Biekorf. Jaargang 28

't Ontstaan der Glossa's van den Malberg

Daar de Lex Salica slechts eene vertaling is van een kort begrip uit verschillige landwetten genomen, waren er in die beperkte vertaling vele leemten. Daarbij gelijk die wet in een vreemde tale gezet was, moest er noodzakelijk, in veel gevallen, uitleg bij komen. Hierin is de ware oorsprong der glossa's van den Malberg gelegen. De afschrijvers, rechters van omliggende oorden of van nieuwopgerichte Malbergen, gewoon in frankische tale de wet uit te voeren, plaatsten daar waar de latijnsche tekst onvoldoende of duister was het frankische woord met de aanduiding: Mal, Malb = Malberg, als verzending tot hun oude wet. Men mag daaruit besluiten dat de allereerste vertalingen der Zaalwet van geene glossa's voorzien waren.

Latertijds zal men slechts de latijnsche vertaling ontoereikend bevonden hebben. Eerst zal men in weinige plaatsen er eene aanduiding of verzending bijgevoegd hebben, later meer en meer. Het tegenovergestelde geldt voor de laatste tijden, toen, in de zuidergouwen vooral, de Saalfrankische bevolking opgeslorpt wierd en hare taal aan het uitsterven was, zooals het de Lex Emandata bewijst, waar men de glossa's in den doodboek liet. Nu ter zaak. Hoe zijn de zoo verschillende glossa's in een en denzelfden tekst geslopen? We staan hier voor twee oorzaken.

Eerst de bijvoeg van ieder afschrijver, uit ieder tijdstip, van ieder windgewest, waar misschien wel een vreemde codex met glossa's in eigen gewestspraak voorzien benuttigd wierd. Immers, hoe langer de oorspronkelijke tekst

[p. 30]

in gebruik was en verspreid, moest hij natuurlijk meer en meer heruitgeschreven worden. Niet zelden zal de nieuwe uitschrijver er ook zijne glossa's in eigen landtale bijgevoegd hebben. Alzoo is het te verstaan dat de glossa's van verscheiden handen en van verscheiden gewesten van tongval kunnen verschillen. Een tweede oorzaak moet in latere tijden en tot op onze dagen toe haren oorsprong gevonden hebben. De volkskunde leert ons hoe t'allen tijde de geleerden geneigd waren en het nog zijn om bestaande teksten, onvolledig bevonden, met andere ontdekte brokstukken te voltooien, en dikwijls zonder er gewag van te maken vooral in de verleden tijden.

Alzoo wierd meer dan één hoofdstuk der Lex Salica samengesteld in den loop der tijden uit een aantal codices die ter zake benuttigd wierden. Bij een nauwkeurig onderzoek van den merkweerdigen codex van O.L.V. te Parijs, hs. 252, F. 9, loopt het in de ooge dat die gansche samenstelling uit meer dan één stuk gesneden is. Ook heeft hij het grootste getal glossa's, die veel van tongval verschillen. Hij moet het werk zijn van een geleerde die uit verscheidene bronnen geput heeft. Die tekst wierd ten onrechte door Pertz beschouwd als de oudste, die volgens hem, voor den oorspronkelijken opstel mocht doorgaan. Hij mag slechts op een samenraapsel of compilatie aanspraak maken.

In onze tijden de geleerde fransche schrijver Pardessus, vooraleer hij zijne Lex Salica uitgaf, verstond reeds de misgreep van verscheidene teksten te mengelen en in sibben of familien te onderscheiden - maar toch te vereenigen.

Doch om al de handschriften op hun eigen uit te geven had hij den moed niet, en gelijk hij getuigt, 't scheen hem een onmenschelijk reuzenwerk: ‘au-dessus des forces humaines’ - Préface, viii -. Hessels en Kern hebben daar ook van afgezien, en de codices in vergelijkende tafels gesteld volgens de oude bestaande sibben of familien. Het eenig ernstig werk ware al de gekende codices op hun eigen, gelijk ze gaan en staan, uit te geven, met de afbeeldingen der glossa's.

J.V.