Biekorf. Jaargang 29

Het Gebed van Keizer Karel

Vgl. Biek. boven bl. 14-16.

Daarmee is bezig geweest wijlen Karel de Gheldere, vanaf 1895.

Hij kwam mij eens bezoeken te Brugge in '96.

Ik had een tiental afdrukken van dit zonderling gebed; de oudste ervan dagteekende uit den eersten helft van de XVII^e eeuw, en was gedrukt te Yper ‘met kerkelijke goedkeuring’. Deze laatste afdruk scheen oudst-bekend als druk, merkweerdig, en hij deed hem mee... samen met enkele mijner aanteekeningen.

En wat ik er nu nog af weet, is de bondige inhoud zijner (en onzer) meeningen daarover.

Bij vragen en antwoorden, alzoo:

1. Naar den trant, uit welken tijd is dat gebed?

Van vóór de Hervorming ongetwijfeld. Beschouwt b.v. de aanroepingen, heel middeleeuwsch: ‘o Heylig kruis zijt met mij...’; vgl. de ‘Aspirationes s. Ignatii’ ‘Anima Christi sanctifica me...’ wendingen aan den h. Ignatius toegekend, doch reeds te vinden in gebedenboeken uit de jaren 1400. 'Tzelfde voor wendingen in den aard van ‘alsoo waerachtig’, grauw van oudheid.

2. Heeft de kerk tot zijn ontstaan geholpen of erin toegestemd? Vanwaar die ‘goedkeuring’?

Die goedkeuring en had noch jaartal meê, noch naam; en valsch zal ze geweest zijn. Zoo meenden we alstoen. Thans zeg ik nog erbij: vooral te Yper was ze valsch. Want na de Gheldere's dood kreeg ik eens onder handen een ‘Maniiale Yprensis Ecclesiae’ (ten druk toegelaten ‘18 aug. 1605’ en ten herdruk ‘4 mart. 1693’) uit welkes ‘Tertia Pars’ me bleek dat 't Bisdom te Yper, in zake bijgeloof en tooverij, de tijden ingezien, zal uiterst streng geweest zijn, en die vernielde goedkeuring niet kan gegeven hebben. Er staat b.v. daar (bl. 4): ‘Ne quis uspiam in dioecesi nostra ad curandos aut liberandos incantatos, vel ad maleficia quaevis amovenda sese immisceat,

[p. 90]

nisi ad hoc a nobis specialem in scriptis habeat potestatem. Qui hujusmodi a nobis ad praedicta facultatem habuerit, sciat non omnes morbos hominum vel animalium, etiam insolitos atque incognitos, nec omnia etiam damna in frugibus, aut aliis bonis externis, esse incantationibus ant maleficiis adscribenda. Multi enim sunt morbi naturales hominum ac jumentorum, in quibus nulla interveniant opera sathanae vel ministrorum ejus, quorum medici tarnen exiguam, frequenter etiam nullam quaeant naturalem rationem reddere’.

3. Bestaat geen ouder druk van dat gebed, of niet een deel eruit in ievers oudere handvesten?

Een ouder druk of brokstuk van 't gebed was - ons toch - onbekend. Nochtans de Glieldere wist te spreken van een hs. uit de XV^e e., in hot bezit van G. Gezelle, waar dit gebed in stond. Dat hs. was gesteld in limburgsche gewestspraak met hier en daar een zweemtjen door van duitsch.

4. Welke heidensche begrippen of bostanddeelen zijn in dat gebed te vinden?

Daar bleven we toen bij steken. De Volkskunde was toen niet ver genoeg gevorderd om ons daarbij te helpen. Maar sedertdien is meer bekend gemaakt uit werken van Windisch, d'Arbeis de Jubainville, O'Connor, anderen.

Welaan, niet zooveel in 't gebed zelf, als wel in de aanwijzing van het gebruik ervan, staan dingen die wel heidensch zijn.

Alzoo: 't gebed te moeten op u dragen. Het was alreeds bevolen door de druiden, van tooverkrachtig goed op 't lijf te dragen: als stukjes eiken-, beukenhout met runenstaven op, of ievenhout (=iefte) met ogamische staven, een slangenei (of liever een versteende zeeegel), meer ander aardigheden nog. En hedennog wat draagt men niet op 't lijf? Een kinkkankhoorn om genegenheid te wekken ofwel tegen de rooze; eiken schorse tegen de noordsche koorts de hooikoorts en den ‘stier’; een takjen eikels totdat de eikels uitvallen, tegen de velziekten; nog elzenhout bij zeereloopers die daarvan dan een brokske tusschen de tanden nemen om asem te behouden; of ook een aardappel op zak, zoolang hij goed is, tegen valling, hoest, en knuf. 't Is in dien aard dat onze zendelingen, zou'je denken, verkozen S. Jan's Evangelie op zak te laten dragen, geschreven eerst, gedrukt daarna in kleine-kleine boekjes. En 't zal wellicht ook zoo geweest zijn dat het gebed van Keizer Karel moest bijgehouden worden.

Nog iets dat heidensch klinkt is 't opleggen van dat gebed: welk werk van oplegging tevoren werd gedaan met tooverroên b.v., en naderhand met relikwiën en paaschnagels en ander dergelijk. Zoo deed men over menschen, dieren, landen, panden, enz., en over slagvelden b.v. waar men de tooverhage stelde ten tijde van de druiden, of waar tot in de XIV^e eeuw de waarzeggers nog moesten over meespreken.

En eindelijk weer heidensch is die rechterkant van 't lijf waarop 't gebed moet liggen. De rechterkant is nog de kant waar aan de balie of de poort een paaschnagel wordt ingedolven, en is in veel gevallen de kant die in bezweringswerk moet voorgekozen worden.

[p. 91]

Maar of in 't gebed zelf nu heidensch goed nog voort schuilt, blijkt niet zoozeer; en dit gebod mag werkelijk ook worden aangezien als iets dat onafhankelijk was, oorspronkelijk, van het gebruik dat me' aanbevool ervan te maken.

5. En zou, ten laatste, dit gebed niet vroeger toegeëigend zijn geweest aan een veel ouder keizer, meer algemeen bekend, een Karel ook. d.i. Karel den Groote?

Dit laten wij aan verder zoekers over.

En stoppen met te vragen: of iemand weet wat wijlen K. de Gheldere heeft uitgericht met zijne opzoekingen, en wat er mag geworden zijn van mijnen ouden druk en van Gezelle's handschrift?

J. Valckenaere.