Biekorf. Jaargang 28

Ons Vlaamsche Kustkerktimmer

Dooreen wordt kwalijk opgevat

Hoe gaat 't dooreen?

Men grijpt hem aan, daar waar bij staat met drie gelijke strekbeuken, aanziet voor over- en voor onvolledig de bouwsels waar er meer of min dan drie van zulke beuken aan zijn, en stelt als wet: ‘de Vlaamsche Kustkerktimmer moet trekken op dien eersten-daar die, hij alleen, volledig heeten mag’.

Zoo spreken evenwel 'n is niet redelijk.

Vooreerst: 't is wanreden.

Ten tweede: men hoefde eens te onderzoeken hoeveel van zulke timmers er werkelijk bestaan, driebeukige, en

[p. 87]

hoeveel andere - 't schilt stijf -; dan ook hoe oud ze zijn, die eenen en die anderen; hoedat ze ontstonden nog, de beide wederom; 't beginnen dus, 't ervaren, en 't streven aldooreen van allemaal die timmers, die immers eenigszins maar-al, hoe onbestaakt het weze, als vlaamsche timmers doorgaan.

Ten derde: inderdaad, men vindt er allerlei. Aan 't worden sommige, aan 't wassen andere, geschondene, gebrokkelde, haast-ontheisterde, verschamelde, vermoorde (al vóór den oorlog welverstaan); en 't is er dan die zijn ‘vernieuwd’ geweest, ‘vergrooterd’ en ‘verschoonerd’, al zijnde van 't Romaansch 't Gothiek of uit de Renaissance; men heeft erbij met één, met twee en drie en meer beuken met vijf zelfs en met zeven. En wezenlijk, zooals men zegt, men zou die timmers al bedeelen kunnen in voltooide en onvoltooide, waarna dan volle recht alleen toekennen aan die eersten te weten den driebeukigen. Ik antwoorde nochtans daarop: wannèèr nu was het werk voltooid?... Als 't drie? of als het zeven of mèèr-nog beuken had? Dit is niet zeggelijk, 't blijkt; ook, doenlijk dus is die bedeeling niet. En nog een antwoorde: entwat dat wonder is aan heel die bonte schare van zoogezeid voltooide en onvoltooide timmers, is dat zij aldooreen, daaruitgeweerd hun-schijn van al- of geen-voltooidheid, toch anders allemaal in iets - iets lijk onduidelijks - gelijkig toogen, en dat zij elk afzonderlijk en elk met zijn gemaaksel om 't even àl leefgierig zijn, leefkrachtig en leefstandig. Hoe-ook-gesteld ze zijn, en eender met hoevele beuken, m'herkent ze bij een enkel opzien. 't Is dat ze kennelijk dus zijn, hoofdzakelijk en wezenlijk herkenbaar, aan andere eigenschappen als aan 't getal der beuken; waaraan? aan iets dat we nu zoeken moeten, en dat, gemeenzaam onder al, ze àl tot één hermaakt; aan iets dat, uit en onder hen, diè eenheid stralen doet, van geest te weten, trant en strekking en gemaatschap, welke voldoende bleek, ook overvlakkig-weg, om hen door iedereen totnog te doen aanzien als bouwbeeld op hun eigen.

[p. 88]

Het zal haast een geluk geweest zijn, dat, onder een goê honderdtal van haast-gelijke timmers, we er werkelijk zooveel verschillig vinden, weeke en gave en alle slag... omdat we trouwens mogelijks alzoo bij de eenen gaan een aanvang hebben, bij de anderen een uitkomst. 't Zal gaan als onder 't menschdom: 't gezonde lijf zal altijd laat zien waarin dat 't is dat schoonheid schuilt; maar 't is het kranke lijf dat best - al schartende om 't behoud - kan wijzen vastbestaakt waaraan dat 't leven hangt.

Men wille ons echter goed verstaan. Want, we voorzien hier tegenspraak.

Hoort.

