zuiderlingen is: Buèn counfraire, buèn catolic, buèn Prouvençau! Hoe schrikkelijk verre zijn wij van daar, die schermen met den leeuw, en 't gekende bloed, en de moedertaal en... Amen is uit en tcetera is nog’!

Het is nu natuurlijk iedereen's recht daarbij op te merken dat GG's aanschouwen van die zake wel wat eenzijdig was - en dat er neffens de studeerende en werkende vlamingen ook plaats was voor een behoefte aan strijdende vlamingen. Ons Heere moet van elks zijn getal hebben - van bewegende vlamingen niet.

C. Gezelle