Biekorf. Jaargang 27

[p. 87]

Oudheidskundige Vondsten

in de Sinte-Niklaaiskerke van Dixmude.

Vóór den oorlog wierd de kerk van Dixmude door de oudheidskundigen gerangschikt bij de zoogezeide ‘gothieke’ gebouwen. Van onder te boven kon men geen speur vinden van ‘romaansch’.

Het heeft nochtans veel oudheidskundigen wonder gedacht, dat bijna al de vervoetingen tot in de grondvesten in veltsteen uitgebouwd zijn, en zelfs dat op menige plaatsen der binnenmuren het veltsteen eene aanzienlijke oppervlakte beslaat. Doch daaruit dorst niemand hoegenaamd een gevolg trekken.

Weale ook, de zoo bevoegde kenner, die al de kerken van de streke zoo behoort onderzocht had, en ze allen met hun eigenaardigheden tot op den keper beschouwd had, heeft daarover geen woord gerept.

Vernieling en dood brengen nog al dikwijls veel aan den dag.

Van het meestendeel dier kerken blijven er hier en daar nog lappen van muren over, uiteengeslegen en geborsten, die ons het verband met het binnenste van het bouwwerk aanschouwelijk maken.

Uit de studie van dien samenhang valt er veel te leeren.

Sommige brokstukken der muren rijzen regelmatig op de vervoetingen in gelijkig veltsteen, doch al den buitenwand wierden zij bekleed met gehouwen steen of ook nog met baksteen. Ze behooren tot een vroeger romaanschen bouw, en wierden in een lateren herbouw behouden en benuttigd.

Zulke wanden vindt men in de kruisbeuken der kerk van Eessen, in den noord- en zuidbeuk van Sint-Niklaais te Dixmude, alleenlijk ten oosten op eenige plaatsen. Het gebeurt nog dat men de oude muren in veltsteen al beide kanten bekleed ziet met baksteenen uit een later tijdstip: alzoo heeft men te werk gegaan tijdens het heropbouwen van den koor der vroeger romaansche kerk te Vladsloo. Doch hier behoort men wel na te gaan of de veltsteenen tot een regelmatigen bouw behooren, oftewel zoo zij enkellijk eene aanvulling zijn. Alzoo blijkt het dat de veltsteenen van de bekleede muren in de kerk te Dixmude - op weinige plaatsen uitgezonderd - enkele aanvulling zijn, om de bouwstoffen van het afgebroken voorbestaand kerkgebouw te benuttigen.

't Is juist die aanvulling die het onderzoeken weerd is. Immers, de bouwmeesters van dien tijd hebben, zonder onderscheid van zaken, daar alles ingeworpen als het maar steen was; brokstukken van beeldhouwwerk, al te mede geheele kapiteelen of voetstukken, kan men daaruit rapen. Alzoo is te Dixmude te midden die verpuinde aanvulling, een romano-frankisch kapiteeltje, en een zwaar brokstuk van een vierkant pilasterkapiteel voor den dag gekomen dagteekenende uit de XI^de eeuw (einde) of de XII^de eeuw (begin).

Wij weten dat de eerste bidsteê van Dixmude, eene kapel was afhangende van de kerk van Eessen en gebouwd op het grondgebied der zelfde parochie; de oorkonden bewijzen het klaar: Esna cum capellis suis Clarc et Dicasmutha.

[p. 88]

Deze kapel te kleen geworden, wierd vervangen door eene kerk vóór het tijdstip van het zoogenaamd ‘gothiek’ met behoud van menige deelen uit het voorig gebouw. Overblijfsels van de eerste bidsteê kon men opsporen in den choor der kerk, in het benedenwerk; en van den tweeden bouw al den zuidkant van den choor in het bovenwerk waar de romaansche bogen boven de latere middeleeuwsche bogen bewaard wierden (gelijk in veel kerken door onderschraging). De kerk een tweede maal te kleen geworden, wierd vervangen door oen gebouw in het zoogezeid ‘gothiek’ van het begin der XIV^de eeuw, om later nog vermeerderd te worden al den westkant.

Daar menige bestanddeelen van het oude gebouw, zelfs de gewone kunststukken, met den nieuwen trant niet konden samengaan, heeft men ze weten te benuttigen als aanvulling in de muren waar ze hoop over hoop in de moortel vermoord liggen. Nu komen ze hier en daar in de puinen voor den dag, met hun romaansch voorkomen, beter bewaard dan de stukken onzer latere kunst.

Gelijk de toenmalige bouwmeesters te werke gingen, zoo handelden ook de vroegere ambachtslieden die de veltsteenen zonder eenige keuring, bewrocht of niet, van uit den grond gedolven, in de muren van den aangenomen bouw stopten, 't zij als werk, 't zij als aanvulling. En... zoo gebeurt het nu, dat ze tweemaal versteken en miskend, nog in hun oorspronkelijken staat tot ons komen uit de doode puinen, zoo dat wij bij hun eerste zicht er zuiveruit van verschieten en onze oogen niet 'n kunnen gelooven. Ziet: uit de opgevulde muren der derde bidsteê van Dixmude raapten wij een reusachtige aardscharre op uit het steenen tijdvak. De snede alleen was hier en daar afgebrokkeld, doch de vorm tot de steel toe was goed bewaard gebleven. De steel heeft nog 7 centimeter lengde en is vierkante gehouwen (niet rond) om in het houten landbouwgetuig - neemt een slag van eegde - goed vast te blijven.

Wat de twee kopstukken of kapiteelen betreft, ze zijn van uiterst groot belang voor de studie van onze oudste bouwkunst langs de zeekust van Vlaanderen te beginnen tot in Normaudiën. Zij toonen ons een echt verband, niet alleen met de kapiteelen uit den merkweerdigen torenbouw van Vladsloo, maar met een groot getal stukken van het romano-frankisch tijdstip in Normandiën bewaard.

Daarbij is het steen, waaruit zij gehouwen zijn, hoogst-waarschijnlijk uit Normandiën herkomstig. Beide scholen, de vlaamsche en de normandische, moeten aan malkander ontleend hebben of de eene is uit de andere gesproten. Wij weten dat onze eerste bouwkunst romano-frankisch was bij uitstek, daar wij langs onze zeekust alleen over 't algemeen den vierkanten choor hebben waar men elders den den halven kring aantreft - abside, absidioles -. Wat meer is, te dien tijde was Vlaanderen ver vooruit in beschaving bij Normandiën: 't geen maakt dat wij op eene oudere en op haar zelf bestaande frankische kunst ongetwijfeld mogen aanspraak maken.

Andere beschouwingen zullen dit, bij gelegenheid, in gunstiger licht brengen.

J.V.