Eenerzijds: gewis 't gaat moeite kosten om ons uit 't hoofd te krijgen dat de ‘driebeukigheid’ 't alwezenlijke zijn zou van onzen timmer's leest. En evenwel - tot een bevinding - de Lezer doe eens 't volgende: hij legge, uit zijn verzameling van zichten onzer kerken, eens weg en aan den kant al deze timmers welke drie strekbeuken vertoogen; hij beelde hem in dat nooit zulkdanige bestaan hebben; hij zie dan toe naar de andere... Wat zal hij vaste-stellen, omdat het immers blijkbaar is? Dat de andere niettemin - dus zonder dat er één erbij was met drie beuken - toch eigentrantig gingen zijn (èn ‘kustekerksch’ èn ‘vlaamsch’), niet bijgevolg om 't beukgetal, maar uit een ander reden... die 't achterhalen blijft.

Doch anderzijds: de Lezer moet daarom zijn weggeweerde zichten, met nl. de driebeuktimmers op, niet wegleggen voorgoed. Integendeel. Die timmers ook behooren tot ons bouwbeeld; zelfs geren gaan we nu bekennen dat het driebeukgedacht heel sterk in 't hoofd gespeeld heeft bij al ons bidhuisbouwliên. Drie beuken was een droom, alleen alreeds om wille van 't getal, meer dan voor 't beukgerief:... ‘een driepikkel staat vaste’! Hij was een droom, heel vaste, doch was dit maar als mate en niet ter wezenheid.

_* * _*

Als bijvoeg: hier tot voorbeeld een woordeke op Pervyse (vóór den oorlog).

[p. 89]

Hierboven (bl. 66) is gezeid in een voorbijgaan: ‘van alle onze kerken zijn alleenlijk de “nieuwe” (grootendeels huidig-Pervyse b.v.) alineens opgevat, en gemaakt oorbeeldmatig’.

Z.E.H. Duclos die 't weten moet, en dien we hier dank wijten om zijne toelichtingen, wees ons daarop met stuk en jaartal hoe Pervyse werd gemaakt. De schets hieronder beeldt het af.

Westkant.
Daar of daar grondschets van S. Niklaai's te Pervyse.

Er was een eerste bouw van 1639, (toen nieuwgezet? of zoovermaakt uit vroeger werk? totdaar): éénbeukig was die bouw en met een zijkoor noordwaarts; waaruit nog overbleef (in Z) zijn welbekende oudechte wervelzuil - of ‘toortel’ zou 't volk zeggen -; de toren stond (in t) ten endelkante al 't westen. In 1852 is bijgesteld al 't noorden, vanaf dat eerste zijkoor tot endelwaard, een tweede beuk. En eindelijk in 1892-'93 werd verder nog aan heel dien noordschen kant weer aangezet: naar 't oosten-toe een langer koor (voortaan het middenkoor), naar 't westen-toe een nieuwe toren (T), en zijwaards nog een beukkant. De ouder toren (t: hoe of hij was 'n weet ik niet) werd afgelezen dan in '93.

[p. 90]

We mochten zeggen, meen ik wel, dat 't huidige Pervyse ten grootendeele ‘nieuw’ was, vermits uit zestienhonderd alleen de zuidermuur en -koor (mitsgaders ook een zuil) maar overwaren. We mochten zeggen ook erbij dat enkel 't nieuwe werk, en ja slechts 't nieuwste deel ervan, bestemd was om de kerk nu eindelijk als een geheel ‘driebeukigweg-voltooid’ te laten voorkomen. Maar dan, het eerste deel van 1639, en ookal 't tweede deel tweehonderd jaar daarna gemaakt, zij, die wel driebeukachtig bleken doch weinig driebeuklustig ten minste totalstoen, behoorden ze-zij nièt daarom tot onzen kustkerktrant? Ik denk integendeel van 't doet, vermits ze er mochten blijven tezamen met het derde deel, het zoogemeend ‘voltooiwerk’, zoodanig weinig staken ze af toen 't derde deel daarbijkwam.

Een voorbeeld is 't uit vele.

L. De Wolf